YABANCILAR HUKUKU

Milli hukuk açısından sırf yabancılara uygulanan kurallar, yabancılar ile vatandaşlara eşit olarak uygulanmayan kurallar ve milletlerarası kaynaklı olup da farklılık yaratan kuralların tümüne genel olarak yabancılar hukuku denir.
Yabancılar hukuku; ülkede bulunan yabancıların ülkede bulunan yabancıların hak ve özgürlüklerin hangilerinden yararlanabileceğini ve yararlanamayacağını inceleyen maddi hukuk kurallarından oluşan hukuk dalıdır. Bazı hak ve özgürlükler de ayrım yapılmazken bazılarında ayrım yapılır. Fazladan olarak bazı hak ve özgürlüklere ise yasak ve sınırlamalar getirilmiştir. Örnek olarak yaşam hakkında ayrım yapılmazken, çalışma ve ya mülkiyet hakkında ayrım yapılır. Yabancıların ülkede hâkimlik yapmaması da yasaklamalara örnek olarak verilebilir.
Genel olarak yabancı kavramı; sadece gerçek kişileri değil, gerçek kişilerin meydana getirdiği kişi birlikleri, ortaklıkları, bir amaç için özgülenmiş mal topluluklarını kısaca tüzel kişileri de kapsar. Yabancı genel tanım olarak bir ülkede bulunup da bulunduğu ülkenin tabiiyetini iddiaya hakkı olmayan gerçek ve tüzel kişilerdir.
Yabancı kavramına giren gruplar:
1- Yabancı devlet vatandaşları ve yabancı tabiiyetli tüzel kişiler; bulunduğu ülke harici bir ülkenin vatandaşı olan gerçek kişilerle, yabancı ülkenin tabiiyetindeki tüzel kişiler.
2- Mülteciler; vatandaşı bulunduğu ülkeyi din veya ırk ayrımı, ekonomik ve ya siyasi görüşleri veya siyasi olaylar sonucu iradesi veya iradesi dışında terk etmek zorunda kalmış ve o ülkenin diplomatik korumasından yararlanamayan kişilerdir. Mülteci ve sığınmacılara ilişkin yönetmelik de mülteci kavramı yanında sığınmacı kavramına da yer verilmiştir. Sığınmacı, mülteci sıfatı tanınmamış ve tanınması da mümkün olmayan kişilerdir. Sığınmacı mülteci kavramından daha ziyade fiili bir durumu ifade eder. Türkiye sadece Avrupa sınırından gelenleri mülteci olarak kabul ederken Avrupa sınırı dışından gelenleri sığınmacı olarak kabul etmiştir. Mülteci sayılabilmenin şartları;
* Tarih ve yer kaydı: 1 Ocak 1951 tarihinden önce ülkesini terk etmiş olmak ve Avrupa sınırından gelmiş olmak. ( Cenevre sözleşmesinde düzenlenen ek protokolle 1951 tarih sınırı kaldırılmış sadece Avrupa yer sınırı kabul edilmiştir.
* Kişinin yer değiştirmesi haklı sebeplere dayanmalıdır.
* Kişinin vatandaşı olduğu ülkeyi vatansız ise yerleşmiş olduğu ülkeyi terk etmiş olması
* Suçlu olmama şartı aranmaktadır.
3- Vatansızlar; hiçbir devlete vatandaşlık bağı olmayan, herhangi bir devletin korumasında olmayan kişilerdir.
4- Göçmenler; vatandaşlığa kabul edilinceye kadar yabancı statüsündedirler.
5- Çok vatandaşlık hali; yabancılar hukuku açısından Türkiye vatandaşı olmayan çok vatandaşlı kişilerdir.
6- Özel statülü yabancılar; çeşitli sebeplerle diğer yabancılardan daha elverişli durumda bulunan kişilerdir. Bunlar hakkında kendi statülerine ait düzenleme özel kanun niteliğinde olduğundan öncelikle uygulanır. Yabancılar hakkındaki düzenlemeler ikinci derecede ya da özel bölümün dışındaki alanlarda uygulama alanı bulurlar. Özel statülü yabancılara örnek olarak ülke dışı kişiler, NATO mensupları, mülteci ve vatansızlar sayılabilir.

 
Yabancılar Hukukunun Kaynakları
-Milli kaynaklar;
1- Pasaport Kanunu
2- Tapu Kanunu
3- TMK
4- TTK
5- Dernekler Kanunu
6- YİSHK
7- YÇİHK
-Doktrin;
-Milletlerarası Hukuk kaynakları;
1- Milletlerarası sözleşmeler
2- Milletlerarası mahkeme kararları
3- Milletler arası teamül kuralları
4- Hukukun genel ilkeleri

Yabancılara Hak ve Özgürlük Tanınmasında Başvurulacak Esaslar
1- Tebayı Temsil Sistemi (Eşitlik Esası):
Bu sisteme göre yabancılar ile vatandaşlara eşit hak ve özgürlüklerin tanınmasıdır. Genel olarak ya da bazı haklar için eşitlik esası kabul edilebilir. Kural eşitliktir ancak istisnai olarak hak ve özgürlüklerde sınırlama getirilebilir. Sınırlama açıkça kanunda belirtilmelidir.
