Aflatoksinler, bazı küflerin oluşturduğu (Aspergillus spp), insan sağlığı için zararlı maddelerdir ve incir ihracatında en büyük sorunlardan biridir. Çok yakın bir gelecekte bu sorun üreticileri de direk olarak etkileyecektir. Aflatoksine neden olan küfler, meyve yüzeyine ve içine, havadan ve toprak yüzeyinden gelerek yerleşir. Uygun şartlar sağlandığında (sıcaklık, nem) toksin oluşumu başlar. Bitki gelişimi boyunca uygun olmayan kültürel işlemler, hasat dönemi ve üretici şartlarında depolama süresince yapılan hatalar, aflatoksin oluşumu için uygun şartların meydana gelmesine neden olur. Bu riskin azaltılması için kritik dönemler ve alınması gereken önlemler aşağıdaki başlıklar altında verilmiştir.

 1.SAĞLIKLI ÜRETİM MATERYALİ SEÇİMİ

 Başarılı bir incir yetiştiriciliği için ilk adım bahçe tesisinde kullanılacak incir fidanlarının çeşide doğru, sağlıklı, hastalık ve zararlılardan ari, köklendirilmiş çeliklerden elde edilen SERTİFİKALI fidan olmasıdır.

 2.BAHÇE YERİNİN SEÇİMİ

İncir yıllık ortalama sıcaklığın 18-20 ºC olduğu yerlerde yetişir. Kurutma döneminde (Ağustos-Eylül ayları) 30 ºC’ye kadar çıkan ortalama sıcaklık ister. Yüksek sıcaklıklar kadar düşük sıcaklıklar da önemlidir. En düşük sıcaklığın –9 ºC den daha aşağı düştüğü yerlerde incir tarımı başarılı bir şekilde yapılamaz.Yıllık yağış isteği 625 mm’dir. Kuru incir yetiştiriciliğinde hasat ve kurutma döneminde görülen yağışlar kaliteyi olumsuz yönde etkileyerek, aflatoksin riskini arttırır. İncir ağacı toprak istekleri yönünden fazla seçici değildir. Ancak kuru incir kalitesi söz konusu olduğunda iklim istekleri gibi, toprak istekleri yönünden de seçici olur. Taban suyu yüksek olmayan, derin (1- 1,5 m), alüvyal, kumlu-killi, yeterli organik materyal, potasyum ve kirece sahip topraklar ister. Toprak reaksiyonu yönünden pH 6-7.8 olan nötr ve nötre yakın topraklar uygundur.  Toprak tuzluluğuna az dayanıklı bir bitkidir. Kuru incir üretimi yapılması düşünülen bir bölgede karar vermeden önce bu bölgede önemli bazı özel iklim isteklerinin karşılanması gerektiği unutulmamalıdır. Mevcut toprağın özelliklerinin bilinmesi önemli fakat tek başına yeterli değildir. İncir yetiştiriciliğini sınırlayan en önemli faktör oradaki hâkim rüzgarlar ve bunların taşıdığı nem ve sıcaklık özellikleridir. Kuzeyden esen ve “gümüşkanat”adı verilen poyraz, incirlerin olgunlaşması ve kuruması için çok önemlidir ve öğleden önce eser. Meyvenin irileşmesi ve ince kabuklu olmasında rol oynayan öğleden sonra batıdan esen nemli deniz rüzgârına “İmbat” ismi verilir. Bu iki rüzgârın nöbetleşe esmesi arzu edilir ve böyle bölgeler tercih edilir.  Sıcaklık, yağış ve toprak istekleri karşılanmış olsa bile yetiştirme sezonundaki yüksek nem incirin kurumasını geciktirerek ciddi kalite kayıplarının yaşanmasına aflatoksin riskinin artmasına sebep olur. Bölgede çok kuru bir havanın hâkim olması kuru meyvenin çok kalın kabuklu olmasına neden olur.Sofralık taze incir yetiştiriciliğinde ise karşılanması gereken iklim istekleri kurutmalıkta olduğu kadar sınırlayıcı değildir. Sıcaklık ve yağış isteğinin karşılandığı her yerde yetiştiriciliği yapılabilir.

