Vinç Hakkında Bilgi

Bina inşaatlarında, büyük iş fabrikalarında, tersânelerde ağır bir yük veya iş parçasını kaldırıp başka bir yere koymak için kullanılan kancalı, halatlı, motorlu bir iş makinasıdır. Vinçlerde ağır bir yükü yükseğe kaldırmak için uzun bir kol üzerine monte edilmiş makara ve halatlardan istifâde edilir. Halatların sarıldığı makara sayısı vincin kaldıracağı yüke bağlı olarak değişik sayıdadır. Vinçlerin ağır bir yükü kaldırma yanında, dik ve yatay olarak hareket ettirme özelliği de vardır. Vincin bu hareketlerini üzerinde bulunan motorlar sağlar. Vinçler umûmiyetle dizel-elektrik veya yalnız elektrik motorlarla çalışırlar. Büyük ve ağır yük taşıyan güçlü buharlı makinalarla çalışan vinçler de vardır. Elle çalışan vinçler küçük kaldırma kapasitesinde atölye tipi olanlardır.
Vinçler gaga, makina donanımlarını ve operatörü taşıyan gövde, gövdeyi taşıyan seyyar veya sâbit ayaklar ve gövdeyle gaga arasındaki makara-halat donanımlarından meydana gelmiştir. Vinçler uzaktan bakıldığında uzun bacakları üzerine oturmuş gövde ve onun da üzerinde hareketli boyun ve gagası ile bir leyleğe benzer.
Vinçler şekilleri ve yaptıkları işler bakımından sınıflandırılırlar. Bunların yanında diğer bir sınıflandırma da kaldırabildikleri en fazla yük miktarına göre yapılmıştır. Bu sınıflandırmada vinçler 1 tondan 1000 tona kadar değişen büyüklüktedirler.

Maçuna vinci: Özel bir vinç çeşidi olup, bu vinçte halatın sonundan sütuna kadar olan mesâfe değiştirilebilir. Bu çeşit vinçler en çok inşaat yapımında kullanılırlar.

Sütun vinci: Bu vincin kendi yatay ekseni etrâfında dönebilen kendinden destekli ve dayanıklı sütunu vardır. Yük halatın ucundan indirilip kaldırılır.

Portatif halatlı vinç: Bu vinç binâların duvar ve çıkıntılarına adaptörlerle tespit edilerek kullanılır. Küçük bir vinçtir. Portatif halatlı vinçler özellikle dükkân, toptan satış yeri ve mağazalarda kullanılırlar.

Yürüyen vinçler: Yürüyen vinçlerin birçok çeşidi vardır. En iyi bilineni yürüyen halatlı vinçlerdir. Bunun dışında yürüyen köprü vinçleri ve makaslı vinçler vardır. Bu vinçlerde ayaklar tekerlekler üzerine yerleştirilmiş, böylece aletin ray ve yollar üzerinde gitmesi sağlanmıştır.

Kamyon vinci: Bu vinçler büyük tekerlekli yâhut paletli kamyonlar üzerine tespit edilmiştir. Seyyar olduklarından çok kullanışlıdırlar.

Yüzen vinç: Gemilere yük verme ve onlardan yük alma işlemleri çoğunlukla bu vinçlerle yapılır. Duba ve mavnalar üzerine kurulmuş olan yüzen vinçler batan gemileri ve diğer maddeleri su yüzüne çıkarmak için de kullanılırlar.

Musaşı tipi vinç: Bu çeşit vinçler 3000 ton yük kaldırabilirler.

Kablolu vinçler: Bu vinçler çoğunlukla toprak ve kaya taşımada kullanılırlar. İki kule arasına gerilen hareketli kablolara asılı olan küpler vâsıtasıyla taş ve toprak bir yerden diğer bir yere taşınır. Bu cins vinçler teleferik çalışmalarına benzer. Engebeli arâzilerde mâden, tomruk ve buna benzer ham madde taşınması için elverişlidir.

Aracın ağırlığına uygun seçilmiş, doğru monte edilmiş ve iyi çalışan bir vinç hem işimizi kolaylaştırır hem de çevremizin zarar görmesini önler.

Vinçler elektrikli, hidrolik veya mekanik olabilirler. Vinç seçilirken en az aracın ağırlığının iki katı kapasiteli bir vinç seçilmelidir. Vinçler genelde motor, dişli kutusu, çelik tel, tanbur, dişli kutu kumandası ve vinç kumandasından oluşur.

