Urfa Hakkýnda Bilgi
GENEL BÝLGÝLER
Yüzölçümü: 18.584 km²
Nüfus: 1.001.455 (1990)
Ýl Trafik No: 63
Þanlýurfa, tarihi geçmiþi 9 bin yýl öncesine dayanan, Hz. Ýbrahim’in doðduðu, Hz. Eyyüb’ün yaþadýðý, Hz. Ýsa tarafýndan kutsanan kent adeta bir müze þehir görünümündedir. Harran’ ý gezerken 4000 yýl öncesinin solunduðunu hissetmemek, Atatürk Barajýnýn suladýðý Harran Ovasý’nda ise yaratýlan bolluk ve bereketi gözlemlememek mümkün deðildir.
Urfa ilinin ilçeleri;
Urfa ilinin ilçeleri Akçakale, birecik, bozova, ceylanpýnar, halfeti, harran, hilvan, siverek, suruç ve viranþehirdir
NASIL GÝDÝLÝR
Karayolu: Þanlýurfa yurdumuzun güneydoðu sýnýrlarýnda ve Arap ülkelerine geçiþte yer almasý ve GAP’ýn merkezi oluþu nedeniyle karayolu ulaþýmda önemli rol oynamaktadýr.
Havayolu: Kentte havalimaný bulunmaktadýr.
Havaalaný Tel : 247 03 43
GEZÝLECEK YERLER
Müzeler ve Örenyerleri
Þanlýurfa Müzesi
Þanlýurfa Müzesi’nde; Harran’daki kazý çalýþmalarýndan elde edilen eserlerin yaný sýra, yöredeki diðer höyüklerde ve eski iskan yerlerindeki çalýþmalar sonucu ortaya çýkarýlan kültür varlýklarý kronolojik sýralama ile teþhir edilmektedir. Giriþ katýndaki ilk salon Asur, Babil ve Hitit çaðlarýna ait eserlere ayrýlmýþtýr.
Harran
Þanlý Urfa’nýn 44 kilometre güneydoðusundadýr. Her yýl binlerce yerli ve yabancý turist tarafýndan ziyaret edilen tarihi Harran Kenti, kendi adýyla anýlan Harran Ovasý merkezinde kurulmuþtur.
Þuayb Þehri
Þanlýurfa’dan 88 km uzaklýktaki Özkent köyü adýyla anýlan tarihi harabelerdir. Geniþ bir alana yayýlan ören yerinin surlarla çevrili olduðu ve Roma devrinde inþa edildiði anlaþýlmaktadýr. Halk arasýnda Þuayb Peygamberin bu kentte yaþadýðýna inanýlýr. Burada Peygamber Makamý olarak ziyaret edilen bir de maðara bulunmaktadýr.
Sogmatar
Þanlýurfa’ya 73 km uzaklýktaki kent bugün Yaðmurlu köyü adýyla anýlmaktadýr. M.S.1 ve 2′nci yüzyýllarda Süryaniler tarafýndan iskan edilmiþtir. Kökü Harran Sin Kültürüne dayanan Sabiizm ve Baþ tanrý Marilaha’nýn kültür merkezi olduðu bilinen Sogmatar ören yerinin Baþ tanrýya ve gezegenlere ibadet edilen ve kurban kesilen açýk hava mabedi en önemli kalýntýlarýndan biridir. Mabedin duvarlarýnda Süryanice yazýlar ve gezegenleri tasvir eden insan rölyefleri iþlenmiþtir. Ayrýca Kalenin batýsýnda bulunan tepedeki kayalara da tanrýlarý tasvir eden rölyefler ve Süryanice yazýlar iþlenmiþtir.
Nevali Çori
Nevali Çori adýyla tanýnan antik yerleþme yeri, Þanlýurfa ili Hilvan ilçesine baðlý Kantara köyünün sýnýrlarý içerisinde Fýrat nehrinin sað tarafýnda ve onun bir kolu olan Katara Deresinin yanýnda yer almaktadýr.