 3.BAHÇE TESİSİ

 Yeni bahçe tesisi yapılacak yerlerde su ve toprak koruma önlemleri mutlaka alınmalıdır (Şekil 1). Yağışların yetersiz olduğu sezonlarda bu önlemlerin alınmadığı bahçelerde kuraklık zararı nedeniyle hem verim hem de kalitede ciddi kayıplar yaşanmış (Şekil 2), aflatoksin riski de yaşanan bu su stresi ile artış göstermiştir. 

Resim1: Eğimli arazilerde su ve toprak erozyonu önlemleri 

 

Şekil 1: Kuraklık zararı                             Şekil 2: Kuraklık zararı ve toprak erozyonu

 Fidan Dikim Zamanı: İncir fidanları en uygun kış uykusu devresi (yapraksız) ve ilkbaharda su yürümesi arasında kalan dönemde dikilebilir. Kışı soğuk olmayan yerlerde Sonbahar dikimi tercih edilir.

      

Şekil 3: Fidan dikimi

 

• Dikim mesafeleri 8x8 m. taban, 7x7 m. kır taban ve 6x6 m. kır arazilerde olabilir. Daha sık dikimler ileri senelerde bahçede hava dolaşımını engelleyeceği için meyve kuruma kalitesini olumsuz etkileyerek aflatoksin oluşumunu tetikler.
• Genel olarak 50 cm derinlik ve 50 cm genişlikte dikim çukuru uygundur (Şekil 3).
• Dikilecek fidanlarda dikimden hemen önce bir kök tuvaleti yapılır ve daha sonra dikilir.
• Fidanın dibine sulama havuzu yapılarak ilk can suyu verilir. Fidan hereği ip, lastik, söğüt dalı, vs. çaprazlamasına olarak sekiz yapacak şekilde bağlanır.

 

 1.BUDAMA

 

 Şekil Budaması:  Sarılop çeşidi meyvesini dalların uçlarında oluşturması sebebiyle dalları sarkma eğiliminde olan bir çeşittir. Yanlış budamalar sonucu ilk yıllarda dik çatı oluşturulamazsa dal ve meyvelerde güneş yanıklıkları ortaya çıkmakta verim ve kalite düşmekte bu ürünlerde aflatoksin oluşum riski artmaktadır. Özellikle fidan dikiminden itibaren ilk 3 yıl şekil budamasına gerekli önem verilmelidir (Şekil 4). Fidan dikiminde 75-100 cm’den fidanın tepesi alınmalı ve gelişen sürgünlerden farklı yönde ve kuvvetli olan 3-4 adeti bırakılarak uçları 25-30 cm den kesilir. Bu sistem 3 sene boyunca devam eder (Şekil 5

 

 

Şekil 4: 1 yaşlı fidanın budanması

 

Şekil 5: (a) 2 yaşlı ağaç, (b) 3 yaşlı ağaç, (c) 4 yaşlı ağaç

 

Ürün Budaması:

Daha çok ve kaliteli ürün almak için yapılan budamadır. Kışı sert geçen yüksek yerlerde şubat sonu mart ayında, kışı ılık yerlerde sonbahardan ilkbahar aylarına kadar yapılabilir. Ürün budamasında hastalıklı dallar, sıkışıklık yaratan dallar, obur dallar, kırık ve çatlak dallar kesilerek çıkartılır. Ürün budaması her yıl yapılır

 

 

Gençleştirme Budaması

 

Yaşlı ve üründen düşmüş ağaçlara uygulanır. Bu budama şeklinde ana dallar gövdenin üzerinden kesilerek çıkartılır ve yeni oluşan sürgünlerden yeni ana dallar oluşturularak ağaca yeni şekil verilir. Böylece ağaç gençleştirilir (Şekil 6).  

 

 

Budamalar sırasında dikkat edilmesi zorunlu bazı noktalar vardır. Bunlar;

• Bir yıllık dallarda sürekli boğum yerinden kesim yapmalı, öz açığa çıkarılmamalıdır.
• Dibinden kesilecek dallar daima dal yastığı üzerinden kesilmelidir.
• Budamada kesinlikle iyi bilenmiş keskin ve temiz aletler kullanılmalıdır. Seyreltme budaması ve ince dal kesimlerinde budama makası, kalın dal kesimlerinde testere kullanılmalıdır. Testereyle kesimlerde kesim yeri keskin bir bıçak veya serpetle düzeltilmelidir. Belirli kalınlıktaki dalları kesmede pürüzsüz yara meydana getirmeleri nedeniyle el baltası ve tahra da kullanılabilir.
• Kalın dal kesimi sonucu ortaya çıkan yaralara aşı macunu sürülerek yara örtülmelidir.
• Budama artıkları hastalık ve zararlı taşıyıcıları oldukları için derhal toplanıp yakılmalı veya bahçeden uzaklaştırılmalıdır.

