BÝREYSEL EMEKLÝLÝK SÝSTEMÝ (BES) HAKKINDA
Bireysel emeklilik sistemi, mevcut kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayýcýsý olarak kurulmuþtur. Temel amacý, bireylerin çalýþma yaþamlarý boyunca yaptýklarý düzenli tasarruflarýn yatýrýma yönlendirilmesini saðlayarak, oluþacak birikimlerle, tasarruf yaptýklarý dönemde sahip olduklarý refah seviyesinin emeklilik döneminde de devam etmesini saðlamaktýr. Sistem gönüllü katýlým esasýna dayanmaktadýr.
Bireysel emeklilik sistemine medeni haklarý kullanma ehliyetine haiz kiþiler katýlabilir. Sisteme katýlým için bir emeklilik þirketi ile emeklilik sözleþmesi imzalamak yeterlidir.
Kiþi bir emeklilik þirketine baþvurduktan sonra, risk ve getiri profili belirlenir. Buna göre kiþiye uygun bir emeklilik planý ve fon daðýlýmý teklifi sunulur. Emeklilik sözleþmesine sahip olmak isteyen kiþi, giriþ bilgi formunu ve emeklilik planý, plan kapsamýnda sunulan fonlar, yapýlan kesintiler, katký payý tutarý ile emeklilik sözleþmesinin taraflarýna iliþkin bilgileri içeren “teklif formu”nu usulüne uygun olarak doldurup imzalar. Emeklilik sözleþmesi, teklif formunun imzalandýðý tarihi takip eden 30. günde yürürlüðe girer. Katýlýmcý emeklilik sözleþmesi yürürlüðe girmeden önce cayma hakkýna sahiptir. Cayma halinde, giriþ aidatý dahil hiçbir kesinti yapýlamaz ve varsa fon getirileri de eklenerek katýlýmcýya iade edilir.
Katýlýmcýlar, þirket tarafýndan tercih ettiði plan için belirlenen asgari katký payýnýn altýnda olmamak kaydýyla mevcut gelir düzeyleri ve emeklilik dönemine ait beklentilerini de göz önüne alarak katký payý tutarýný belirler. Asgari katký payý aylýk brüt asgari ücretin %5’inden az olamaz.
Katýlýmcýnýn, bireysel emeklilik sistemine ilk defa katýlmasý sýrasýnda veya yeni bir bireysel emeklilik hesabý açtýrmasý halinde, katýlýmcýdan veya sponsor kuruluþtan, teklif formunun imzalandýðý tarihte geçerli aylýk brüt asgari ücretin yarýsýný aþmamak üzere giriþ aidatý alýnabilir.
Emeklilik þirketi, katýlýmcýnýn bireysel emeklilik hesabýna yapýlan katký paylarý üzerinden azami yüzde sekiz oranýnda yönetim gideri kesintisi, fon net varlýk deðeri üzerinden günlük azami yüz binde on oranýnda fon iþletim gideri kesintisi yapabilir.
Emeklilik þirketi tarafýndan tahsil edilen katký paylarý, varsa kesintiler yapýldýktan sonra emeklilik yatýrým fonlarýnda deðerlendirilir. Katýlýmcý, birikiminin hangi fon veya fonlarda deðerlendireceðine risk ve beklenti tercihine göre kendisi karar verir. Fonlar uzman portföy yöneticileri tarafýndan yönetilir. Sistemde katýlýmcýlara herhangi bir getiri garantisi verilmemektedir.
Fon portföyündeki varlýklar Takasbank nezdinde ve þirket varlýklardan ayrý þekilde saklanýr. Katýlýmcýlarýn sahip olduklarý pay adedi Takasbank nezdinde katýlýmcý bazýnda ve katýlýmcýlarýn eriþebileceði þekilde izlenir.