Kazane
Þanlýurfa merkeze baðlý Kazane (Uðurcuk) yerleþim alanýnýn tarihi MÖ 5000-3000′e dayanmaktadýr. Çalýþmalar sýrasýnda mimari buluntular, evler, sokaklar ve bu döneme ait eserler bulunmuþtur. Bu yerleþim alanýnda höyüðün tepesinde su deposu inþa edilmiþtir. Ayrýca Sümerce’yi Akadça’ya çeviren bir alfabe bulunmuþtur.
Balýklý Göl
(Aynzeliha Ve Halil-Ür Rahman Gölleri ) Urfa þehir merkezinin güneybatýsýnda yer alan ve Ýbrahim Peygamberin ateþe atýldýðýnda düþtüðü yer olarak bilinen bu iki göl, kutsal balýklarý ve çevrelerindeki tarihi eserler ile Urfa’nýn en çok ziyaretçi çeken yerleridir.
Ýbrahim Peygamber, devrin zalim hükümdarý Nemrut ve halkýnýn taptýðý putlarla mücadele etmeye, tek tanrý fikrini savunmaya baþlayýnca, Nemrut tarafýndan bugünkü kalenin bulunduðu tepeden ateþe atýlýr. Bu sýrada Allah tarafýndan ateþe “Ey ateþ, Ýbrahim’e karþý serin ve selamet ol” emri verilir. Bu emir üzerine, ateþ suya odunlar da balýða dönüþür. Hz. Ýbrahim bir gül bahçesinin içersine sað olarak düþer. Hz. Ýbrahim’in düþtüðü yer Halil-ür Rahman gölüdür. Rivayete göre Nemrut’un kýzý Zeliha da Ýbrahim’e inandýðýndan kendisini onun peþinden ateþe atar. Zeliha’nýn düþtüðü yerde de Aynzeliha Gölü oluþmuþtur. Her iki göldeki balýklar halk tarafýndan kutsal kabul edilerek yenilmemekte ve korunmaktadýr.
Camiler ve Kiliseler
Ýnanç Turizminin önemli merkezlerinden olan Urfa’da Ulu Cami , Hasan Padiþah Cami, Halil-Ür Rahman Cami, Ýbrahim Peygamber’in Doðduðu Maðara Ve Mevlid-Ý Halil Cami, Eyyüp Peygamber Makamý Ve Kuyusu görülebilecek Camilerdir. Ýsa Kilisesi, Der Yakup Kilisesi Urfa’nýn önemli kiliseleridir.
Ulu Cami (Merkez): Urfa merkezindeki camilerin en eskilerindendir. Eski bir sinagog iken M.S. 435-436′da ölen Piskopos Rabula tarafýndan St. Stephon Kilisesi’ne dönüþtürülmüþtür. Kýrmýzý renkteki mermer sütunlarýn çok olmasý nedeni ile “Kýzýl Kilise” olarak da adlandýrýlan yapýnýn yerine, 1170-1175 yýllarýnda Nurettin Zengi tarafýndan inþa edilmiþtir.
Balýklý Göl (Halil-ür Rahman ve Ayn-ý Zeliha Gölü-Merkez): Þehir merkezinde olup, içindeki balýklar, etrafýndaki asýrlýk çýnar ve söðüt aðaçlarý ile tabii bir akvaryum görünümündedir. Göller, Ayn-ý Zeliha ve Halil-ür Rahman olmak üzere iki tanedir. Hz. Ýbrahim Peygamber’in, devrin hükümdarý Nemrut ve halkýnýn taptýðý putlarla mücadele etmeye ve onlarý kýrýp parçalayarak tek tanrý fikrini savunmaya baþlamasý üzerine Nemrut tarafýndan bugünkü Þanlýurfa Kalesi’nden ateþe atýlýr. Bu esnada Allah tarafýndan “Ey ateþ Ýbrahim’e karþý serin ve selamet ol” emri üzerine ateþ suya, odunlar da balýða dönüþür. Hz. Ýbrahim’in düþtüðü yere “Halil-ür Rahman Gölü” denilir. Nemrut’un evlatlýðý Zeliha da, Hz. Ýbrahim Peygamber’e aþýk olur. Hz. Ýbrahim Peygamber için babalýðý Nemrut’a yalvarýr. Hz. Ýbrahim’in ateþe düþtüðünü görünce Zeliha da kendini ateþe atar. Zeliha’nýn düþtüðü yere de Ayn-ý Zeliha Gölü denir.