2- Tahdit Esası:
Eşitlik sistemin tam tersi bir esastır. Bu esasa göre vatandaşlar ve yabancılar eşit değildir. Kural olarak yabancılar hak ve özgürlüklerden yararlanamaz. Yararlanabilecekleri hak ve özgürlükler belirli kanunlarda veya genel olarak düzenlenir.
3- Mukabele Bilmisil:
Devletin yabancı devlette bulunan gerçek ve tüzel kişilerin çeşitli haklarını ihlal eden fiillere karşı o devletin kendi devletinde bulunan hakkı ihlal eden devlet gerçek ve tüzel yabancı kişilere aynı şekilde karar alıp uygulayabilmesi esasıdır. Türk hukukunda mukabele bilmisile örnek olarak 1062 sayılı kanun 1. maddesi mülkiyet kısıtlamasına, Sigorta Murakabe Kanunu madde 6, Pasaport Kanunu madde 9, örnek olarak verilebilir.
4- Mütekabiliyet:
En az iki devlet arasında olan ve birbirlerinde bulunan tebaları hakkında aynı mahiyetteki hakları tanımalarını ifade eden bir prensiptir. Akdi mütekabiliyet, bir hak veya özgürlüğün sözleşme ile sağlanmasını ifade eder. Bu mahiyette bir çok uluslar arası sözleşme vardır ayrıca ülkenin kanunlarında karşılıkla ilgili hükümler bulunur. Örnek olarak TAPU Kanunu madde 35.
5- İzin Esası:
yabancının bulunduğu ülkede hak ve özgürlüklerden yararlanabilmesinin belirli makamlarca izne bağlı olması esasıdır.
6- En Çok Gözetilen Ulus Kaydı:
Genellikle ikamet, ticaret, gümrük ve konsolosluk sözleşmelerine eklenen önemli bir kayıttır. Lehine böyle bir hak tanınmış olan devlet vatandaşlarına, hakkı tanıyan devletin ülkesinde üçüncü devlet lehine o kanunda tanınmış ve tanınacak olan haklardan aynen yararlanması imkanı verir.
7- Asgari Had Esası:
Yabacı ve vatandaş ayrımı yapılmadan bazı hak ve özgürlüklerin tanınmasında asgari haddin altına inmemesi esasıdır.
8- Kontenjan Esası:
Yabancıların belli haklardan yararlanabilmesi için belirli bir kontenjanın öngörüldüğü esastır. Örnek olarak özel okullarda yabancı öğrenci kontenjanı %20’dir.
Türk Yabancılar Hukukun Anayasal Esasları
Anayasa madde 16’ ya göre “ Temel hak ve özgürlükler ,yabancılar içinin, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.” Bu açıdan Türk hukukunda asıl olan eşitlik esasıdır. Kural eşitlik olduğu için sınırlamalar istisnaidir. Sınırlamalar açıkça ve sadece kanunla milletlerarası hukuka uygun olarak yapılabilir. Milletlerarası hukuktan kasıt teamül kuralları ve hukukun genel ilkeleridir.

Yabancıların Hak ve Özgürlükleri
1- SiyasalHak ve Ödevler
2- Kamusal Hak ve Özgürlükler
3- Özel Haklar
1- Siyasal Hak ve Ödevler
Siyasal hak ve ödevler açısından sadece Türk vatandaşlarının hakları Anayasa tarafından güvence altına alınmıştır. Bu haklar;
* Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı:
Anayasa madde 67 ile sadece Türk vatandaşlarına tanınmıştır
* Kamu hizmetlerine girme hakkı:
Anayasa madde 70/1 ile Türk vatandaşına aittir. 657 sayılı kanun ile YÖK kanununda aynı esas aranmıştır. Ancak özel meslek bilgisi ve ihtisasına gerek görülen hallerde yabancılarda sözleşmeli olarak çalışabilirler. Bazı kamu hizmetleri özel kanunlarca yabancılara yasaklanmıştır. Örnek olarak hakimlik ve noterlik gösterilebilir.
* Askerlik:
Anayasa madde 72 ile sadece Türk vatandaşları yapabilir. Çifte vatandaşlık halinde ise bir kere askerlik yapılmış ise muafiyet söz konusudur.
