Akdamar Kilisesi - Van

10. yüzyıla uzanan tarihi ile Hıristiyan dünya için olduğu kadar medeniyet tarihi açısından da büyük öneme sahip olan Akdamar Kilisesi, Van’da bulunan Akdamar Adası üzerindedir. Van Akdamar Kilisesi’nin Hıristiyan inancına göre çok önemli bir yer olmasının en büyük nedeni, M.S. 7. yüzyılda Kudüs’ten İran’a kaçırılan Hakiki Haç’ın bir parçasının buraya getirildiğine inanılmasıdır. 1. Gagik tarafından verilen emirle 915 yılında yapımına başlanan Akdamar Kilisesi 921 yılında tamamlanmış ve Hakiki Haç’ın bir parçasının da kilisede koruma altına alındığı düşünülmektedir. Van Akdamar Kilisesi dönemin ünlü mimarlarından Manuel tarafından yapılmıştır.

Akdamar Adası’nın Güneydoğu bölümünde yer alan Akdamar Kilisesi, Orta Çağ’ın klasikleşen Ermeni mimarisi yansıtan bir yapıya sahiptir. Günümüzde neredeyse tüm arkeologlar ve sanat tarihçileri tarafından kabul gören görüş, Akdamar Kilisesi’nin Orta Çağ Ermeni mimarinin en önemli eserlerinden biri olduğu yönündedir. Üzerinde yer alan hayvan ve bitki figürlerinin çok çeşitli olması kadar, bu figürlerin oldukça detaylı bir şekilde betimlenmiş olması da Akdamar Kilisesi’nin dikkat çeken özellikleri arasındadır. Kızıl Andezit taşı ile dış cephesi kaplanan kilisenin rölyefleri ayrıca İncil’den alınma bazı sahneleri de yansıtır.

Ermeni mimarisi açısından eşi benzeri olmayan Van Akdamar Kilisesi, rölyefleri açısından incelendiğinde sanat tarihi açısından da çok önemli bir eserdir. Akdamar Adası’nın insan popülasyonundan nispeten uzak olması sayesinde günümüze dek korunmuş olan kilise şapeli, çan kulesi ve cemaat evi ile kendi döneminde yapılan diğer pek çok kiliseden ayrılmaktadır. Kuzeydoğu yönünde bulunan şapel 1296 ile 1336 yılları arasında, Güney yönünde yer alan çan kulesi ise 18. yüzyılın sonlarında yapılmıştır. Kilisenin Kuzey kısmında yer alan şapelin kesin olarak ne zaman yapıldığı ise bilinmemektedir.

Akdamar Kilisesi ile Türk edebiyatının en önemli isimlerinden biri olan Yaşar Kemal’in yakın bir ilişkisi bulunmaktadır. 1951 yılında hükümet Akdamar Kilisesi’nin yıkılmasına karar vermiş ve 25 Haziran 1951 yılında alınan bu karar uyarınca yıkım çalışmaları başlatılmıştır. Ancak olaydan haberdar olan Yaşar Kemal kilisenin yıkılmaması için büyük bir çaba göstermiş ve kamuoyunda oluşan duyarlılık sayesinde Akdamar Kilisesi’nin yıkım kararı kaldırılmıştır. Takip eden yıllar içinde tamamen kendi haline bırakılan kilise bakımsızlık sebebiyle büyük ölçüde yıpranmıştır. 2005 yılında hükümetin uzun süredir sorun yaşanan Ermenistan ile ilişkilerin düzeltilmesi için aldığı karar uyarınca Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Akdamar Kilisesi’nin restore edilmesine karar vermiştir. Yaklaşık olarak 1,5 milyon dolar harcanarak Akdamar Kilisesi’nin restorasyonu tamamlanmış ve 29 Mart 2007 tarihinden itibaren kilise müze olarak hizmet vermeye başlamıştır.