Kabadayılık Hakkında Ayrıntılı Bilgi

Psikolojide ve hukukta kabadayılık (Alm, İng: bullying), daha üstün konumda ya da güçlü olanın karşısındakini -genellikle istediklerini yaptırmak amacıyla- etkilemesi, ezmesi ve gözünü korkutması.^[1] Bu durum, doğrudan sözlü veya fiziksel tacizi içerebileceği gibi isteksiz birini zorla ikna etmek, tehdit ederek ya da manipüle ederek istediklerini yaptırmak gibi daha üstü örtülü yöntemleri de kapsar. Kabadayılığın en yaygın örneklerine okulda öğrenciler arasında ve aile içinde bir bireyin (genellikle babanın) diğer aile üyelerine yaptığı kabadayılık şeklinde rastlanır. Eğer kabadayılık eden taraf bir grup ise eylem mobbing olarak adlandırılır.

Kabadayılık kavramının bilimsel tanımı ile Türkçedeki popüler kullanımı oldukça farklıdır. Türk Dil Kurumu sözlüğünde kabadayı, "kendine özgü namus kurallarını esas alıp toplum kurallarının dışına çıkarak zorbalık yapan kimse" olarak tanımlanır.^[2] Popüler anlamı ile kabadayılık kavramı, külhanbeyliği, serserilik gibi kavramlarla özdeşleştirilir ve zaman zaman da pozitif bir şekilde "yürekli"^[2] anlamında kullanılır.

Yapılan araştırmalara göre kabadayılık genel olarak şu dört elemanı içerir.^[3] Eylem:

• Saldırgan ve olumsuzdur
• Yinelenir
• Taraflar arasında güç dengesizliği olduğunda görülür
• Belirli bir amaca yöneliktir

Kabadayılık iki gruba ayrılabilir^[3]

• Açık seçik (doğrudan) kabadayılık
• Dolaylı kabadayılık

Açık seçik (doğrudan) kabadayılık

Açıkça (dolaysız) kabadayılık özellikle ataerkil toplumlarda erkek kabadayılar arasında yaygın bir eylemdir. Dolaysız kabadayılık fiziki saldırı içerir^[4]. Açık seçik kabadayılık çeşitleri;

• İtmek ve tartaklamak
• Birşeyler fırlatmak
• Tokatlamak ve vurmak
• Boğazını sıkmak
• Yumruk atmak ve tekmelemek
• Dayak atmak
• Kesici veya delici bir aletle yaralamak.

Dolaylı kabadayılık

Sosyal taciz veya dolaylı kabadayılık sosyal gruplarda ve ufak çocuklar arasında yaygındır. Genellikle amaç kurbanı sosyal olarak izole etmektir. Bu izolasyon çok çeşitli yollardan sağlanır:

• Dedikodu yaymak
• Kurban ile sosyal ilişkiyi reddetmek
• Kurban ile sosyal ilişkiye girmek isteyenlere kabadayılık yapmak
• Kurbanın giyimi ve diğer sosyal farkları ile dalga geçmek (bu farklar kurbanın ırkı, dini, fiziksel engeli, vb. olabilir)

Dolaylı kabadayılığın diğer çeşitleri; farkedilmesi oldukça zordur ve sözlü olarak icra edilir^[4]; şöyledir:

• Lakap takmak
• Küsmek
• Başkalarını da kendine uymaya zorlamak

Kabadayılık insanların birbiri ile ilişki halinde oldukları tüm ortamlarda gerçekleşebilir. Okulda, işyerinde, orduda, evde ve ülkeler arasında (bakınız: Şovenizm). Durum ne olursa olsun, kabadayı ile kurban arasındaki güç yapısı aynıdır. Çatışma dışında kalanlara göre, kabadayınıın gücü kurbanın kabullenişinden, verilen gözdağına yeterince karşı koyamamasından gelmektedir. Lakin, kurbanın genellikle kabadayının tehditlerinden korkmak için ya yeterli sebebi vardır ya da eski kötü tecrübeleri.