* Dilekçe hakkı:
Anayasa madde 74 ile bu hakka sadece Türk vatandaşları sahiptir. Yabancılar içinse karşılıklılık ve ikamet esası gözetilmiştir. Yabancılar bu şartla dilekçe hakkından yararlanabilirler. Dilekçe dili Türkçedir.
* Vergi yükümlülüğü:
Eşitlik esası vardır. Önemli olan vergiyi doğuran olay olduğu için ayrım yoktur. Yalnız karşılıklılık esası olarak diplomatların muafiyetleri vardır.
2- Kamusal Hak ve Özgürlükler
* Yabancıların Türkiye’ye Giriş Hakkı
Pasaport Kanunun da düzenlenmiştir. Bu kanuna göre Türkiye’ye giriş yapabilmek için yapılan girişin giriş kapılarından yapılması, pasaport veya pasaport yerine geçen belgelerin ibrazı, vize alma mecburiyeti, gelmesi yasak kişilerden olmama şartları vardır. Pasaportsuz ve vesikasız kişiler Türk vatandaşı ise Pasaport Kanunu madde 3 uyarınca Türk vatandaşı olduklarını kanıtladıkları takdirde, vesika veya delil gösterirlerse bunların kıymeti polisçe takdir edilerek Türk vatandaşı olduklarına kanaat getirilirse yurda kabul olunurlar. Pasaportsuz ve vesikasız gelen yabancılardan pasaportlarını yolda kaybettiklerini iddia edenler, İç İşleri Bakanlığınca yapılacak soruşturma süresince mahalli amirin gösterdiği oturma yerinde ikamet şartıyla kabul edilirler. Göçmenlerin kabulü için göçmen vesikası yeterlidir. Sığınmacı ve mülteciler ve vatansızlar pasaportları olsun olmasın girişleri İç İşleri Bakanlığının iznine bağlıdır. Vize alma mecburiyeti; Pasaport Kanunu madde 5 uyarınca Türkiye’ye giriş için pasaport yanında ayrıca vizeye ihtiyaç vardır. Vizeler kural olarak yabancının bulunduğu ülkedeki Türk elçilik ve konsolosluklarından verilen bir giriş hakkı tanıyan ve bir yıllık süresi olan belgedir. Süresi içinde kullanılmadığı takdirde geçersiz olur. İstisnai olarak İç İşleri Bakanlığının iznine tabidir. İstisnalar ; -Türk vatandaşları, - Yabancılara mahsus tek kullanımlık pasaport sahipleri, -başka bir ülkeye gitmek üzere yola çıkmış ve sırf gezi amaçlı yola çıkan münferit yada müşterek pasaportla seyahat eden yabancılar( PK madde 6/1), - PK madde 6/2, - PK 6/3 – milletlerarası sözleşmelerle getirilen bize muafiyetlerine tabi devlet vatandaşları, -vatansızlar Bakanlık izniyle, -ikamet tezkeresi olan yabancılar
Türkiye’ye Girmesi Yasak Kişiler
-Serseriler ve dilenciler
-Delilikle ve bulaşıcı hastalıkla malul olanlardan tedavi veya hava değişimi sebebiyle gelmeyenler
-Türkiye’nin taraf olduğu suçluların iadesine ait anlaşma veya antlaşmalarla iadeye esas kabul edilen suçlardan birinden sanık veya hükümlü olanlar
-Türkiye’den sınır dışı edilenler
-Türkiye’nin emniyeti ve umumi nizamını bozmak amacıyla veya bu eylemlere her türlü yardım amacıyla gelenler
-Fahişeler, kadınları fuhuşa sevkederek geçinenler ile her türlü beyaz kadın ticareti yapanlar ve her nevi kaçakçılar
-Türkiye’de kaldığı sürece geçimini sağlayacak güce sahip olmayanlar
Pasaport Kanunu madde 9 ile Bakanlar Kurulu Türkiye’ye giriş çıkışlarda mukabele bilmisil yetkisine sahiptir ayrıca aynı kanunun 10 ve 11’nci maddeleri Bakanlar Kuruluna vize ve pasaport işlemlerinde bazı haller için düzenleme yetkisi tanır.
* Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahat Hakkı
Bu özgürlük Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanunda düzenlenmiştir. Bu hususta kural olarak eşitlik esası hakimdir ancak Anayasa madde 16 uyarınca kanunla sınırlamalar getirilmiştir. Bu sınırlamalar, YTİSHK , Köy Kanunu , Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu ile getirilmiştir. İkamet tezkeresi, Türkiye’ de üç aydan fazla kalacak yabancılar ve Türkiye’ye çalışmak için gelen yabancılara Emniyet Müdürlükleri tarafından verilen belgedir. İkamet tezkeresi beş yıllık süreye tabidir ve en fazla dört kez yenilenebilir. Karşılıklılık esasına göre Bu süre daha uzun veya kısa olarak belirlenebilir. İkamet tezkeresinin süresinin bitmesi halinde 15 gün için tekrar yenilenmelidir. Ayrıca evlilik, ölüm, doğum, boşanma ve ikamet yerinin değişmesi gibi durumlar ilgili makamlara bildirilmelidir. İkamet tezkeresi alma zorunluluğuna getirilen istisnalar: YTİSHK madde 3/3, 4, 5, 6, 28.
