Harnâme 1

Bir eşek var idi zaif ü nîzar
Yük elinden katı şikeste vü zârGâh odunda vü gâh suda idi
Dün ü gün kahr ile kısuda idi

Ol çeker idi yükler ağır
Ki teninde tü komamıştı yağır

Dudağı sarkmış u düşmüş enek
Yorulu arkasına konsa sinek

Kargalar derneği kulağında
Sineğin seyri gözü yağında

Arkasından alınca palanı
Sanki it artuğıydı kalanı

Bir gün ıssı eder himayet ana
Ya’ni kim gösterir inayet ana

Aynı zamanda bir hekim olan Şeyhi; Çelebi Mehmed’i tedavi edince, Çelebi Mehmed ona bir köy (Tokuzlu Köyü) hediye eder. Köye doğru yola koyulan Şeyhi, yolda eşkiyalar tarafından soyulur ve dövülür. Bunun üzerine Harnâme’yi kaleme alır. Eserde toplumun kötü yönlerini hicvetmekte; fakat bunu mizahi bir üslub ile yapmaktadır.

1)Harname’deki olaylar ve olay örgüsü şunlardır:
-Eşeğin tanıtılması,
-Eşeğin sahibinin,onu serbest bırakması,
-Eşeğin otlağa gitmesi,orada otlayan öküzLeri görmesi,
-Eşeğin pir eşeğe gitmesi,
-Tarla sahibinin eşeği görmesi,
-Eşeğin pir eşekle karşılaşması.

2)Harname’de belirli bir zaman ve ifadesi yoktur.Mesnevide ”birgün” şeklinde bir zaman ve ”otlak,bugday tarlası” şeklinde de mekan ifadeleri vardır.Bu durum mesnevideki zamanın ve mekanın belirsiz olduğunu göstermektedir.

3)Harname’deki kahramanlar ”eşek,eşeğin sahibi,pir eşek ve tarla sahibi”dir.Bu kahramanlar ve bunların etrafında şekillenen olay örgüsü doğal gerçeklikle değil,kurmaca gerçeklikle ilişkilidir.
Şair yaşadığı olaylarla ilişkilendirilirse,kendisi yerine eşeği,hükümdar yerine,eşeğin sahibini,pir eşeği mürşidi;tarla sahibini ise köylüler veya eşkıyalar için sembol olarak kullanmıştır.

4)Harname’deki temel çatışma ”adalet-adaletsizlik” çatışmasıdır.Metnin teması ise ”elindekilerle yetinmek”tir.

5)Metindeki tema ve tema etrafında şekillenen olaylar,sosyal hayattaki bireylerin ellerindekilerle yetinme,onlara rıza göstermek,daha fazlasını elde etmek için birtakım yollara sapmama ilkeleriyle örtüşmektedir.

6)Harname’nin ritmi aruz ölçüsüyle sağlanmıştır.Metin aruzun ”feilatün / mefailün” kalıbıyla yazılmıştır.Nazım birimi beyit olan Harname’nin her beyti kendi arasında kafiyelidir.

7)Harname’nin yazılış amacı,yaşanan bazı olayları edebi bir biçimde ifade etmektir.Bu nedenle eserde,şiir dilinin ifade biçimleri kullanılmıştır.
Mesnevinin şiirle benzer yönleri,ritim,ahenk ve yapı unsurlarıdır.
Mesnevinin şiirden farklı yönleri ise olay örgüsü ve bu olay örgüsüne bağlı olarak kişiler,zaman ve mekan unsurlarıdır.

8)Harname’de kahraman olarak eşek ve öküzün seçilmesi birbirleriyle kıyaslanabilecek farklılıklarının olmasıdır.Bu farklılık,elindekilerle yetinme teması ve onun etrafında gelişen olay örgüsüyle,elindekilere rıza göstermeyen eşek ve eşekten üstün lan öküzün eksiklik ve fazlalıkları üzerinde durulmuştur.

9)Verilen beyitlerden ilki,kahramanların halini ve ruh durumunu bilen ”ilahi bakış açısı”na sahip anlatıcıya;
İkinci beyitte ise kahramanın ağzından yazıldığı için ”kahraman anlatıcının bakış açısı”na sahiptir.

10)Anlatıcı,olay örgüsünü oluşturmada ve kahramanların ruh hallerini yansıtmada etkilidir.

11)Verilen beyitlerde günümüz Türkçesine göre farklılıklar bulunmaktadır.Beyitlerde yabancı kökenli sözcükLer ve tamlamalar kullanılmış,bazı sözcüklerde ve eklerde ses değişimleri meydana gelmiş kullanımdan düşmüştür.

12)
”Yok mudur gökde bizim ılduzumuz
K olmadı yir yüzünde” boynuzumuz” beytindeki ”ılduz” sözcüğü günümüzde ”yıldız” şeklinde kullanılmaktadır.

13)Harname’de Şeyhi’nin yaşadığı bir olay sembolik olarak anatılmıştır.Şair döneminin mesnevi nazım şeklini kullanan şairlerinin en usta olanıdır.Mutasavvıf olmasına karşın tasavvufi unsurları kullanılmıştır.Rahat ve lirik bir söyleşi vardır.

14)Şeyhi’nin sembolik anlatımı tercih etmesi hem durumunu hem de sosyal eşitlik konusunu daha rahat ve etkili,aynı zamanda edebi ve dikkat çekici bir tarzda ifade etmek istemesindendir.