Takılma ile kabadayılığın farkı

Mizah amaçlı dalga geçildiğinde (biri başkasına takıldığında)^[5]:

• Birisi iyi bir espri anlayışıyla sizle eğlenmektedir.
• Dalga geçen kişi size değer veren biridir.
• Takılma ciddiye alınmaması gereken küçük bir şeydir, hatta siz bile komik bulursunuz
• Dalga geçilmesine bozulsanız bile, çok ciddi bir yıkıma uğramazsınız bir süre sonra kötü his kaybolur.
• Dalga geçme (takılma) iki yönlü bir şeydir. Bir süre önce biriyle dalga geçen, bir başka sefere dalga geçilen ve bir süre önce dalga geçilen bir başka seferinde dalga geçen olabilir.

Dalga geçme rahatsız edici hâle geldiğinde ve/ya uzun süreli ve tek taraflı olduğunda, kabadayılık haline gelmiş demektir.

Kabadayıların özellikleri

Araştırmacıların ortaya koyduklarına göre kabadayılık yapan yetişkinler otoriter, idare etmek veya baskın olmak ihtiyacı olan özelliklere sahip kişiliklerdir^[6]. Sosyal becerilerde eksiklik ve astlara önyargılı yaklaşım risk etkenleri olabileceği de belirlenmiştir.^[7]

Başka araştırmalar göstermiştir kıskançlık ve kin kabadayılık için motif olabilir^[8], kabadayıların öz saygılarından eksiklik olduğuna dair kanıtlar da vardır^[9]. Yine de kabadayılığın sadece eğlence için yapıldığı örnekler vardır. Çocukken kabadayılık kurbanı olanların yaptığı kabadayılıklar bu tipte olabilir. Zira kabadayıların yaptıklarıyla eğlenmeleri, kurbanlarına da aynısını yapmayı ögretebilir.

Araştırmacılar diğer risk faktörlerini şöyle sıralamaktadıralr: hızla sinirlenme ve güç kullanımı, saldırgan davranışlara eğilim, başkalarının davranışlarını düşmanca algılamak, kendi görüntüsünü korumaya yönelik takıntı ve takıntılı veya sert karşılıklarda ısrar^[10]. Ayrıca kabadayıların kurbanlarına nazaran saldırgan ve daha dikkat çekici gözükmeleri birçok okulda ödüllendirilmektedir.

Kabadayılık geleneksel de olabilir. Bazı yaş grupları veya yüksek rütbe kendini astlarından yüksek gördüğü durumlarda bu sınıflandırmaya girer.

Kabadayı davranış kalıbının çocuklukta kaynağının bulunabileceği söylenir:

"Eğer saldırgan davranışla çocukken mücadele edilmez ise, bu davranışın alışkanlık haline gelme tehlikesi vardır. Araştırma sonuçlarına göre çocukken yapılan kabadayılık, yetişkinlikte suçlu davranışa ve aile içi şiddete yol yol açma riski oluşturmaktadır."^[11]

Kabadayılık suç veya fiziksel şiddet içermeyebilir. Çoğu zaman sadece Psikolojik istismar veya sözlü taciz şeklinde gerçekleşir.

Şiddetin erken uyarı sinyalleri

Ebeveynler, eğitimciler ve öğrenciler şiddetin erken uyarı işaretlerini ayırdına varmayı öğrenebilirler. Bu işaretlerden bazıları şunlar olabilir:

• Sosyal ortamlarda içine kapanıklık
• Aşırı izolasyon ve yalnızlık hissi
• Aşırı reddedilme korkusu
• Okula ilginin kaybolması, akademik performansta düşüş
• Şiddet ile ilgili kötü geçmiş ve saldırgan tavır
• Uyuşturucu ve alkol kullanımı
• Şiddeti özendiren ve yücelten filmlere, videolara ve internet sayfalarına aşırı ilgi
• Şiddet tehditleri

Konumuna göre kabadayılık

Okul kabadayılığı

Okullarda kabadayılık yetişkinlerin gözetimi olmadığı alanlardan gerçekleşmektedir. Okulun her yerinde olabilecek kabadayılık daha çok koridorlarda, tuvaletlerde, grup çalışması ve okuldan sonra çalışma gerektiren sınıflarda gerçekleşir.