İkamet tezkeresi ret sebepleri YTİSHK madde 7:
- Çalışmak için gelip de çalışmak istediği iş kanunlar tarafından sadece Türk vatandaşlarına hasredilmiş olanlar
- Türk kanun örf ve adetleriyle yahut siyasi icaplarla telif edilemeyecek durumlarda olan ve faaliyetle bulunanlar
- Türkiye’de kalmak istediği süre zarfında yaşamak için gerekli olan imkanları yasal yollardan elde edemeyeceği sabit olanlar
- Türkiye’ye girmesi yasak olup da her nasılsa girmiş olanlar
- Türkiye’de oturduğu müddetçe huzur ve asayişi ihlal eden yabancılar
* Yabancıların Dernek Kurma ve Üye Olma Hakkı
Yabancıların bu haktan yararlanabilmesi için Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olması, yabancı gerçek kişi olması, fiil ehliyetine sahip olması şartları vardır.
* Uluslar arası nitelikte Teşekküllerin Kurulması
* Yabancıların Eğitim ve Öğrenim Özgürlüğü
Genel olarak eşitlik prensibi hakimdir fakat üç istinası mevcuttur. Bunlar; ÖÖKK madde 28 bir özel okulla okuyan yabancı öğrencilerin sayısı Türk öğrencilerin %20’sini aşamaz, madde 25/3 azınlık okullarında yalnız Türk vatandaşları okuyabilir, milletlerarası eğitim kurumlarında Türk vatandaşlar okuyamaz. Yabancılara öğretim kurumu açma özgürlüğü de bu hak özgürlük kapsamı içinde tanınmıştır. Bu özgürlüğün şartları ise açılacak okul milletlerarası nitelikle olmalı, Bakanlar Kurulunun izni olmalı, Doğrudan yabancı yatırımlar çerçevesinde açılmalı, yüksek öğrenim seviyesinin altında olmalıdır. Öğretmenlik yapma hakkı yabancılar devlet memuru olarak değil de sözleşmeli olarak çalışabilirler. Karşılıklılık esası çerçevesinde açılan kurslarda öğretmenlik yapabilirler.
* Yabancıların Kişi Dokunulmazlıklarına İlişkin Hak ve Özgürlükler
Kural olarak eşitlik esası vardır. Bu hak ve özgürlüğün iki istisnası vardır. Sınır dışı edilme ve suçluların iadesi. Sınır dışı edilen kişiler;
-YİSHK madde 19 : Memlekette kalması genel güvenliğe, siyasi icaplara uygun olmayan kişiler
-madde 20 : Pasaportlarını resmi ihtardan sonra 15 gün içinde yeniletmeyenler
-madde 21 son fıkra: Vatansızlar, çingeneler, yabancı göçmenler
-madde 22: Ağır hapis cezasına mahkum olan yabancılar sadece Bakanlık izni ile transit geçebilirler
-Pasaport Kanunu madde 34: Her nasılsa pasaportsuz girenler
-TVK : Vatandaşlığa alınması iptal edilen kişiler
-TCK: İki yıldan fazla hapis cezası olanlar
Suçluların iadesi şartları:
-Yabancı devlette işlenen bir suçun olması
-Yabancı devlette bu suç nedeniyle ceza kovuşturması başlamış veya mahkumiyet kararı verilmiş olmalı
-İade talep edilmiş olmalı
-Ret sebeplerinin bulunmaması
Ret Sebepleri:
-Türk kanunlarına göre suç değil ise,
-Düşünce, siyasi yada askeri suç niteliğinde ise,
-Türkiye’nin güvenliğine karşı, Türk devletin yada vatandaşının ya da Türk tabiiyetli tüzel kişinin zararına işlenmişse,
-Türkiye’nin yargılama yetkisine giren bir suç ise,
-Zamanaşımı veya affa uğramış ise
* Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkı
Bu hak Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Hakkında Kanun ile düzenlenmiştir. Türk vatandaşları bu hakkın kullanımı bildirim esasına dayanır. Yabancıların bu hakkı kullanabilmesi İç İşler Bakanlığı izni ve en az 48 önce en büyük mülki amire bildirmesi şartlarına tabidir.
