|
Günümüzde eğitim sürecinde akademik becerilerin geliştirilmesi kadar kişisel ve sosyal becerilerin gelişimi de son derece önemlidir.
Sosyal beceriler, kişinin başkalarından pozitif tepkiler almasını sağlayacak ve negatif tepkiler almaktan kaçınmasına yardımcı olacak şekilde davranmasını mümkün kılan, sosyal açıdan kabul edilebilir öğrenilmiş davranışlardır. Hem gözlenebilir davranışları, hem de gözlenemez bilişsel ve duyuşsal öğeleri içerir. Kişisel olarak yararlı, karşılıklı yararlı veya öncelikle başkalarına yararlı olacak şekilde başkalarıyla etkileşme yeteneğidir.
Bu becerilerin gelişmesi de sosyal yeterlik olarak adlandırılan gelişmelerle iç içedir. Bu gelişim alanları:
*Kendini ifade etme, kendine güven
*Arkadaşlarca kabul görme
*Aile fertleri ve diğer önemli bireylerce kabul görme
*Sosyal bağımsızlık
*Destekleyici sosyal çevre olarak özetlenebilir.
Sosyal becerilerin tesadüfî öğrenme ve bilişsel olgunlukla gelişmesi beklenir. Birçok çocuğun bu çok temel becerileri kendiliğinden kazanamadığını görmekteyiz. Bu becerilerin kazanılamaması okul başarısında, sosyal ilişkilerde ve uyum güçlüklerinde etkili bir faktör olabilmektedir.
Çocuklar, davranışı göstermekten korkması, kaygı duyarak yapmaması veya o beceriyi öğrenmek için yeterince fırsata sahip olamaması gibi nedenlerle bir sosyal beceriyi öğrenememiş olabilirler. Okul ortamı bu becerilerin denenip geliştirilebileceği en uygun ortamlardır. Okul ve sınıf ortamlarında öğrenci etkileşimi için ne kadar çok fırsatlar yaratılırsa sosyal becerilerin geliştirilmesi de o kadar kolaylaşır. Eğitimciler olarak öğrencileri yeterince bilgilendirmeli ve cesaretlendirmeliyiz.
Sosyal becerileri şu şekilde gruplayabiliriz:
1-BAŞLANGIÇ SOSYAL BECERİLER
—Dinleme
—Konuşmayı başlatma
—Konuşmayı sürdürme
—Soru sorma
—Teşekkür etme
—Kendini tanıtma
—Başkalarını tanıtma
—Övme-İltifat etme
2-İLERİ SOSYAL BECERİLER
—Yardım isteme
—Bir gruba katılma
—Yönerge verme
—Yönergelere uyma
—Özür dileme
—İkna etme
3.GRUPLA BİR İŞİ YÜRÜTME BECERİLERİ
—Grupta iş bölümüne uyma
—Grupta sorumluluğunu yerine getirme
—Başkalarının görüşlerini anlamaya çalışma
4.DUYGULARLA BAŞETME BECERİLERİ
—Kendi duygularını anlama
—Duygularını ifade etme
—Başkalarının duygularını anlama
—Karşı tarafın kızgınlığı ile başa çıkma
—Sevgiyi iyi duyguları ifade etme
—Korku ile başa çıkma
—Kendini ödüllendirme
5.SALDIRGAN DAVRANIŞLAR İLE BAŞA ÇIKMAYA YÖNELİK BECERİLER
—İzin isteme
—Paylaşma
—Başkalarına yardım etme
—Uzlaşma
—Kızgınlığı kontrol etme(kendini denetleme)
—Hakkını koruma, savunma
—Alay etmeyle başa çıkma
—Kavgadan uzak durma
6.STRES DURUMLARIYLA BAŞA ÇIKMA BECERİLERİ
—Başarısız olunan bir durumla başa çıkma
—Grup baskısıyla başa çıkma
—Utanılan bir durumla başa çıkma
—Yalnız bırakılma ile başa çıkma
—Zor bir konuşmaya hazırlanma
—Sıkılganlıkla başa çıkma
7.PLAN YAPMA VE PROBLEM ÇÖZME BECERİLERİ
—Ne yapacağına karar verme
—Sorunun nedenlerini araştırma
—Amaç oluşturma
—Bilgi toplama
—Karar verme
—Bir işe yoğunlaşma
Her ders ve her ortam belirtilen becerilerin kazandırılmasında bir fırsat olarak görülmeli; derslerin işlenişinde kullanılan yöntem ve teknikler ile öğretme stratejilerinin seçiminde ve serbest çalışmalarda sosyal beceri eğitimi amacı da gözetilmelidir. Öğrencilerin edindikleri sosyal becerileri geliştirebilmeleri ve kalıcı hale getirebilmeleri için ev ortamında anne baba tutumlarının ve davranışlarının da benzer şekilde olması gereklidir. Bu konuda velilere de gerekli bilgilendirmelerin yapılması ve iş birliğinin sağlanması gerekir.Öğrencilere bir sosyal beceriyi kazandırırken önemli bir nokta da öğretilmek istenen becerinin bir resim, bir hikâye, gerçek bir kişi gibi bir model özerinden gözlem yaptırılması veya gösterilmesi şeklinde olmalıdır. Böylece taklit etme yoluyla öğrenme gerçekleşir. Çocuğun arkadaş çevresi de önemli bir sosyal çevre olma özelliği taşır. Arkadaşlar sosyal becerilerin öğretilmesinde çok etkili modeller olabilmektedir.