Vincimizden en iyi şekilde faydalanabilmek için her kullanımda telin düzgün sarılmasına dikkat etmeliyiz. Vinç teli toplanırken mutlaka eldiven kullanılmalıdır.

Vincimizi kullanmak için bazı yardımcı ekipmana ihtiyacımız vardır. Bunlar; strap, makara, U kilit, sabit nokta gereçleri, eldiven.

KALDIRMA MAKİNALARINDA GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
Sanayi kuruluşlarında üretim sürecinde kullanılan çeşitli ham ve yardımcı maddeler, makina ve tezgah parçaları ile çeşitli kalıplar, ürünler ve yakıtlar gibi çok değişik unsurların taşınması, iletilmesi, kaldırılması ve indirilmesi sıkça yapılması gereken eylemlilikleri gerektirmektedir. Bu tür yüklerin gerekli araç ve cihazlar kullanılmadan kaldırılması, taşınması ve indirilmesi sırasında çalışanlar çeşitli iş kazalarına, bel ve eklem sakatlanmalarına ve sağlık sorunlarına maruz kalmaktadır. Endüstride çok sık olarak görülen bel, sırt ve eklem ağrıları bu tür yüklerin insan gücü ile taşınması sırasında oluşmakta ve kalıcı sakatlıklara yol açmaktadır. Bu sağlık sorunlarını önlemek ve insan gücünün yeterli olmadığı durumlarda daha seri ve güvenli bir şekilde söz konusu yüklerin taşınması için buna uygun araç, gereç ve makinaların kullanılması gerekli ve zorunludur.
Bu amaçla kaldırma ve taşıma makinalarının kullanımı ve üretim sürecindeki yeri giderek önem kazanmaktadır. Sanayi kuruluşlarında yaygın olarak kullanılan ve gün geçtikçe önemi artan kaldırma makinalarının başlıcalarını; vinçler (kule vinçler, mobil vinçler, oklu, raylı, köprülü, ayaklı köprülü, tek raylı ve seyyar vinçler, gırgır vinçler, caraskallar maçunalar), platformu kaldırıcı arabalar (forklif), palangalar (elektrikli, pnömatik, hidrolik, zincirli, halatlı), asansörler şeklinde sayabiliriz.
Kaldırma ve taşıma makinalarıda gerekli güvenlik önlemlerine uygun olarak kullanılmadıklarında çeşitli iş kazalarına neden olabilmektedir. Kaldırma ve taşıma makinalarında imalat ve montaj hataları, yetersiz bakım ve kontrol ile kullanma hatalarından dolayı iş kazaları oluşmaktadır. Bu tür iş kazalarını önlemek için alınması gerekli iş güvenliği önlemleri, kaldırma makinalarının kullanım alanları ve işlevleri dikkate alınarak türlerine göre bölümler halinde belirtilecektir.
• İlk olarak kaldırma ve taşıma makinaları arasında sanayi kuruluşlarında en çok kullanılanlar arasında yer alan vinçler üzerinde durulacaktır. Malzemeleri ya da yükleri kaldırmak, yeni bir yöne dönerek veya hareket ederek aktarmak, yerlerini değiştirmek amacıyla yüklemek, düşey ve yatay hareketleri sayesinde genel anlamda her türlü yükün yerini değiştirebilen makinalardır. Bu makinalar genellikle ağır yüklerin kaldırılmasında ve zemine batmış makinaların kurtarılmasında kullanılırlar. Bum uzunlukları 10-40 metre, kapasiteleri 10-60 ton arasında değişir. Piyon dişli üzerinde 360 derece dönebilen tipleri olduğu gibi 180 derecelik dönüş yapan çeşitleri daha çok kullanılır. Vinçler çeşitlerine göre aşağıdaki şekilde sıralanabilir.