* Basın Özgürlüğü
Kural olarak eşitlik esası vardır. Basın Kanunu ile sınırlandırmalar yapışmıştır. Süreli yayınlar için mesul müdür bulundurulmalı ve bu mesul müdür Türk vatandaşı olmalıdır. Basılı eserlerin ise dağıtımı ve satımı yasaklanabilir.
* Yabancıların Çalışma Hak ve Özgürlükleri
Anayasa madde 48 hükümlerine göre kural olarak eşitlik esası vardır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yabancılara gerekli şartları taşıması halinde çalışma izni verilir. Bu şartlar;
-YÇİHK kapsamına giren yabancılardan olmak
-Yurtiçinden yapılan başvurulurda ikamet tezkeresi, yurt dışından yapılan başvurularda çalışma vizesi ve çalışma amaçlı ikamet tezkeresi bulunması
-Yasal sınırlamalara uygun mesleklerde çalışmak istenmeli
Türk vatandaşlığından çıkanlar çalışma izninden muaftır.
Çalışma İzni Türleri:
1-Süreli Çalışma İzni madde 5: ilk başvuruda en çok 1 yıl olarak verilen çalışma izni sonunda aynı işyeri ve aynı meslekte çalışma şartı ile en çok 3 yıla kadar uzatılabilir. Toplam 3 yıllık çalışma sonunda aynı meslekte ama dileği işyerinde çalışmak üzere 6 yıla kadar uzatılabilir. 4ncü fıkra uyarınca yabancının beraberinde veya daha sonra getirmiş olduğu eş ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına da yabancı ile birlikte en az 5 yıl ikamet şartı ile süreli çalışma izni verilebilir.
2-Süresiz Çalışma İzni madde 6: Türkiye’de en az 8 yıllık kanuni ve kesintisiz ikameti ve en az &yıllık çalışması olan yabancılara iş piyasasındaki durum ve belirli bir işletme, meslek veya coğrafi alan sınırlaması olmaksızın süresiz çalışma izni verilebilir.
3-Bağımsız Çalışma İzni madde 7: En az 5yıl kanuni ve kesintisiz ikamet şartıyla verilebilir.
4-İstisnai Çalışma İzni madde 8: Belirtilen kişilere YÇİHK’ da ki sürelere tabi olmaksızın çalışma izni verilebilir.
-Bir Türk vatandaşı ile en az 3 yıllık evli olan ve Türkiye’de evlilik birliği içinde yaşayan yerleşmiş yabancılar
-Türkiye’de doğan veya kendi milli hukukuna, vatansız ise Türk hukukuna göre rüşt yaşını doldurmadan Türkiye’ye gelen ve Türkiye’de meslek okulu yüksek okul ve üniversiteden mezun olan yabancılara
-TVK 27 ve 28 maddeleri uygulanarak Türkiye vatandaşlığını kaybedenlere ve bunların altsoylarına
-İskan kanununa göre muhacir, mülteci veya göçebe olarak kabul edilenlere
-AB üyesi ülke vatandaşı ve bunların AB üyesi ülkelerin vatandaşı olmayan eş ve çocukları
-Bilimsel ve kültürel faaliyetler amacıyla 1 ayı aşan ve spırtidf faaliyetler amacıyla 4 ayı aşan süre ile geçici olarak Türkiye’ye gelen yabancılara
-Kilit personel niteliğindeki yabancılara
Özel Kanunlarda Belirtilen Yabancıların Çalışması Yasak Olan İşler
-Türk kıyı, liman ve karasularında yolcu ve yük taşıma (Kabotaj hakkı)
Kabotaj hakkı sadece Türk Bayrağı taşıyan gemilere tanınmıştır ancak Türk usulararası gemi siciline kayıtlı gemilerde Türk Bayrağı çekebilirler. Fakat bu gemilerin kabotaj hakkından yaralanmaları yine TTK’da ki şartları taşımasına bağlıdır. Kabotaj Kanunu madde 1 ve 2 ye göre Türk liman ve karasuları ve iç sularda yük ve yolcu taşıma işlemini Türk gemileri yapar. Madde 3 uyarınca deniz ürünleri sadece Türk vatandaşları tarafından avlanabilir.
-Sağlık Hizmetleri
Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’una göre doktorluk, dişçilik ebelik, hastabakıcılık mesleklerini yabancılar yapamazlar. Yabancılar özel hastana açabilir ancak mesul müdür Türk hekimi olması gerekir. Yabancılar veterinerlik yapmaktan mennudur. Eczacılık ve Eczaneler Hakkında Kanun madde 1 uyarınca yabancılar eczacılık yapamazlar.
Gözlükçülük Hakkında Kanun madde 1 uyarınca yabancılar gözlükçülük yapamazlar.
