Gazete ve Gazetecilik

Gazete yazı ve fotoğraf kullanarak halka güncel olaylara ilişkin haber ve bilgi verir. Genellikle günlük ya da haftalık olarak düzenli aralıklarla yayımlanan gazetelerde, haberlerin ardında yer alan toplumsal egilimler ve siyasal gelişmelerle ilgili yorumlar da bulunur. Ek olarak hava durumu, borsa fiyatları, televizyon yayın programları gibi yararlı bilgilere de yer verilir. insanlar okuyacakları gazeteyi seçerken, egilimlerine ve meraklarına gore, köşe yazılarına, modaya ilişkin bilgilere, karikatür ve çizgi romanlara, bulmacalara, bahçecilik ve ev işlerine yönelik pratik bilgilere, sahne dünyasından haber ve dedikodulara, satranç ve yıldız falı köşelerine bakarak karar verirler.

Gazete, radyo, televizyon ve dergiler hep birlikte kitle iletişim araçlarını oluştururlar. Bunları tanımlamak için günümüzde medya terimi de kullanılmaya başlanmıştır. Gazete ve dergilerin içinde yer aldığı basılı kitle iletişim araçlarının bir başka adı da basın'dır.

Bir gazetenin hazırlanmasında ve çıkarılmasında görev alan kişilere gazeteci adı verilir. Gazetelerin asıl görevi olan haber toplama ve bildirme işine ise muhabirlikdenir.

Gazete Çeşitleri

Gazeteler habere iki degişik yoldan yaklaşır. Haberciliğe daha ciddi yaklaşan gazeteler okuyucularına diinyada olup bitenlere ilişkin olabildigince fazla ve dogru bilgi vermek amacındadır. Magazin haberciliği diyebileceğimiz ikinci tür habercilik anlayışında ise haberlerin eğlendirici yönü ön plana çıkarılır ve öyküleştirilerek sunulur. Magazin haberciliği yapan gazeteler bol fotoğraf kullanır ve ilk bakışta dikkat çekecek, heyecan uyandırmayı amaçlayan başlıklar atar. Birçok gazete ise bu anlayıştan birini seçmek yerine, iki yaklaşımdan da yararlanır.

Gazeteleri tanımlarken başka ölçütler de kullanılabilir: Örnegin, yayımlandığı saate göre sabah gazetesi, akşam gazetesi ya da yayımlandığı sıklığa gore günlük gazete, haftalık gazete gibi ayrımlar yapılır. Ayrıca gazeteler, yerel, ulusal ya da uluslararası gazete gibi, dağıtımının yapıldığı alana göre de tanımlanabilir. Genel olaylarla ilgili haber ve bilgi veren gazetelerin yanı sıra yalnızca belirli kesimleri ilgilendiren özel bazı konulardaki haber ve makalelerin bulundugu gazeteler de vardır. Spor, din ya da ekonomik konuları işleyen gazeteler bunlara örnektir.

Yabancı dildeki gazeteler genellikle azınlıklar için çıkarılır. Bu çeşit gazeteler seslendigi okur kitlesini ilgilendirecek özel haberlere oldugu kadar, genel olaylara ilişkin haber ve yazılara da yer verir. Yasadışı gazeteler genellikle yönetime karşı olan gruplarca çıkarılır. Alternatif gazeteler ise toplumda geçerli davranış kalıplarına ters düşen ve gelenekleri yadsıyan bir yaşam biçimini benimseyen grup ve insanlara seslenir.

Okullar, üniversiteler ve başka bazı kuruluş ve kurumlar bu özel grupların gereksinimlerine ve ilgi alanlarına yönelik gazeteler çıkarırlar.

19. yüzyılda yayımlanan ilk bagımsız gazeteler okuryazarlığın yaygınlaşması, insan hakları ve demokratik özgürlüklerin halka benimsetilmesi amacıyla çıkıyordu. Gazetelerin bir bölümü bugün de insanlığı ilgilendiren konularda kamuoyu yaratmak, yani okurların dikkatini belli bir konuya çekmek amacı güder. Bu, idam cezasının kaldırılması için oldugu gibi, belli bir bölgedeki ormanların yok edilmesini önlemek için de olabilir.