1. 1.TOPRAK İŞLEME

Kış yağışlarından faydalanmak, yabancı otların su ve besin maddesi rekabetini azaltmak, hasat öncesi düzgün zemin oluşturmak amacı ile toprak tavda iken fazla derin olmayacak şekilde sürüm yapılır. Hasat öncesi rüzgarlı havada sürümden kaçınılmalıdır. Hasat öncesi bahçede fazla toz kalkmasına neden olan toprak işleme yapılmamalıdır. Çünkü bu küf sporlarının yayılmasına üründe aflatoksin oluşumunu ve yayılmayı tetikler.

Eğime paralel, sık, derin ve ağır alet ekipmanla yapılan yanlış toprak işleme faaliyetleri erozyon riskini dolayısı bitkide su stresini attırır. Kış yağışlarının çok yetersiz olduğu senelerde toprak işlenmeden kendi doğal bitki örtüsü ile bırakılması tavsiye edilir.

1. 2.GÜBRELEME:

Kaliteli ürün elde etmek için önerilere göre gübre kullanılmalıdır. Mutlaka toprak ve yaprak analizleri yaptırılmalıdır. Bu amaçla yaprak örnekleri Temmuz ayı sonu ile Ağustos ayı başında ilk meyveli ağaç sürgünündeki alttan 3. yapraklardan örnek alınmalıdır. Ağaçlar kış dinlenmesine girdikten sonra toprak örnekleri alınabilir.

Ağacın dengeli beslenmesi oldukça önemlidir. Aşırı azotlu gübreleme incirin kuruma süresini uzatır bu da Aflatoksin riskini arttırır. Çatlama ve güneş yanıklığı meyvenin potasyum, kalsiyum ve magnezyum içeriği ile yakından ilgilidir. Düşük potasyum (K) kalsiyum (Ca) oranı çatlamayı, yüksek potasyum (K) kalsiyum (Ca) oranı güneş yanıklığını arttırır. Çatlama (Şekil 8) ve güneş yanıklığına (Şekil 7) neden olan gübreleme ve sulama dengesizliği ortadan kaldırılmalıdır. Çünkü güneş yanığı ve çatlaklardan küf bulaşması artmakta, verim ve kalite düşmektedir.

Şekil 7: Güneş yanıklığı                                   Şekil 8: Meyve çatlamaları

 

8. SULAMA

 

İncir ağacının optimal yağış isteği yıllık 625 mm’dir. Özellikle kuru incir yetiştiriciliği yönünden yağışların kasım-haziran aylarında olması, kurutma mevsimi olan temmuz-eylül aylarının yağışsız ve bulutsuz geçmesi istenir. Yıllık yağışın yetersiz veya (yılda 550mm’nin altında) düzensiz olduğu durumlarda özellikle en hassas dönem olan ilkbahar başlangıcında (Mart-Nisan) sulama yapılması gerekmektedir. Meyvelerin olgunlaşmasına yakın sulama yapılmamalıdır. Aksi halde meyveler akabilir. Su stresi aflatoksin oluşumunu arttırır bu nedenle kuraklık önlemleri alınmalı, hasada yakın sulamalardan kaçınmalıdır.

 

9. İLEKLEME 

 

İncirde meyvenin tutup gelişebilmesi için ilek meyvelerindeki çiçek tozlarının ilek arıcığı tarafından incire taşınması gereklidir. Bunun gerçekleşebilmesi için erkek ağaçlardaki ilek meyvelerinin dişi ağaçlara asılması işlemine ilekleme denir.

 

 İlekleme Zamanı

 

 Mevsim şartlarına ve bahçenin bulunduğu rakıma bağlı olarak değişmekle beraber genelde Haziranın ilk haftasında başlayıp, ikinci hafta sonunda ya da üçüncü hafta başında bitirilmesi gereken bir işlemdir.