Okulda kabadayılığın bir uç örneği Amerika'nın Iowa eyaletinde yaşandı. 8. sınıf öğrencisi Curtis Taylor üç yıl boyunca kabadayı kurbanı oldu. Lakap takma, dolaba sıkıştırılma, t-shirtine süt dökülmesi, eşyalarına zarar verilmesi gibi kabadayılık eylemlerine maruz kaldı. Curtis Taylor devam eden tacizler sonucunda 21 Mart 1993'te intihar etti.

90'larda, Birleşik devletler (en hatırda kalanı Columbine Lisesi katliamı olmak üzere) okullarda salgın halinde silahlı saldırı haberleri gördüler. Bu şiddete maruz kalmış çocukların iddiasına göre saldırıları gerçekleştirenler kabadayı kurbanlarıydı ve okul idaresi denemesine rağmen kabadayılığın engelleyememesinden sonra bu şiddete baş vurmuşlardı. Bu olayların bir çoğunda silahlı saldırı kurbanları hem ateş edenlerin velilerini ham de okulları dava etmişlerdir.

Bu yükselen şiddetin sonucu olarak, birçok ülkede öğrencilere işbirliğini, ikili ilişkilerde arabulma, çatışmaları çözümleme teknikleri öğreten programlarla, kabadayıların önüne geçilmeye başlandı. Bu önlemlerle bile bir kurban yetkili birime bir kabadayılık vakası gösterdiğinde, kabadayı ceza almakta ve daha kızgın geri dönmektedir.

Medya olayların yaygınlığını gösterdiğinden beri Amerika'da jüri kurbanları daha iyi anlamaktadır. Yakın zamanda birçok kurban maksatlı eziyet vermekten kabadayıları ve okulları da birlikte ve eş sorumlu olarak dava açmaktadır. Amerikalı kurban ve ailelerinin insan hakları ihlallerinden, ırk veya cinsel ayrımcılıktan veya eşit hizmet vermediğinden dolayı öğretmenlere dava açma hakları vardır.

Türkiye'de de benzer şiddet eylemlerini 2006'da medya gündemde tutup dikkat çekti.^[12][13]. Milli Eğitim Bakanlığı yine aynı dönem yayınladığı genelge^[14] ile artan şiddetin önlenmesine yönelik eylem planlarını açıkladı. Çeşitli sempozyumlar ve eğitim seminerleri düzenlendi.

İşyeri kabadayılığı

Ana madde: İşyeri kabadayılığı

İşyeri kabadayılığı, aynı çocuk kabadayılığında olduğu gibi, bireyin veya grubun isteğini elde etmek için saldırgan veya sebepsiz davranışta bulunma eğilimidir. Bir grup tarafından gerçekleştirilince grupça saldırı, mobbing olarak adlandırılır. Okul kabadayılığının fiziki unsurları yerine işyeri kabadayılığında organizasyonun ve toplumun kural ve tutumu yer alır. Örneğin bir işyeri kabadayısı altında çalışanı hakkında uydurduğu yalanla dedikodu çarkını kullanabilir. Bir işveren kişisel nedenler ile hoşlaşmadığı bir çalışanının her hareketini sürekli tenkit edebilir. Bu tür hareketler yasadışı değildir, firmanın içtüzüğüne bile aykırı olmayabilir; yine de hedef aldığı çalışana zarar vereceği ve işyerinde moralini bozacağı kesindir.