Gazeteler Nasıl Para Kazanır?

 Gazeteyi alırken ödediğiniz para gazetenin gerçek değerinin altındadır. Üzerindeki fiyat genellikle gazetenin basıldığı kağıdın maliyetini bile karşılamaz. Gazeteler asıl gelirlerini ilan ve reklamlardan elde eder. Bu nedenle reklam bölümleri gazetelerin en fazla çalışan ve yaşamsal önemi olan bölümlerinden biridir. Büyük gazetelerde reklam bölümü kendi içinde daha küçük bölümlere aynlabilir. Bu bölümlerden biri küçük ilanlara, öteki daha büyük yerel reklamlara ayrılmıştır. Bir başka bölüm ise birçok gazete ve dergiye birden reklam veren ulusal ya da uluslararası şirketlere hizmet eder. Küçük gazetelerde ise bütün reklamlarla tek bir kişi ilgilenebilir.

Günümüz Gazetelerinin Yayın Planlaması

 Gazetelerin yayımlanan her yeni sayısına baskı denir. İlk baskıda yer alabilecek bazı haberler daha önceden tasarlanabilir. Örnegin, seçimler, spor karşılaşmaları gibi olayların tarihleri bellidir. Muhabirler bu tür olayları izlemek üzere daha onceden görevlendirilebilirler.

Banka soygunu ya da uçak kazasi gibi olaylar ise önceden bilinemez. Bunlara "ani haberler" denir. Böyle haberlerde muhabirler hemen olayla ilgili yere gönderilir.

Gazete yönetmenlerinin görevi olaylardan anında haberdar olmak ve gelişmelerin baskı anına kadar gazeteye girmesini sağlamaktır. Gazeteciler, her gazete çıkarılışında iki büyük sıkıntı yaşarlar. Bunlardan biri zamanın kısıtlılığı, öbürü ise rakip gazeteler ile olan yarıştır. Gazeteler her gün belirli bir zamanda satışa hazır olur. Bunun için de yazıların yazılması, sayfaların hazırlanması, basımı biten gazetelerin dağıtılması belli süreler içerisinde tamamlanır. Muhabirler ellerindeki haberlerin gazeteye girebilmesi için kendilerine verilen bu zaman sınırı içinde hareket ederler. Eger bir gazete baskıya girdigi anda olay henüz sonuçlanmamışsa daha sonraki gelişmeler ikinci baskıya yetiştirilir. Eger başka gazeteler önemli haberleri ilk olarak basmayı başarıyor ya da çok daha iyi bilgi toplayabiliyorsa, yavaş hareket edenler haberi "atlamış" sayılır. Bu yarışta önde giden gazetenin okuyucu sayısı da artar.

Yönetim Toplantısı

 Gazetelerde çalışma, her gün belirli bir saatte yapılan yönetim toplantısı ile başlar. Bu toplantıda gazetenin tüm içeriğinden sorumlu olan genel yayın yönetmeni, günlük yazılar dan sorumlu yazı işleri müdürü ve öteki bölüm yöneticileri ile bir araya gelir. Bunlar, iç ve dış haberlerden, resim ya da görsel düzenlemeden, ekonomi ve spor bolümlerinden sorumlu kimselerdir. Bu toplantıda günün haberleri tartışılır ve o gün gazeteye girecek haberler konusunda ortak bir görüşe varılır. Günün başyazısı da bu toplantıda kararlaştırılabilir.

Başyazıyı genel yayın yönetmeninin kendisi ya da bu konuda uzmanlaşmiş bir kişi yazar. Her gazetenin belirli bir düşünce ve amacı vardır. Bu düşünce ve amaçlar kendini gazetenin başyazısında gösterir.