• Haziran ayında, incir meyveleri iri fındık büyüklüğünde ve parlak bir görünüm kazandığında ileklemeye başlanır (Şekil 9).
• İleklemede kullanılacak meyveler ise iri ceviz büyüklüğüne gelmeli ve meyve sıkıldığında içerisinden çiçek tozları dökülmeli (Şekil 10). 

Şekil 9: İleklemeye gelmiş incir meyvesi  Şekil 10: Olgunlaşmış ilek

 

Atılacak İlek Miktarı

 

    Ağacın büyüklüğüne, kış yağışlarının durumuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Normal şartlar altında ağacın 3 farklı yerine ilek filelerinin içerisine 3-4 meyve konarak bir hafta aralıkla iki defa yapılır. Kuraklığın ve ilek meyvesinin temininde sıkıntıların görüldüğü yıllarda ilk atımda 2-3 ilek meyvesi yeterli olacaktır, çünkü bir tek ilek meyvesinde 500 ile 1000 arasında ilek arıcığı vardır ve 1-2 arıcığın meyve içine girmesi yeterlidir. Çok ilek asılması, kaliteli ürün demek değildir                                                                     

 

 İleklemede Dikkat Edilecek Noktalar

 

• Yeteri kadar polen (toz) ve arıcık bulundurmalı. Arıcık çıkış zamanı ile dişi meyvelerdeki dişi çiçeklerinin olgunlaşma zamanı çakışan çeşit olmalıdır.

 

 İlekleme sabahın erken saatlerinde sinek çıkışı olmadan, tel ile ağaca asarak yapılmalıdır.

 

 Aflatoksin oluşumuna neden olan küfler meyvenin içine, bu küflerle bulaşık ilek meyvelerinin (Şekil 11) kullanılması ile girer. Bu nedenle temiz ilek (Şekil 12) kullanımı aflatoksin riskinin azaltılmasında en önemli noktadır

Şekil 12: Temiz ilek                                          Şekil 11: Hasta ilek

 

• İlekleme plastik fileler kullanarak yapılmalı (Şekil 13). İleklemede filelerin kullanımıyla hem zamandan kazanılmış olur hem de işi biten ileklerin toplanması daha kolay olur.
• 

Şekil 13: İlek filesi

 

• İleklerin işi bitince ağaç üzerinde bırakılmamalı, toplanıp imha edilmeli. Ağaç üzerinde bırakılan filelerdeki ilekler daha sonra küflenerek aflatoksin riskinin oluşmasına neden olur (Şekil 14). 
• 

• Şekil 14: Ağaç üzerinde bırakılan ileklerin hastalık riski oluşturmasıAşırı ilekleme yapılmamalıdır. Bu hastalık riskini arttırdığı gibi fazla sayıda birbirine yapışan küçük ve kalitesiz meyve oluşumuna neden olur (Şekil 15). Meyvenin içersine hastalık bulaşma olasılığı artar buda aflatoksin oluşum riskini tetikler.

  

 

Şekil 15: Fazla miktarda ilek atımı sonucu aşırı meyve tutumu

 

• Aşırı ilekleme yapılan bahçelerde meyvelerde akma, çürüme ve ekşime daha sık görülür.
• Aşırı ileklemeyi önlemek için bahçe içinde eğer varsa ilek ağaçları imha edilmeli, ileklik incir bahçelerinden uzak bir yere kurulmalı.
• İleklemenin az miktarda yapılması da verimin düşük olmasına neden olur.
• İleklemede kova bitkisi kullanılıyorsa meyvelerin sap kısmından asılmalı, meyvelerin ortasından delinmemelidir.

 

  10. HASAT VE KURUTMA

 

• Kuru incirde hasat ağaç üzerinde buruklaşarak kendiliğinden toprak yüzeyine düşen kuru meyvelerin toplanarak depolama nemine ulaşana kadar kerevetlerde kurutulması ile olur.  %40-50 nem içeriğine sahip buruk incirler %18-20 nem içeriğine sahip olana kadar kerevetlerde kurutulmalıdır (Şekil 16-17).
• Kullanılan toplama kapları ve kerevetler, ürüne zarar vermeyen yapıda ve temiz olmalıdır. Henüz buruk ve yüksek oranda su içeren incirlerin zedelenmesi ve/veya küflerin bulaşması kaliteyi düşürerek aflatoksin riskini arttırmaktadır.