Öğrencinin yeni bir sosyal beceriyi kazanmasında, davranışlarına ilişkin bilgi edinmesi, diğer bir deyişle nasıl davrandığını bilmesi, daha sonra gerekli düzeltmeleri yapıp o beceriyi geliştirebilmesi için gereklidir.
Bu üç şekilde yapılabilir:
a)Öğrenciye, davranışlarını düzeltici bilgi verme yoluyla sözel olarak,
b)Öğrencinin uygun ve istendik davranışlarını çeşitli ödüllerle pekiştirerek,
c)Öğrencinin kendi kendini değerlendirmesi için bir program yaparak.
Öğrenciye bir sosyal beceriyi kazandırmada pekiştireçler, o becerinin yerleşmesini kolaylaştırıcı nitelik taşır. Ödül tekniğini kullanırken şu noktaları göz önünde tutmak gerekir.
a)Çocuğun hangi davranışının, hangi hareketlerinin ödüllendirileceği öncelikle belirlenmelidir.
b)Ödüller, maddi veya sosyal ödüller olabileceği gibi öğrencilerin hoşlandığı etkinlikler de olabilir.
Bu becerileri sınıf ortamında eğitim-öğretim programlarının bir parçası gibi uygularken çeşitli hikâyeler anlatma, drama ve sınıf içi tartışma, rol yapma yöntemleri de model gösterme teknikleri ile birlikte kullanılmaktadır.
Öğrencilerin, öğretilen sosyal becerilerin gerekli yerlerde ve zamanlarda kullanmalarının sağlanması gerekmektedir. Davranışların, yeni becerilerin genelleştirilmesi otomatik olarak olmayacaktır. Genelleştirmenin sosyal beceri öğretme programının bir parçası olarak planlanması gerekmektedir.
Öğretilen yeni becerilerin genelleştirilmesini ve kalıcı olmasını sağlamak için yapılabilecekler şöyle sıralanabilir.
1.Öğrencilerin öğrendiği yeni beceriyi kullanabileceği dramatizasyon ortamları yaratılır.
2.Beceriyi farklı ortamlarda çalışırken, yeni ortamla ilk çalışılan ortam arasında benzerlik olmasına dikkat edilmelidir, çünkü bazen bazı ortamlarda öğrenciye bilgi vermek zor olabilir.
3.Öğretilen beceriyle ilgili tekniklerin aile bireylerine anlatılması öğrencinin beceriyi genelleştirmesinde yararlı olacaktır.
4.Sosyal bir beceriyi öğretirken, öğrencilerin neler yapmaları gerektiği, hangi durumlarda neler yapabileceği açıklanmalı ve kendilerinin yapacağı işlemler aşama aşama ifade ettirilmelidir.
5.Bu çalışmalardan bağımsız olarak öğrencilerin hayal gücü geliştirilmeye çalışılmalıdır. Çünkü genelleştirme programı içerisinde öğrencilerin hayal gücünü sık sık kullanmak durumundayız.
6.Öğrencilere böyle bir becerinin neden gerekli olduğunu, hangi durumlarda bu beceriyi kullanabilecekleri anlatılabilir, örneklerle tartışılabilir.
7. Öğrenilen yeni beceriler, öğrenci tarafından farklı ortamlarda kullanıldıkça ödüllendirme yapılır. Ancak ödüllendirmede;
Ödülün zamanında verilmesi,
Çeşitlendirilmesi,
Zamanının değiştirilmesi,
Ödüllendirmeyi farklı kişilerin yapması gibi hususların dikkate alınması yararlı olur.
KAYNAKÇA
Prof. Dr. Füsun AKKÖK
İlköğretimde Sosyal Becerilerin Geliştirilmesi
Hasan BACANLI
Sosyal Beceri Eğitimi
|