Yazi işleri müdürü toplantı sırasında, gazete okurlarını ilgilendiren bazı olaylar, insanlar ya da konulara ilişkin gazete dışından gönderilen yazi ve araştırmaları inceleyen kimse ile de görüşür. O gün yayımlanacak sayıda yer alacak uygun yazıları seçer ve daha sonrakileri tartışırlar. Yönetim toplantısı ile gazetenin baskıya gireceği zaman arasındaki süre çok uzun değildir. Toplantının sonunda haberler ve yazılar hızla bir araya getirilerek günun baskısı hazırlanmaya başlanır.

Haberlerin Hazırlanması

 Bir gazetedeki muhabirler genellikle haber odasi denen büyük bir odada hep birlikte çalışırlar. Bir gazetede çalışan muhabirlerin sayısı o gazetenin parasal kaynaklarına ve gazetenin büyüklügüne bağlıdır. Küçük bir alana seslenen yerel gazeteler az sayıda muhabir ile yetinebilir. Büyük kentlerde yayımlanan, bölge ya da ülke çapında dağıtılan gazetelerde ise çok sayıda muhabir çalışır. Bu gazeteler üllkenin öbür kentlerinde ve hatta ülke dışında muhabirler bulundurur. Gazete dışındaki bir muhabirin haberini geçmek igin kullandığıi klasik yöntem gazetedeki görevli arkadaşlarından birini telefonla aramaktir. Muhabirin geçtigi haberler, haber odasında bulunanlarca düzeltilerek daktilo edilir ve yayına hazır duruma getirilir. Günümüzde iletişim teknolojisinin getirdiği olanaklarla haberleri gazeteye iletmede daha farklı yöntemler de kullanılabilmektedir. Bu iş için genellikle bilgisayarlardan yararlanılır. Taşınabilir haberleşme terminalleri kullanan muhabirler, haberlerini doğrudan ekrana yazarak gerekli düzeltmeleri yaptıktan sonra bir telefon ya da uydu kanalıyla gazetedeki ana bilgisayara gönderebilirler

Birçok gazete, muhabirlerinin getirdiği haberlere ek olarak bir ya da daha fazla sayıda uluslararası haber ajansına abonedir ve bu ajanslarin ilettiği haberlerden de yararlanır.

 Uluslararası haber ajansları, dünyanın çeşitli yerlerinde görev yapan muhabirlerinden gelen haberleri ve bilgileri toplayarak, abonelerine sürekli haber iletirler. Abone gazeteler bu haberlerden istediklerini kullanmakta ya da kendi kaynaklarina güveninekte özgürdür.

Gazeteler aynı zamanda ülke haberlerini derleyen ulusal haber ajansları ile bilim ya daekonomi gibi özel konularda uzmanlaşmış ajanslara da abone olabilir.

Ajanslar haberlerini teleks aracılığı ile gazetelere gönderebilir ya da bilgisayar ağından yararlanarak doğrudan doğruya gazetelerdeki bilgisayarlara girebilir. Görevli muhabirlerin gönderdikleri haberler ile ajanstan gelen haberler haber odasındaki bilgisayar ekranından okunabilir.

Bazi haber ajanslarının fotograf servisleri de vardir. Bu servisler, gazetelere kendi muhabirlerinin gönderdigi fotoğrafların yanı sıra dünyadan ilginç bazı fotografları da kullanabilme olanağı sağlar.

ABD gibi bazi ülkelerde dizi yazıları, çizgi romanları, makaleleri, tanınmış yazarların köşe yazılarını ve benzeri ürünleri gazetelere pazarlayan ajanslar da vardır.

Sayfa Düzeni

 Haberlerin ya da yazıların derlenmesi ve sayfaya uyarlanması görevini üstlenmiş olan kişilere genellikle sayfa sekreteri adı verilir. Sayfa sekreterleri de yönetim toplantısına katılırlar ve genel yayın yönetmeninin haberler ve öbür yazıların yansıtılması konusundaki düşüncelerini ögrenirler. Sayfa sekreterleri ve onunla birlikte çalişan görevliler muhabirlerin yazdıkları haberleri bilgisayardan alır, son düzeltmelerini yapar ve son biçimini verirler.