Kurutma aşamasında incirler mutlaka kerevetler üzerine serilmeli ve böylece ürünün toprakla teması kesilmelidir. Çünkü toprak ve bitki sapları üzerine serilen incirlerin böcek zararı, küflenme ve yabancı madde ile bulaşma riski çok fazladır (Şekil 18).

Şekil 16: Plastik kerevetler                         Şekil 17: Tahta kerevetler

 

• Sık hasat yapılmalı, incirler toprak üzerinde mümkün olduğunca bırakılmamalı
• 

• Şekil 18: Kerevette kuruma   19: Tam buruklaşmadan ağaç üzerinden toplanan meyveler

   

  • Hurda incirler ayrı kaplara toplanmalı,  kurutulmalı ve depolanmalıdır. Böylece temiz incirlerin küf ve aflatoksinle bulaşması engellenecektir.
  • Hasadın sırıklama ve tırnaklama ile tam olarak buruklaşma olmadan yapılması kerevette kuruma süresini uzatacağı için aflatoksin oluşma riskini arttırır ( Resim 12).  Bu şekilde hasat edilen meyveler depolama süresince kararırlar, unlanırlar (şekerlenme) kalite düşüklükleri gözlenir 

 

• Ürünün toprakla temasını önlemek için mümkünse buruk meyvelerin toprak yüzeyine değil filelerin (Şekil 20) üzerine düşmesi sağlanmalı. Toprak kaynaklı bazı küflerin bulaşma riski böylece azaltılabilir.

 

Şekil 20: Hasat fileleri

 

• Yeterince kurumayan incir kerevetten alınmamalı. Sergiye konmadan önce %30-50 nem içeren incirler sergide %20-22 neme kadar kurutulmalıdır.
• Sergiden incir toplama işlemi sabah serin olan saatlerde yapılmalıdır. Aksi takdirde sıcakta yumuşayan incirlerin yeterince kuruyup kurumadığını anlamak zorlaşır.
• Sergiden kuru incir alma işlemi yeterince deneyimli kişiler tarafından yapılmalıdır.  Bu işlemin sürekli aynı kişiler tarafından yapılmasında yarar vardır. 
• Geceleri kerevetlerin üstü mutlaka kapatılmalı ve terleme yapmasını engellemek için sabah erken saatlerde hemen açılmalıdır. Terleme ile incirin üzerine su damlacıklarının düşmesi küf gelişimini arttıracağı gibi aflatoksin riskini arttırır ürün kalitesini bozar ve kararmaya yol açar.
• En ideal olan sergi alanı iki tarafı telle örtülmüş plastik tüneller altındadır (Şekil 21). Bu tüneller kuruma hızını arttıracağı için aflatoksinsiz incir üretmenize yardımcı olur. Ayrıca temiz ve daha beyaz incir elde etmiş olursunuz. 
• 
• • Toprağın üzerinde çürüyen meyveler, kalıntılar aflatoksin oluşturan küflere yataklık yaptığı için toplanıp imha edilmelidir.
  • İncir seçme işlemi kesinlikle geceleri ışık altında yapılmamalıdır. Kurt oluşumuna sebep olan kelebekler geceleri ışığa doğru uçarlar.

  11. DEPOLAMA

  • Üretici depoları sezon öncesi temizlenmeli yarık, oyuk vb. yerler onarılmalı, açıklıklar tel ile kapatılmalıdır. Depolar temizlenmeli, badana yapılmalıdır. (Şekil 22).
  • Depoya henüz kurumamış incir konulmamalıdır.
  • İncirlerin yığın halinde depolanması halinde ıslak zemin veya duvarlar aflatoksin riski yaratmaktadır. Bu nedenle kuruyan incirler depolarda mutlaka kasa içinde muhafaza edilmelidirler (Şekil 23).
  • Üretici tarafından kalite sınıflarına ayrılan kuru incirler temiz kasalarda hızla alıcılara teslim edilmelidir.
  • Depolar güneş almayan serin yerlerde kurulmalı, kuru ve kokusuz ortamlar olmalıdır (Şekil 22).
  • Hurda incirler ayrı yerde depolanmalı