Workplace Bullying and Trauma Enstitüsü (İşyeri Kabadayılık ve travma Enstitüsü)'ne göre iş yeri kabadayılığı "bir ya da çok kişinin bir çalışanı hedef alan tekrar eden kötü davranışları aşağılanma, gözdağı verme ve performans sabotajı karışımıdır". İstatistikler göstermektedir ki kabadayılık vakaları, yasadışı ayrımcılık vakalarının 3, işyeri şiddeti vakalarının 1600 katıdır. 10000 çalışandan biri işyeri şiddetine maruz kalırken 6 çalışandan biri kabadayılık mağdurudur. Kabadayılık cinsel tacizden ve sözlü tacizden çok daha geneldir.^[15]

Siber kabadayılık

Siber kabadayılık elektronik uzayda^[16] gerçekleşir. Terimin isim babası Kanadalı eğitimci Bill Belsey'e göre:

"bir bireyin veya grubun başkalarına zarar vermek amacıyla, bilgiyi ve e-posta, cep telefonu, çağrı cihazı, anında mesajlaşma, karalayıcı internet sayfası, bloglar, internet oyunları ve karalayıcı internet oylamaları gibi iletişim teknolojilerini kullanmasıdır".

Kabadayılar dünya çapında kurbanlarının gözünü korkutmak için blog yaratabilirler.

Komşu kabadayılığı

Komşulararası kabadayılık birbirlerinin gözünü korkutma şeklinde gerçekleşmektedir. Uykuyu sabote etmek için sürekli gürültü yapmak, küçük ya da uydurma kazaları yetkili mercilere şikayet etmek bu tipe girer. Amaç rahatsızlık vererek komşuyu taşınmaya zorlamaktır.^[15]

Politik kabadayılık

Ana madde: Şovenizm

Şovenizm en geniş anlamıyla, herhangi bir gruba olan aşırı, nedene dayanmaksızın oluşan bağlılıktır; sıklıkla karşı gruba olan nefret ve kötü niyet duygularını da bebaberinde getirir. Normalde Askeri güç veya tehditle yapılır.
Tehditlerle daha güçsüz ülkelere, yardım ve garanti verilmeyeceğinin veya istenilmeyen bir ticaret yapılanmasına girmesine izin verilmeyeceğinin ortaya konması genel uygulamadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Askeriyede kabadayılık

2000'de Birleşik Krallık Savunma Bakanlığı kabadayılığı tanımladı: "...göz korkutmak veya başkalarını mağdur etmek veya gayri meşru ceza vermek için fiziksel kuvvet kullanımı veya otorite kullanarak taciz."^[17].

Yine de askeri kabadayılığa açık soruşturma yapılmasının engellendiği iddia edilmektedir. İngiltere'deki Deepcut Barakaları askeri kabadayılık hakkında tam bir soruşturma yapılmasını hükümetin reddettiği bir örnektir.

Askerliğin diğer mesleklerden farklı olduğu konusunda ortak konsensus bu davranışı normal karşılayabilir zira bu düşünce biçimi hayatlarını riske sokan askerlerin kabadayılığa karşı gelmeye yetecek fiziki gücü ve ruhu eğiteceklerini düşünür^[18].

Bazen kabadayılık önlenemez hatta önemlidir, ama yukarıdan aşağıya doğrudur. Eğitim birliğinde ana görevi: sadakatin bireye ne pahasına olursa olsun birimi korumak demek olacağı savaşan bir birim oluşturmaktır. Eski grup bağları zayıflarken, kabadayılık sayesinde güçlenen bağlarla yeni bir grup meydana getirmektir.

Bazı ülkelerde birliğe kabul sınavı ritüel olmuştur ve hoş görü ile karşılanmış hatta güç ve karakteri sağlamlaştırma yolu olarak kabul görmüşken bazı ülkelerde ise acemi katılımcılara düşük rütbeli askerlerce yapılan sistematik kabadayılığı askeri politika tarafından ya açıkça söylenmeksizin veya açıkça desteklenmiştir(Dedovşina Rusça: дедовщи́на ). Ayrıca Rus ordusu'nda yaşlı/tecrubeli askerlerin az tecrubelileri taciz ettiği -fiziksel olarak yumrukla ve tekmeyle- çokça rastlaşılan durumdur ^[19].