Gazetelerin sayfa düzenleri bazı genel kurallara bağlıdır. En önemli haberler gazetenin baş sayfasında yer alır. Obür sayfalardaki bazı makaleler, köşe yazıları, çizgi romanlar ve hava durumu türünden haberler okuyucunun kolayca bulması için her zaman aynı yere yerleştirilir. Eski basım tekniklerinin, geçerli olduğu, harflerin kurşundan dökülüp gazete sayfalarının elle düzenlendiği dönemlerde sayfa yapmak büyük bir ustalık işiydi. Oysa günümüzde sayfalar bilgisayar ile düzenlenmeye başladıgından beri bu işlem çok kolaylaştı. Sayfaya girecek bütün yazılar bilgisayar ekranında gorüldügü için beğenilmezse degiştirilerek kolayca yeniden düzenlenebilir ve butün bu işlemler yalnızca klavyenin tuşlarına dokunarak gerçekleştirilir. Bilgisayarın yardımıyla fotografların ya da grafik çalışmaların boyutları kolayca küçültülüp büyültülerek sayfaya oturtulabilir.

Genel yayın yönetmeni ve yazı işleri müdürü yazılar ve fotografların olabilecek en iyi biçimde yerleştiğine inandıkları zaman sayfa bağlanmış ve baskıya hazırlanmış olur.

Basım ve Teknoloji

 Birçok gazete saatte on binlerce gazete basabilen rotatif baskı makineleri ile basılır. Baskıda kullanılan kalıpları hazırlamanın başlıca iki yöntemi vardır. Artık terk edilmeye başlanan eski yöntemde, kalıplar linotip makinelerinde, harflerin kurşun alaşımından dökülerek satırlar biçiminde dizilmesiyle hazırlanır.

Yeni yöntemlerde ise basımı yapılacak malzemenin filmleri alınır. Kimyasal bazi işlemlerden geçirilen bu filmlerden baskı kalıpları hazırlanır.

Muhabirlerin ilettigi ve terminaller aracılığı ile dogrudan gazetenin ana bilgisayarına giren haberler, burada sayısal kodlar biçiminde depolanır. Gazetede yer alacak yazılar insan eli değmeksizin, bilgisayardan fotodizgi (elektrodizgi) makinelerine aktarılarak filme çekilebilir. Günümüzde bu filmden baskı kalıbı hazırlanması da otomatik makinelerde yapılabilmektedir. Elektronik tarama ile renkli fotoğraf ve resimlerin renk ayrımını yapabilen laserin ortaya çıkmasıyla maliyetler düşmüş ve gazeteler sayfalarında daha fazla renk kullanma olanağına kavuşmuştur. Teknolojinin sağladığı olanaklar yurt çapında yayımlanan gazetelerin dağıtımında da yardımcı oldu. Baskı için hazırlanmış sayfaların tıpkı basımları, faksimile kullanilarak uydu ya da yer hatları aracılıgıyla ülkenin çeşitli yerlerine gönderilebilmekte ve gazeteden aynı anda birden çok yerde basılması saglanabilmektedir. Bu büyük teknolojik degişimler gazetenin hazırlanmasından basılmasına kadar geçen birçok aşamada eskiden insanların yaptığı çok sayıda işi ortadan kaldırmıştır.

Gazeteciliğin Kısa Tarihçesi

 Tarihin bilinen ilk haber toplama ve dağıtma gazetesi Roma Senatosu'nca IÖ 59'da çıkarılan Acta diurna'dır. Bu gazeteden 2.000 dolayında kopya çıkanlarak Roma İmparatorluğu'nun her tarafina dagıtılır ve halka açık yerlere asılırdı. Okuma bilenler gazetedeki yazıları yüksek sesle okuyarak okuma bilmeyenlere duyururdu. Bu gazetelerde siyasal ve toplumsal olaylar, gladyatör dövüşlerinin sonuçları gibi halkın ilgisini çeken konulara yer verilirdi. Çin'de Tang hanedanı döneminde (İS 7. - 10. yüzyıllar) dağıtılmaya başlayan saray genelgesi de mandarinlerin başarıları konusunda haberlere yer verdigi için bu yönüyle bir gazete sayılabilir. Yüzyıllar boyunca haberler yalnızca kulaktan kulaga ya da elde yazılmış metinler aracılığıyla yayıldı. Çok yavaş iletilebilen bu haberlerin ulaşabildigi insan sayısı da çok azdı.

