Akaryakıtlar Hakkında Bilgi
Akaryakıt; sıvı durumda bulunan yakıtlardır. Doğal olarak bulunanlar ve yapay olarak elde edilenler olarak ikiye ayrılır. Bitki yağları, hayvan yağları ve petrolden elde edilen akaryakıtlar eski çağlarda genellikle aydınlanma, kimi zaman da ısınmak için kullanıldı. Balina, uzun yıllar bu tür yakıtlardan biri olan ispermeçetin (balina yağı) kaynağı oldu. Zamanla tüketim, balinaların karşılayamayacağı kadar arttı. Çağdaş akaryakıt endüstrisini 1847′de James H. Young başlattı. Young, İskoçya’da bitümlü şist ve kayaçlardan akaryakıt (şistyağı, bitüm) elde etmek için patent aldı. 1859′da Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Avrupa’da birçok şirket, şist, kömür ve sızıntı petrolden elde edilen akaryakıtı aydınlatma aracı olarak satmaya başladı.
Petrolden elde edilen akaryakıtlar: Doğal petrol ya da yaygın adıyla ham petrol, tüm endüstri akaryakıtlarının temelini oluşturur. Petrol, çeşitli hidrokarbonların karışımıyla sülfür, hidrojen, azot gibi öteki elementlerin belirli oranlarda bir bileşimidir. İlk dönemlerde petrol arıtma kuruluşlarında ancak birkaç petrol türevi (yan ürünü) elde edilebilirdi. Bugün modern bir arıtma yerinde günde 400 bin varil işlenmekte ve yaklaşık 1.000 tür petrol türevi üretilmektedir. Bu türevlerin en önemlileri benzin, gazyağı, damıtık yakıtlar, motor yağı ve asfalttır. Akaryakıtların ısı değerleri, içerdikleri hidrokarbon oranına bağlıdır. Yanma noktaları da yakıtın cinsine göre değişir.
Petrol dışındaki maddelerden elde edilen akaryakıtlar: Petrol kökenli akaryakıtın yerine geçebilir, katı ya da fosil yakıttan akaryakıt eldesinin çeşitli yöntemleri vardır. Ancak bunun için kuruluşların ticaret açısından başarılı olduğu söylenemez. Öte yandan özellikle petrol rezervi bulunmayan ülkelerde benzin yerine kullanılabilecek madde üretimi için organik kimya araştırmaları yoğunlaşmakta ve yaygınlaşmaktadır.
Kömürleştirme yöntemi (Carbonization): Kömür, linyit, yağlı şist (bitümlü şist), katrantaşı, gilsonit gibi katı yakıtların düşük derecelerde damıtılmasıyla elde edilen yağ ve ham katran birçok işlemden geçirilerek akaryakıta dönüştürülür. Bu işlemler sırasında elde edilen öteki türevler (sülfür, azot bireşimleri, parafin vb) değer ve kullanım yönünden önde gelir. Gaz bireşimi (sentez) yöntemi (gas synthesis) hidrojen (H) ve karbonmonoksit (CO) karışımı, tezleştirme yoluyla tepkimeye sokularak akaryakıt, yanıcı gaz, parafin ya da organik kimya maddelerine dönüştürülür. Kömür hidrojenleme yöntemi (coal hydrogénation) ilk kez F. Bergius’un bulduğuna göre, dengeli bir derece ve basınçta, kömüre hidrojen vererek kömür molekülleri parçalanır ve yeterince hidrojen yüklemesiyle hidrojen-karbon düzeyi petrolünkine yaklaştırılır. İkinci Dünya Savaşı’ nın son yıllarında Almanya’da bu yöntemle petrol eldesi geniş oranda uygulandı.
Akaryakıt kullanımı: Petrolden elde edilen akaryakıt ya fırınlarda yakmak için ya da iç yanmalı motor silindirlerinde doğrudan enerji üretmek için kullanılır. Dumansız bir yanma sağlamak, tam bir yanmayı sağlayacak yeterli hava birikimiyle olasıdır. Akaryakıtın yeğlenmesini sağlayan özellikler. Akaryakıt katı yakıttan (kömür vb) daha az yer kaplar ve daha hafiftir. Elde edilmesi, depolanması kolay ve kullanım alanı geniştir. Çabuk ve temiz yanar. Yanma artığı azdır. Deniz ulaşımında kullanım üstünlüğü (depolama kolaylığı vb) tartışılmaz durumdadır.
Akaryakıt kullanılan ısınma araçları (soba, kalorifer kazanı vb). Bu araçlarda iki yakma yöntemi kullanılır: Buharlaştırma ve atomlaştırma. Bu yakma yöntemleri hava akımıyla oluşturulur. Lokal ısıtmakta (ev ısıtımı, oda ısıtımı vb) kullanılan gaz sobalarında ince yakıt (gazyağı) kullanılır. Bu yakma olayı elle denetlenebileceği gibi (ayar düğmeleri vb) özdevimli (otomasyon) olabilir. Merkezi ısıtma sisteminde kullanılan araçlarda (kalorifer kazanları) kalın yakıt (fuel oil) kullanılır. Bu araçlar elektrikle özdevimsel olarak çalışır.
Akaryakıt taşınması: Deniz yoluyla akaryakıt gemileri, kara yoluyla akaryakıt tankerleri ya da büyük ölçüde boru hatlarıyla (pipe line) taşınır.
kaynak: nkfu.com |