Askeri çevrenin kabul sınavı ve kabadayılığı askeri akedemi, okul ve çeşitli silahlı kuvvetlerde görülebilmektedir. Taciz; cinsel nesnelleştirmeye, cinsel tacize ve hatta tecavüze kadar varabilir.

Aşağılayıcı Lakaplar

Lakap, normalde aileden birinin yahut bir arkadaşın taktığı isimdir. Asıl isim yerine geçen genel olarak kullanılan bir kısa isim veya daha çok küçükken takılmış bir isim olabilir.

Lakin, kabadayı, arkadaşça takılan lakaplar yerine, kurban ile ilgili aşağılayıcı lakaplar takar. Çocuklukta verilen isimler bireyin diğerleri arasından sıyrılmasına yarayan özellik veya davranışına dikkat çeker. Bazı durumlarda hedeflenen özellik kurbanın fark edilmesinden hoşnut olmadığı bir özellik olabilir. Kızıl saçlı birinin "havuç kafa", gözlüklü birinin "dört göz" olarak adlandırılması gibi. Kabadayılar fiziksel farklılıkları (doğum lekesi gibi) hedef alan isimler de seçebilir ve bu lakaplar yetişkinlere ve öğretmenlere zararsız gelebilecek şekilde orijinallerinden değiştirilmiş olabilir.

Aşağılayıcı lakaplar okulla sınırlı değildir. (Yetişkin) kabadayılar, işyerinde veya diğer sosyal ortamlarda da başkalarına isim takabilirler. Bu isimler de kişiliği hedef alan kişinin başarısızlığıyla ilgilidir. Yetişkinlerde lakap takma genellikle diğer istismar edici davranışlarla birlikte gerçekleşmektedir.

Taciz etmek

Kabadayılıkla başa çıkmak

Yasal önlemler

Pek çok gelişmiş ülkede kabadayılık suçtur. Kabadayılığın nedeni kurbanın etnik kimliği, dinî, cinsiyeti vs. ise eylem "nefret suçu" kapsamına girebilir ve cezaları ağırlaşabilir. Aynı şekilde kabadayılığa göz yuman otoriteler de (iş yeri sahibi, okul müdürü vs.) yaptırımla karşılaşabilirler.

Okulda kurbanlara yardım

Bir okul takımı üyelerinin bir sorumluluğu da kabadayı kurbanlarına yardımdır. Şu yardımlarda bulunulabilir:

1. Eğer biri konuşmak niyeti ile yaklaşmışsa mutlaka dinlenmelidir. Bazen bir kurbanın tüm istediği ve ihtiyacı dinlenilmesidir.
2. Durumu araştırdıktan sonra düzeltme maksadıyle kabadayı ile kurban arasına girilebilir. Durum daha kötü olmadan soruna çözüm bulma şansı olabilir.
3. Kabadayının ve kurbanın aileleri bilgilendirilmelidir. Onlarla çözümleri konuşun. Mümkünse birlikte bir toplantı düzenleyin.
4. Kurban, ailesi ve öğretmenle konu hakkındaki gelişmeleri takip edin
5. Okulda kabadayının tutumunu ve kurbanın güvenliğini takip edin

Diğer önlemler

Araştırmacılar (Olweus, 1993^[20]; Craig & Peplar, 1999^[21]; Ross, 1998 ^[22]); kabadayılığı önlemeye ilişkin çeşitli stratejiler geliştirmişlerdir:

• Yetişkinleri durumdan haberdar ve önleme dahil edin
• Kabadayılığın asla kabullenemez olduğunu açıkça ortaya koyun
• kabadayı/kurban problemlerine ayrılmış bir okul konferansı düzenleyin
• Okul bahçesinde, koridorlarında ve lavabolarında yetişkin kontrolünü ve dikkati arttırın
• önemsemeye, saygıya ve güvenliğe eğilin
• başkalarına zarar vermenin sonuçlarına eğilin
• saldırgan davranışların sonuçları uygulamada kararlı ve hızlı olun
• Tüm saldırganlık vakalarının takipçisi olun
• Okul idaresi, öğretmenler, ebeveynler arasındaki iletişimi geliştirin
• Okulda öğrencilerin sorunlarını, önerilerini anlatabilecek şikayet kutusu bulundurun
• Birlikte öğrenim aktivitelerini gösterin
• Kabadayılara öfke kontrolünde ve empati oluşturmalarında yardımcı olun
• İkili ilişkilerde pozitif olmaya özendirin

Kaynakça

1. ^ "bully." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
2. ^ ^{a b} "' 'kabadayı." Güncel Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu. Erişim: 18 Ocak 2009.
3. ^ ^{a b} [ http://nces.ed.gov/pubs2005/2005310.pdf Kabadayılık ile ilgili Öğrenci Raporları ] (İngilizce) 2001 Okul suçları dağılımı, National Crime Victimization Survey, US National Center for Education Statistics sonuçları
4. ^ ^{a b} Ross, P.N. (1998). Arresting violence: A resource guide for schools and their communities. Toronto: Ontario Public School Teachers' Federation.
5. ^ Stones, R. (1993). Don't pick on me: How to handle bullying.. Pembrook Publishers Stones. 
6. ^ Brodsky, C. (1976). The Harassed Worker. D.C. Heath and Company, Lexington, Massachusetts. 
7. ^ Ashforth, Blake (1994). "Petty tyranny in organizations". Human Relations. 47. ss. 755-778. 
8. ^ Einarsen, S., Hoel, H., Zapf, D., & Cooper, C. L. (2003). "International perspectives in research and practice". Bullying and emotional abuse in the workplace. Taylor & Francis, Londra. 
9. ^ Batsche, G. M.; Knoff, H. M. (1994). "Bullies and their victims: Understanding a pervasive problem in the schools". School PSYCHOLOGY REVIEW 23 (2): 165-174 EJ 490 574. 
10. ^ Hazler, R. J.; Carney,J. V.; Green, S., Powell, R.; & Jolly, L. S. (1997). "Areas of Expert Agreement on Identification of School Bullies and Victims". School Psychology International 18: 3-12. 
11. ^ Kabadayılığa Karşı Merkez (İngilizce) Trinity College, Dublin
12. ^ Radikal Gazetesi 26 Mart 2006
13. ^ Hürriyet 29 Mayıs 2006
14. ^ Milli Eğitim Bakanlığı Genelgesi no: 2006/26
15. ^ ^{a b} İngilizce Vikipedi'deki 18 Kasım 2006 tarihli Bullying maddesi İstatistikler Amerika toplumunu yansıtmaktadır
16. ^ Striking back at the cyberbullies Page, Chris, BBC, UK
17. ^ "The Values and Standards of the British Army – A Guide to Soldiers". Ministry of Defence, UK paragraf 23. Mart 2000. 
18. ^ Callaghan, Jean M.; Kernic, Franz. "Social Psychology of the Individual Soldier". 2003 Armed Forces and International Security: Global Trends and Issues, Lit Verlag, Munster. 
19. ^ "Military bullying a global problem". BBC, UK Monday. 28 Kasım 2005. http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/4477960.stm. 
20. ^ Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Oxford Blackwell Publishers. 
21. ^ Craig, W.M.; Peplar, D.J. (1999). "Chilren who bully - Will they just grow out of it?". Orbit 29 (4): 16 - 19. 
22. ^ Ross, P.N. (1998). "Arresting violence: A resource guide for schools and their communities" adlı sunum Toronto: Ontario Public School Teachers' Federation

Kaynak: wikipedia