Hz. Eyyüp Peygamber ve Makamý (Merkez): Hz. Eyyüp peygamberin, M.Ö. 2100 yýlýnda Suriye’de Þam ile Ramla arasýnda üst diyarý denilen ülkenin Desniye köyünde dünyaya geldiði rivayet edilmektedir. Cüzzam hastalýðýna tutulan Eyyüp Peygamber, Rahime adlý karýsý ile maðarada çile çekmeye devam ederek Allah’a ibadetten vazgeçmez. Bütün ýstýraplarýna raðmen Allah’a asi olmaz. Sonunda, Eyyüp Peygamber imtihaný kazanýr, Allah tarafýndan belirtilen þifalý su ile yýkanarak iyileþir, hanýmý ile kendisine mal ve evlat ihsan edilerek daha sonra uzun müddet yaþar. Þanlýurfa merkezinde bulunan Hz. Eyyüp peygamberin çile çektiði maðara, Eyyüp Peygamber Makamý olarak ziyaret edilmektedir.
Eski Ömeriye Cami (Merkez): Þanlýurfa merkezinde bulunan bu caminin, mevcut kitabeleri onarým devrine ait olduðundan inþa tarihi bilinmemektedir. Halk arasýnda adýna dayanýlarak caminin Hz. Ömer tarafýndan yaptýrýldýðý söylenmektedir. Son cemaat yerinin doðu duvarýnda yer alan kitabede caminin 1301 tarihinde Muhammed Aða tarafýndan tamir edildiði yazýlýdýr. Bu kitabedeki tarih Ömeriye Caminin Urfa’nýn en eski camilerinden biri olduðunu göstermektedir.
Halil-Ür Rahman Cami (Döþeme Cami-Makam Cami-Merkez): Halil-ür Rahman Gölünün güneybatý köþesinde yer alan cami, medrese, mezarlýk ve Hz. Ýbrahim’in ateþe atýldýðýnda düþtüðü makamdan meydana gelen bir külliye halindedir. Cami, M.S. 504 tarihinde (Bizans dönemi) Urbisyus’un maddi yardýmlarýyla monofistler adýna yaptýrýlan Meryem Ana Kilisesi üzerine XIII. yy.da Eyyübiler devrinde inþa edilmiþtir. Caminin güneydoðu köþesine bitiþik kare gövdeli kesme taþ minarenin batý cephesindeki kitabede, Eyyübilerden Melik Eþref Muzafferiddin Musa’nýn emriyle 1211 yýlýnda yaptýrýldýðý yazýlýdýr.
Rýzvaniye Cami (Zulumiye Cami-Merkez): Halil-ür Rahman Gölünün kuzey kenarýnda yer alan cami, Bizans devrine ait St. Thomas Kilisesi’nin yerine Osmanlýlarýn Rakka Valisi Rýzvan Ahmet Paþa tarafýndan 1716 yýlýnda yaptýrýlmýþtýr.
Hz. Eyyüp, Hz. Elyasa ve Rahime Hatun Türbeleri (Eyyüp Nebi Köyü-Viranþehir): Hz. Eyyüp Peygamberin mezarýnýn, Viranþehir ilçesinden 12 km uzaklýkta Eyyüp Nebi Köyü’nde olduðu rivayet edilmektedir. Hz. Eyyüp 7 yýl çile çektikten sonra kendisine Allah tarafýndan nail olunan þifalý su ile yýkanýp yaralarýndan kurtulur. Daha sonra eþi Rahime Hatunla birlikte Eyyüp Nebi Köyünde yaþar. Her ikisinin türbesi de bu köyde bulunmaktadýr.
Eyyüp Peygamberi görmek için 3 ay yol yürüyen ve çok yakýnýna geldiði halde göremeden ölen Hz. Elyasa’nýn kabri de ayný köydedir. Rivayete göre; IV. Murat Baðdat seferinde iken Eyyüp Nebi Köyünde mola verip bir gece konaklar. Rüyasýnda birisi kendisine “Kaldýðýn yer Eyyüp Peygamberin makamýdýr. Sabah kalktýðýnda atýnýn kiþneyerek ayaðýný üç defa vurduðu yere bir cami ile türbe yaptýr.” der.