Sistemin þeffaflýðýnýn ve güvenliðinin saðlanmasý amacýyla emeklilik þirketlerinin denetimi için detaylý denetim ve gözetim mekanizmalarý kurulmuþtur. Sistem, Hazine Müsteþarlýðý, Sermaye Piyasasý Kurulu, Emeklilik Gözetim Merkezi, Takasbank ve baðýmsýz denetim þirketleri gibi çeþitli kurum ve kuruluþlarýn denetim, gözetim ve kontrolü altýndadýr. Fonlarýn ve portföy yöneticilerinin faaliyetleri yýlda en az bir kere Sermaye Piyasasý Kurulu tarafýndan denetlenir. Fonlarýn hesap ve iþlemleri de üçer aylýk dönemler itibarýyla baðýmsýz dýþ denetime tabidir.
Katýlýmcý,
- Emeklilik sözleþmesi süresi içinde katký payý tutarýný, emeklilik planýnda tanýmlý asgari katký payýndan daha az olmamak üzere deðiþtirebilir.
- Þirkette en az 1 yýl kalmak þartýyla, bireysel emeklilik hesabýndaki birikimlerini baþka bir emeklilik þirketine aktarabilir.
- Ayný veya farklý þirketlerde açýlmýþ olan bireysel emeklilik hesaplarýnýn birleþtirilmesini talep edebilir.
- Emeklilik sözleþmesi süresi içinde katký payý ödemeye ara verebilir. Ancak katký payý ödenmeyen süre emekliliðe hak kazanýlmasý için gereken sürenin hesabýnda dikkate alýnmaz.
- Yýlda en fazla 6 kez fon daðýlým oranýný ve yýlda en fazla 4 kez emeklilik planýný deðiþtirebilir.
Bireysel emeklilik sisteminde katýlýmcýlar ve çalýþanlarý için katký payý ödeyen iþverenler için vergi avantajlarý sunulmuþtur. Ücretliler ve beyannameye tabi mükellefler, kendileri ve eþleri adýna ödedikleri katký payý tutarýnýn, aylýk brüt ücretin veya yýllýk gelirin % 10’unu ve asgari ücretin yýllýk tutarýný aþmayan bölümünü gelir vergisi matrahlarýnda indirim konusu yapabilirler. Ýþverenler, çalýþanlarý adýna ödedikleri katký paylarýný doðrudan gider yazabilmektedirler.
Bireysel emeklilik sisteminde emekli olmak için katýlýmcýnýn, sisteme ilk giriþ tarihinden itibaren 10 yýl süreyle sistemde kalarak katký payý ödemesi ve 56 yaþýný tamamlamasý gerekir. Katýlýmcý isterse, emeklilik hakkýný ileri bir tarihte kullanabilir.
Katýlýmcýnýn birden fazla emeklilik sözleþmesi bulunmasý halinde, tüm sözleþmelerden emekliliðe hak kazanmasý için en az birinden bu hakký kazanmasý ve tüm sözleþmelerinden emeklilik hakkýný kazanmayý talep etmesi yeterlidir.
Emekliliðe hak kazanan katýlýmcý, bireysel emeklilik hesabýndaki birikimlerinin bir kýsmýnýn veya tamamýnýn defaten ödenmesini talep edebilir. Bunun dýþýnda birikimlerinin bir kýsmýnýn veya tamamýnýn yýllýk gelir sigortasýna aktarýlmasýný talep ederek yapýlacak sözleþme çerçevesinde, kendisine belirli bir süre veya ömür boyu maaþ baðlanmasýný talep edebilir. Ayrýca, belirlenen geri ödeme programýna göre birikimlerini kýsým kýsým þirketten almayý da tercih edebilir.
Katýlýmcý, emeklilik sözleþmesi süresi içinde istediði anda sistemden birikimlerini alarak ayrýlabilir. Bununla beraber; sistemden emekli olarak ayrýlan katýlýmcýlarýn birikimleri üzerinden %3,75 oranýnda stopaj kesintisi yapýlýrken, 10 yýl boyunca katký payý ödemeden ayrýlanlarýn birikimleri üzerinden % 15, 10 yýl boyunca katký payý ödemekle birlikte sistemden emeklilik hakký elde etmeden ayrýlanlarýn birikimleri üzerinden %10 kesintisi yapýlýr. | 