-Adalet Hizmetleri
Noterlik Kanunu madde 7 uyarınca noterlik mesleği sadece Türk vatandaşlarınca yapılabilir. Hakimlik, savcılık, avukatlık meslekleri de sadece Türk vatandaşları tarafından icra edilebilir. Avukat ortaklığı, mütekabiliyet şartı aranıp baroya kayıtlı olması şart değildir. Yalnızca yabancı hukuklar ve milletlerarası hukuk alanında danışmanlık yapabilirler.
-Mühendislik ve Mimarlık
Yabancıların meslek icrası için Türk Mühendis ve Mimar Odaları Kanunu madde 34 ve 35 olarak düzenlenmiştir. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ve odalar birliğinin görüşleri ayrıca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının izni gereklidir.
-Türk Soylu Yabancılar
Türk Soylu Yabancıların Türkiye’de Meslek ve Sanatlarını Serbestçe Yapabilmelerine, Kamu, Özel Kuruluş ve İşyerlerinde Çalıştırabilmelerine İlişkin Kanun da düzenlenmiştir. Bu kanun Türk soylu yabancıların TSK ve güvenlik teşkilatında çalışmalarını yasaklamıştır. Bunların dışında mesleğe kabul edilebilmeleri için; ikamet tezkeresine sahip olmak, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından çalışma izni, güvenlik açısından bir sakınca oluşturmamak, Türk vatandaşında aranan diğer mesleki şartları taşıyor olma şartları aranır.
-Madencilik
3213 sayılı Maden Kanunu göre maden hakkı, Türk vatandaşına, madencilik yapabileceği statüsünden yazılı Türk kanunlarına göre kurulan tüzel kişiliğe sahip kişilere ve KİT’lere tanınmıştır.
-Petrol arama, işletme ve petrol piyasası
Petrol Kanunu’na göre yabancılar için getirilen sınırlamalar vardır. Bu sınırlamalara göre;
*Türkiye’de petrol aramak isteyen yabancılar bunu bir başka devlet adına yapamazlar
*Petrol arayacak kişi özel hukuk tüzel kişisi olmalıdır ve bu konuda tecrübeli olmalıdır.
*Bakanlar Kurulu tarafından izin verilmelidir.
*Ülke menfaatlerine uygun olmalı
*Türk eleman yetiştirme mecburiyeti vardır.
-Doğrudan yabancı yatırımlar
Doğrudan yabancı yatırım yabancı bir kişinin Türkiye’de şirket kurabilmesi, bir şirkete ortak olabilmesi veya şube açabilmesidir. DYYK da değişikliğe gidilmiş önceki halinde önceden izin gerekirken şuan sadece bildirim sistemine geçilmiştir. DYYK madde 3 düzenlemesinde yabancı yatırımlara kolaylıklar getirilmiştir. Bu maddeye göre doğrudan yabancı yatırım yerli yatırım ile eşit muameleye tabiidir. Kamu yararı gerekmedikçe ve karşılıkları ödenmedikçe doğrudan yabancı yatırım kamulaştırılamaz. Tanışmaz edinme hususunda Türk vatandaşı ile eşitlik sağlanmıştır. Tek istisnası askeri bölgeler için eşitlik yoktur.
* Dava Hakkı
Yabancıların bu haktan aynen yararlanırlar. Mevzuat HUMK madde 97 ve MÖHUK madde 48 olarak hukuk davalarında düzenlenmiştir. Yabancılar Ceza yargılaması açısından ve idari yargılama açısından eşitlik esası vardır. Ayrıca yabancılara tercüme kolaylığı da sağlanmıştır.
* Sendikal Haklar
Sendikalar Kanuna göre yabancılar sendika kuramaz ve kurucu üye olamazlar. Ancak Türkiye’de çalışan yabancı işçiler sendikalara üye olabilir, sendikaların yönetim, denetim gibi kurullarında çalışmada bulunabilirler.
3- Özel Haklar
Özel hak ve özgürlüklerden yararlanma açısından yabancılara iki noktada sınırlamalar getirilmiştir. Taşınmaz mal edinme ve taşınmaz mallara mirasçı olma noktalarında. Yabancılar mülkiyet, sınırlı ayni hak, miras hakkı edinebilirler ancak sınırlamalara tabidir. Yabancı gerçek kişiler ve yabancı ülkeler de kendi ülkelerinin kanunlarına göre kurulan tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketleri bu haklardan yararlanabilir. Bunlar dışındakiler Türkiye’de taşınmaz mal edinemez ve lehlerine sınırlı ayni hak tesis edilemez.
Yabancı Gerçek Kişilerin Türkiye’ de Taşınmaz Mal Edinmesinin Şartları
1- Karşılıklılık (mütekabiliyet)
TTK madde 35/6 uyarınca karşılıklılık esası vardır. Mütekabiliyetin tespitinde hukuki ve fiili durum esas alınır. Yabancıya vatandaşı bulunduğu ülkenin hukukunda taşınmaz mal ediniminde vatandaşa yada yabancıya uygulanan şartlar aynen ilgi yabancıya uygulanır.