Þuayb Þehri (Harran): Harran’a 45 km mesafede, bir ören yeri olup mevcut kalýntýlar Roma Devrine aittir. Yüzlerce kaya mezarý üzerine kesme taþlardan yapýlar inþa edilmiþtir. Bu yapýlarýn bazý duvar ve temel kalýntýlarý günümüze kadar gelebilmiþtir. Þuayb þehri harabeleri arasýnda bir maðara, Þuayb Peygamberin makamý olarak bilinmektedir.
Ulu Cami (Harran): Harran Höyüðünün kuzeydoðu eteðinde yer alan Ulu Cami, 744-750 yýllarýnda Emevi Hükümdarý II. Mervan tarafýndan yaptýrýlmýþtýr. Ünlü medresesi, hamamý, hastanesi ile bir külliye halinde olduðu tahmin edilmektedir. Anadolu’nun en eski ve en büyük camisi olmasý bakýmýndan önem arz eden caminin Selçuklu dönemindeki onarýmlarýndan kalma mimari parçalarý, taþ süsleme sanatýnýn son derece güzel örneklerindendir.
Der-Yakup Kilisesi (Nemrut’un Tahtý-Merkez): Urfa Kalesinin batýsýnda Damlacýk sýrtlarýnda kurulmuþ olan bu yapýnýn Hýristiyanlýk dininin doðuþundan sonra yaptýrýlan ilk kiliselerden olduðu bilinmektedir. M.S. 38 yýlýnda Hýristiyan olan Süryaniler tarafýndan kurulmuþ olduðu tahmin edilmektedir. Buraya Nemrut’un tahtý da diyenler olduðu gibi Nemrut’un mezarý diyenler de vardýr. Halk arasýnda Apgarýn Daðý da denir. Süryaniler buraya Deyro D’Nalþotho (Ruhlarýn Manastýrý) demiþlerdir.
Deyr-i Mesih (Ýsa Kilisesi-Merkez): Bu kilise Týlfýndýr Mahallesindedir. Hýristiyanlýk tarihinin ilk kiliselerinden olup M.S. 38 yýlýnda Süryaniler tarafýndan yapýlmýþtýr. Evliya Çelebi Hz. Ýsa’nýn Urfa’ya geldiðini ve bu kiliseyi ziyaret ettiðini, bu nedenle buraya Deyr-i Mesih (Ýsa Kilisesi) denildiðini yazmaktadýr.
Harran (Harran): Din ve dilleriyle en eski milletlerden biri sayýlan Ýbraniler, tek tanrýya inanan bir din anlayýþýný ilk gerçekleþtiren kavimdir. Kutsal kitaplarda anlatýlan Sami asýllý Yahudi kavmi, Tevrat’a göre Yehova Ýbranilerini yöneten Ýbrahim Peygambere “Kabileni al ve baba evini (Ur þehri þimdiki Urfa) býrak, göstereceðim ülkeye git. Orada kavmini büyük bir millet yapacaðým.” denmiþtir. Yine Tevrat’ta “Abram Harran’dan gittiði vakit, 75 yaþýnda idi” denilmektedir. Hz. Ýbrahim’in evinin kentin ortasýnda bulunan höyüðün kuzey eteklerindeki kalýntýlar arasýnda bulunduðu bilim çevrelerince iddia edilmektedir.
Köprüler ve Su Kemerleri
Karakoyun Deresi
Karakoyun deresinin tarihteki adý Deysan Irmaðýdýr. Urfa’nýn batýsýndan doðan, þehir içersinden geçerek Harran Ovasý’nda Cüllap Irmaðýyla birleþen bu dere günümüzde kurumuþ bir durumdadýr. Karakoyun Deresi üzerinde batýdan baþlamak üzere doðuya doðru; Hýzmalý Köprü, Millet Köprüsü, Jünstinyen Su Kemeri, Samsat Köprüsü (Eski Köprü), Hacý Kamil Köprüsü, Beg Kapýsý Köprüsü (Kýsas Köprüsü) ve Demir Köprü bulunmaktadýr.
