Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler

Mefail Hızlı

Nahiv (Formoloji): Arapçanın cümle yapısı ve kuruluşu konularının anlatıldığı bu derste en yaygın olarak okutulan kitaplar “Avâmil”, “İzhar”, “Kâfiye”dir. Ayrıca İbn Hişâm’ın “Mugni’l-Lebib” ve “Kavaidü’l-İ‘rab”, İbn Mu‘tî’nin “ed-Dürretü’l-Elfiyye” adlı eserleriyle “Molla Câmi” adıyla ünlenen “Kâfiye” şerhi de bulunuyordu. “Avâmil”: Birgivî Muhammed Efendi’nin (öl.1573) bu eseri, Arapça gramerinde kelimelerin i‘rabı üzerinde durur. Baştan sona kural ve örneklerle dolu olan bu 25 sayfalık kitabın birçok şerhi yapılmıştır. “İzhâr”: Asıl adı “İzhâru’l-Esrâr fi’n-Nahv” olan bu kitap da aynı kişiye aittir. Avâmil kitabındaki konuların derinlemesine işlendiği bu kitap da kelimelerin i‘rabını inceler. “Kâfiye”: “İbn Hâcib” adıyla tanınan Osman b. Ömer (öl.1248) tarafından yazılan bu eser nahiv konularını pek çok örneklerle anlatan üst düzey bir eser idi. Bu esere “el-Fevâidü’z-Zıyâiyye fî Şerhi’l-Kâfiye” adıyla yazılan, Molla Câmî (öl.1492) tarafından hazırlandığı için de “Molla Câmî” adıyla bilinen bu nahiv kitabını Kurt Muhammed Efendi (öl.1587) Türkçeye çevirmiştir. “Mugni’l-Lebîb”: “İbn Hişam” adıyla bilinen ve Arapçanın inceliklerine hakkıyla vâkıf olan Abdullah b. Yusuf’un (öl.1360) Arapçadaki edatlar ve harflerle ilgili kitabıdır. İznikli Vahyizâde Muhammed Efendi tarafından yapılan şerh çok meşhur idi Aynı kişiye ait “Kavâidü’l-İ‘rab” adlı eser de Osmanlı medreselerinde okutuluyordu. “Elfiye”: İbn Mâlik / İbn Melek diye bilinen Muhammed b. Abdullah’a ait (öl.1273) bin beyitlik bu ünlü eser, nahiv kurallarını Kur’ân, hadisler ve meşhur Arap şiirlerinden örneklerle anlatmaktadır.

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ'nde yer alan Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler Dokümanının tamamı için tıklayınız...