15. yüzyılda baskı makinesinin bulunması gazete ve dergilerin hızla gelişmesine yol açtı. 16. yüzyılda Avrupa'da savaşlara tanıklık etmiş kimselerin birinci elden aktardığı birkaç sayfalık savaş haberleri yayımlandı. Düzenli yayımlanan ilk gazeteler ise 17. yüzyılın başlarında Alman kentlerinde ve Belçika'nın Anvers kentinde basıldı.

O günlerde gazetecilik tümüyle devlet denetimindeydi. Yönetimdeki yetkililer kendi uygulamalarına ilişkin, işlerine gelmeyen yazıllari sansür edebiliyor ve hatta yayını durdurabiliyorlardi. Yayın yoluyla iftiraya karşı uygulanan yasaların getirdigi cezalann agırlığı, yayınların izne bağlı olması ve uygulanan sansür gazeteciliği oldukça zorlaştırıyordu.

Zamanla, giderek artan sayıda insan okumayı ögrendi. 19. yüzyildaki teknolojik gelişmeler sonunda gazetelerin baskı ve dagıtımı hızlandı. Bu da gazete ve dergiler arasında daha geniş bir okuyucu kitlesine sahip olmak için büyük bir rekabetin doğmasına yol açtı. Gazeteler tiraj adı verilen baskı sayısını artırmak çabasıyla yarışa girişti. Telgraf, telefon, radyo, film ve televizyon gibi yeni buluşlarla iletişim teknolojisi daha da gelişti. 20. yüzyılın ikinci yarısında ise bilgisayar, laser yazıcılar ve fotoğraf aygıtlarının kullamlmasıyla ortaya çıkan elektronik habercilik, haberlerin toplanması ve iletilmesinde önemli degişikliklere yol açtı.

20. yüzyılın sonlarında gazete sahiplerinin niteliklerinde de bir degişme göriildu. Daha önceleri gazeteler genellikle varlıklı ailelerin elindeydi. Zamanla gittikçe artan oranda bu gazetelerin holdinglerce satın alındığı gözlendi. Bu holdingler gazetelerden başka bazı radyo ve televizyon istasyonlanı da ellerinde bulundururarak, haber toplamanın ve teknolojinin gerektirdiği yüksek maliyeti dengelemiş oluyordu. Bu grup içerisindeki her yayın organının haber ve fotoğraf toplamada aynı muhabirler ve fotoğrafçılardan yararlanması tekdüze ve saglıklı rekabetten uzak bir haberciliğin doğacağını, dolayısıyla aşagı yukarı birbirine benzer haber ve yorumlar içeren gazetelerin ortaya çıkacağını akla getirmektedir. Bu gelişme, gazetelerin iletişim özgürlügünü tehlikeye düşüreceği korkusunu doğurmuştur. Nitekim bugün iki kıtada yayıncılık yapan ve "basın kralı" olarak nitelenen Rupert Murdoch gazeteciliğe, Avustralya'da sahip oldugu iki gazetede seks ve cinayet haberleri yayımlamakla başlamtı, sonra ABD ve ingiltere'de satın aldığı gazetelerle de aynı türden haberlere ağırlık vermiştir. Çok geçmeden saygınlık kazanmış gazeteleri de ele gegirmiş, kamuoyunu piyangolarla ve duygu sömüren haberlerle oyalamakta başarılı olmuştur. Murdoch sayısız gazeteden başka, radyo ve televizyon istasyonlarının, video, film ve plak şirketlerinin de sahibidir.