Karakoyun Su Kemeri
Millet Köprüsü ile Samsat Köprüsü arasýndadýr. Bizans imparatoru Jünstinyen tarafýndan 525 senesinde yaptýrýldýðý tahmin edilmektedir.
Urfa Kalesi
Kentin güneybatý kesiminde, Halil-ür Rahman ve Ayn-ý Zeliha Göllerinin güneyindeki Damlacýk Daðý üzerindedir. Doðu, batý ve güney tarafý kayadan oyma derin savunma hendeði ile çevrili, kuzey tarafý ise sarp kayalýktýr.
Çeþmeler
Firuz Bey Çeþmesi
Ulu Caminin doðusuna bitiþik olan Eyyübi Medresesinin güney duvarýnda yeralan çeþme 1781 tarihinde Firuz Bey tarafýndan yaptýrýlmýþtýr. Medreseden günümüze sadece 1191 tarihli kitabesi kalmýþtýr. Ayný yerde bugün görülen tek eyvanlý medrese, Eyyübiler Devri medresesinin üzerine 1781 tarihinde Nakibzade Hacý Ýbrahim Efendi tarafýndan yaptýrýlmýþtýr.
Hamamlar
Urfa’da Osmanlý Dönemi’nden kalma 8 hamam bulunmaktadýr. Bunlar; Cýncýklý, Vezir, Þaban, Velibey, Eski Arasa, Serçe ve Sultan hamamlarýdýr.
Hanlar ve Çarþýlar
Urfa’da Osmanlý Dönemi’nden kalma çok sayýdaki hanýn en güzel örnekleri Gümrük Haný, Hacý Kamil Haný, Mençek Haný, Topçu Haný, Bican Aða Haný, Millet Haný ve Barutçu Han’dýr.
COÐRAFYA
Karacadað Þanlýurfa’ nýn en yüksek noktasýný teþkil eder. Güney yarýsýnda ovalar yer alýr. Þanlý Urfa’nýn etrafýnda çok sayýda maðara; sarnýç; polye; dolin bulunmaktadýr. (Kanlý Maðara; Dedenin Sarnýcý vb.)
TARÝHÇE
Þanlýurfa tarihinin Paleolotik çaða kadar uzandýðý tespit olunmuþtur. Kazýlarda Neolitik çað Kalkolitik çað ve Ýlk Tunç çaðýna ait çok sayýda deðerli eserler ele geçirilmiþtir.
Bölge, Arami, Part, Roma, Bizans, Arap, Selçuklu, Selahattin Eyyubi, Moðol, Memlük ve Osmanlý hakimiyetinde kalmýþtýr.
NE YENÝR
Yemek kültürü oldukça zengin olan Þanliurfa’da Ayran çorbasi, çagala aþi, pakla aþi, hitti bastirmasi, sarimsak aþi, isot çömlegi, erik tavasi, semsek, has (marul) dolmasi, mimbar, acir bastirmasi, masluka, lebeni, borani, duvakli pilav, etli köfte (çig köfte), haþ haþ kebabi, kemeli kebap, tike kebabi, tepsi kebabi, frenkli (domatesli) kebap, kemeli cacik, bostana, koruk salatasi, katmer, aþir aþi, paliza, þillik, haside, kuymak, zingil, paliza geleneksel yöresel yemekler arasinda sayilabilir.
NE ALINIR
Þanlýurfa’da tarihi çarþý ve pazarlarda el dokumacýlýðý, tarakçýlýk, aðaç oymacýlýðý, saraçlýk (dericilik), kürkçülük, bakýrcýlýk, kuyumculuk ve taþ süslemeciliði ürünleri bulunmaktadýr.
YAPMADAN DÖNME
Çið köfte tatmadan,
Harran’ý görmeden,
Urfa’nýn acý kahvesini (mýrra) içmeden,
Atatürk Barajýný gezmeden,
Balýklý Gölü gezmeden,
Kelaynaklarý gözlemeden,
Kapalý çarþýdan alýþveriþ yapmadan |