VİNÇLERİN KULLANILMASINDA SIRASINDA UYULMASI GEREKEN İŞ GÜVENLİĞİ İLKELERİ
Bütün kaldırma makinaları ve hareketli araçlarda olduğu gibi vinçler de her çalışmaya başlamadan önce operatörleri tarafından kontrol edilmeli, çelik halatlar, zincirler, kancalar, sapanlar, kasnaklar, frenler ve otomatik durdurucular, yetkili bir teknik eleman tarafından her üç ayda bir bütünüyle kontrol edilerek, periyodik kontrol raporu düzenlenmelidir. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün 378.maddesi gereğince düzenli olarak yapılması gereken söz konusu periyodik kontrol ve testler, TMMOB Makina Mühendisleri Odası’nın çeşitli illerde faaliyet gösteren şubelerindeki bu konuda deneyimli teknik elemanları ya da uzman üyeleri tarafından yapılmakta ve düzenlenen raporlar işletmelere verilmektedir.
Kaldırma araç ve makinalarında meydana gelen iş kazalarının büyük çoğunluğu halat, zincir ve sapanların kopmaları, yüklerin kancalardan kurtularak düşmeleri, frenler ve otomatik durdurucuların arızalanması sonucu olduğundan dolayı bu periyodik kontroller kesinlikle zamanında yaptırılmalı ve kontrol sırasında saptanan aksaklıklar giderilmeden vinçler tekrar çalışmaya başlatılmamalıdır.
İşletmelerde yaygın olarak kullanılan ve birçok iş kazasının oluşmasına neden olan vinçlerin, kullanılması sırasında uyulması gereken güvenlik önlemleri ve dikkat edilmesi gereken çalışma ilkeleri aşağıda özet olarak maddeler halinde sıralanmıştır. Bu önlem ve çalışma kurallarının her işletmenin niteliğine ve vinçlerin teknik özelliğine göre değişiklik gösterebileceği dikkate alınmalı, işyeri koşulları ve işin niteliğine göre söz konusu güvenlik önlemleri geliştirilmelidir.
• Boşaltma işlerinde kullanılan makinalara vinç veya crena (kreyn) denilmektedir.
• Her operatörün kendi makinasından sorumlu olduğu unutulmamalıdır. Operatörler kendi güvenlikleri yanında çevrede çalışanların da güvenliğini korumak zorundadırlar.
• İşaretler, ilanlar, çalıştırma talimatları okunup, anlaşılmadan ve işaret veren kişi tarafından yapılan işaretlerin kodu hakkında bilgi sahibi olmadan hiç kimse vinci çalıştırmamalıdır.
• Bütün vinçler görülebilecek bir yerinde yük çizelgesi taşırlar. Bu çizelgede belirlenmiş kapasite dışında yük kaldırılmamalıdır.
• Vinçle kaldırılan yükler kesinlikle çalışanlar üzerinden geçmemelidir. Zorunlu olmadıkça yük bir araç ya da makina üzerinden geçirilmemelidir.
• Operatör vinç çalışmasına başlamadan önce vincin kumandalarını, frenlerini, vinç kollarını test etmelidir.
• Yük kaldırılmadan önce işaretçi tarafından etrafta çalışanlar çalışma bölgesinden uzaklaştırılmalıdır.
• Hiç kimse yükün ya da kancanın üzerine binmemeli, hareket halindeyken operatör vinç bum’unun tellere takılmaması için dikkat etmelidir.
• Yüksek gerilim harları yakınında çalışmak gerekiyorsa, gerilim ile en az 3048 cm.lik uzaklık olmalıdır.
• Operatör vincini terk ediyorsa stop etmeli, vinci istenen değerler arasında çalışmıyorsa makinasını derhal durdurmalıdır.
• Vinç çalışır durumdayken hiç bir nedenle yağlama yapılmamalı, operatör kabini daima temiz tutulmalıdır.
• Vinçlerin üzerindeki limit şalteri iptal edilmemelidir.
• Frenlere yavaş basılmalı, vinç ani olarak durdurulmamalıdır.
• Normalin üzerinde bir yük kaldırılıyorsa yük 3-5 cm kaldırıldıktan sonra frenler test edilmelidir.
• Operatör mahallinde daima tam dolu ve kontrolü yapılmış yangın söndürme tüpü hazır olmalıdır.
• Ağır yükler kaldırılmadan öne vinç halatları kontrol edilmeli, tellerde kopukluk varsa halat değiştirilmelidir. Büyük yüklerin sağa sola sallanmaması için yedekleme halatı kullanılmalıdır. Çalışma en az hareketle yapılacak şekilde organize edilmelidir. Dengeyi artırmak için, daha fazla denge ağırlığı ya da daha fazla tespit tertibatı kullanılmalıdır

ST. Vinç ve Kaldırma Üniteleri Dergisi / Ocak 2010.