2- Kanuni Sınırlamalara Uymak
* Tapu Kanunu madde 35
Yabancı uyruklu gerçek kişiler, karşılıklı olmak ve kanunî sınırlamalara uyulmak kaydıyla, Türkiye'de işyeri veya mesken olarak kullanmak üzere, uygulama imar planı veya mevzii imar planı içinde bu amaçlarla ayrılıp tescil edilen taşınmazları edinebilirler. Sınırlı aynî hak tesis edilmesinde de aynı koşullar aranır. Yabancı uyruklu bir gerçek kişinin ülke genelinde edinebileceği taşınmazlar ile bağımsız ve sürekli nitelikte sınırlı aynî hakların toplam yüzölçümü iki buçuk hektarı geçemez. (İptal tümce : Anayasa Mah.nin 11/04/2007 tarihli ve E. 2006/35, K. 2007/48 sayılı Kararı ile.)
Yabancı ülkelerde kendi ülkelerinin kanunlarına göre kurulan tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketleri, ancak özel kanun hükümleri çerçevesinde taşınmaz mülkiyeti ve taşınmazlar üzerinde sınırlı aynî hak edinebilirler.
Yabancı uyruklu gerçek kişiler ile yabancı ülkelerde kendi ülkelerinin kanunlarına göre kurulan tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketleri lehine Türkiye'de taşınmaz rehni tesisinde birinci ve ikinci fıkralarda yer alan kayıt ve sınırlamalar aranmaz.
Yabancı uyruklu gerçek kişiler ile yabancı ülkelerde kendi ülkelerinin kanunlarına göre kurulan tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketleri dışındakiler Türkiye'de taşınmaz edinemez ve lehlerine sınırlı aynî hak tesis edilemez.
Türkiye Cumhuriyeti ile arasında karşılıklılık olan devlet vatandaşlarının kanunî miras yoluyla intikal eden taşınmazları için birinci fıkrada belirtilen kayıt ve sınırlamalar uygulanmaz. Ölüme bağlı tasarruflarda yukarıdaki fıkralarda belirtilen kayıt ve sınırlamalar uygulanır. Türkiye Cumhuriyeti ile arasında karşılıklılık olmayan devlet vatandaşlarının kanunî miras yoluyla edindikleri taşınmaz ve sınırlı aynî hakların intikal işlemleri yapılarak tasfiye edilir.
Karşılıklılığın tespitinde hukukî ve fiilî durum esas alınır. Bu ilkenin kişilere toprak mülkiyeti hakkının tanınmadığı, ülke uyruklarına uygulanmasında, yabancı devletin taşınmaz ediniminde kendi vatandaşlarına tanıdığı hakların, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına da tanınması esastır.
(Değişik fıkra: 03/07/2008 - 5782 S.K./1.mad) Yabancı uyruklu gerçek kişiler ile yabancı ülkelerde kendi ülkelerinin kanunlarına göre kurulan tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketlerinin; sulama, enerji, tarım, maden, sit, inanç ve kültürel özellikleri nedeniyle korunması gereken alanlar, özel koruma alanları ile flora ve fauna özelliği nedeniyle korunması gereken hassas alanlarda ve stratejik yerlerde kamu yararı ve ülke güvenliği bakımından taşınmaz ve sınırlı aynî hak edinemeyecekleri alanları, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının tescile esas koordinatlı harita ve planları içeren teklifi üzerine belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. Yabancı uyruklu gerçek kişiler merkez ilçe ve ilçeler bazında, uygulama imar planı ve mevzi imar plan sınırları içerisinde kalan toplam alanların yüzölçümünün yüzde onuna kadar kısmında taşınmaz ile bağımsız ve sürekli nitelikte sınırlı aynî hak edinebilirler. Bakanlar Kurulu, merkez ilçe ve ilçelerin altyapı, ekonomi, enerji, çevre, kültür, tarım ve güvenlik açısından önemlerini dikkate alarak, bu orandan fazla olmamak kaydıyla farklı oran belirlemeye yetkilidir. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünün bağlı olduğu Bakanlık bünyesinde, ilgili idare temsilcilerinden oluşan komisyon tarafından, bu madde uyarınca Bakanlar Kuruluna verilen yetkiler dâhilinde çalışmalar yapılmak suretiyle kamu kurum ve kuruluşlarının bu kapsamdaki teklifleri incelenip değerlendirilerek Bakanlar Kuruluna sunulur. Valiliklerce, merkez ilçe ve ilçelerin uygulama imar planı ve mevzi imar plan sınırları içerisinde kalan toplam alanların yüzölçümünde meydana gelen değişiklikler takip eden yılın Ocak ayı sonuna kadar komisyona bildirilir.
(Değişik fıkra: 03/07/2008 - 5782 S.K./1.mad) Askerî yasak bölgeler, askerî güvenlik bölgeleri ile stratejik bölgelere ve değişiklik kararlarına ait harita ve koordinat değerleri Millî Savunma Bakanlığınca, özel güvenlik bölgeleri ve değişiklik kararlarına ait harita ve koordinat değerleri ise İçişleri Bakanlığınca geciktirilmeksizin Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünün bağlı olduğu Bakanlığa verilir.
Yukarıdaki fıkralarda belirtilen bölgeler içerisinde kalması nedeniyle kamulaştırılması gereken ya da tapu sicilinde şerh verilmesine gerek duyulan parsellere ilişkin bildirimler ilgili idarelerince tapu sicil müdürlüklerine yapılır.
Bu madde hükümlerine aykırı edinilen veya kanunî zorunluluk dışında edinim amacına aykırı kullanıldığı tespit edilen taşınmazlar ile sınırlı aynî haklar, Maliye Bakanlığınca verilecek süre içerisinde maliki tarafından tasfiye edilmediği takdirde tasfiye edilerek bedele çevrilir ve bedeli hak sahibine ödenir.
* Askeri Yasak Bölge ve Güvenlik Bölge Kanunu
Madde 7 uyarınca yabancılar, 1. derece kara askeri yasak bölgelere giremez ve bu bölgeler içinde oturamazlar. Türk vatandaşları da 1. derece askeri yasak bölgelerde taşınmaz mal edinemezler. Madde 9 uyarınca 2.derece kara askeri yasak bölgelerinde Türk vatandaşları taşınmaz mal edinebilirken, yabancılar bu bölgelerde taşınmaz mal edinemez, mirasçı olamazlar.
* Mukabele Bilmisil Kanunu
İdari kararlar ve olağanüstü tedbirlerle veya istisna kanunlarla Türk vatandaşının mülkiyet hakkının kısmen veya tamamen tahdid eden devletlerin Türkiye’de ki tebasının mülkiyet hakkının misilleme olarak kısmen veya tamamen tahdid ve taşınır, taşınmaz mallarına el konulması hususunda Bakanlar Kurulu yetkilidir.

Yabancı Ticaret Şirketlerinin Türkiye’de Taşınmaz Mal Edinmesi
Yabancı ülkelerde kendi kanunlara göre kurulan tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketleri ancak, Turizm Teşvik Kanunu, Petrol Kanunu, Endüstri Piyasası Kanunu, Doğrudan Yabancı Yatırım Kanunu çerçevesinde taşınmaz mülkiyeti ve taşınmazlar üzerinde sınırlı ayni hak edinebilirler(Tapu Kanunu madde 35/2). Bakalar Kurulunun sınırlama yetkisini kullanmadığı alanlarda taşınmaz edinebilirler(Tapu Kanunu madde 35/7).

Taşınmaz Mallara Mirasçı Olma
Tapu Kanunu madde 35/5 uyarınca kanuni miras ve ölüme bağlı tasarruflar için karşılıklılık esası aranır. Karşılıklı muamele olmayan devlet vatandaşlarının kanuni miras yoluyla edinilen taşınmaz malları ve sınırlı ayni haklarının intikal işlemleri yapılır ancak bunlar tasfiye edilip bedeli ilgilere ödenir. Yabancı gerçek kişilerin taşınmaz edinmesinde uygulanan karşılıklılık miras iktisabında da aranır.
Tapu Kanunu madde 35/6 uyarınca eğer ilgili kişinin vatandaşı olduğu devlette kişilere toprak mülkiyeti hakkı tanınmıyorsa, o yabancı devletin taşınmaz edinmede kendi vatandaşına tanıdığı hakların, Türk vatandaşına da tanınması ve karşılıklılığın bu esasa göre gerçekleşeceği ifadesi yer alır. Yabancı devlet vatandaşlarının kanuni miras yoluyla intikal eden taşınmaları iktisabı için 1ni fıkrada yer alan kısıtlamalar uygulanmaz ancak ölüme bağlı tasarruflar konusunda bu kısıtlamalar uygulanır. Yani yabancı gerçek ve tüzel kişilerinin ölüme bağlı tasarruf ile mal iktisabında yabancıların mal iktisabı için aranan şartlar aynen uygulanır.
Tapu Kanunu madde 35/10 : Kanuni zorunluluk dışında kullanım amacına aykırı kullanım söz konusu ise, Maliye Bakanlığı tarafından tasfiye edilir, bedeli kişiye ödenir.