JEOTERMAL SANTRALLAR ÝÇÝN KISA VE UZUN SÜRELÝ KUYU TESTLERÝ
Bayram ERKAN
Son yýllarda enerji fiyatlarýnda ve talebindeki artý, yenilenebilir enerji kaynaklarýna olan ilginin artmasý ve özendirilmesi, toplumsal çevre bilincinin gelimesi, yerli kaynak kullanýmýna olan ilginin artmasý, yasal düzenlemelerin yapýlmasý gibi nedenler jeotermal enerjiden elektrik üretmeye olan ilgiyi artýrmýtýr.
Jeotermal enerji kaynaklarý açýsýndan zengin olan ülkemizde elektrik üretimine uygun jeotermal sahalar Batý Anadolu bölgesinde yer almaktadýr. lk jeotermal elektrik santralý Denizli Kýzýldere’ de 1984 yýlýnda devreye alýnmý, ikinci santral ise Aydýn Salavatlý’ da 2006 yýlýnda devreye girmitir. Denizli Kýzýldere’de var olan santrala entegre olarak çalýacak bir santralýn kurulum çalýmalarý devam etmektedir. Bir dier jeotermal santral yatýrýmý ise Aydýn Germencik’ de devam etmektedir. Bazý sahalarda da jeotermal santral yatýrýmý ile ilgili ön çalýmalarýn devam ettii bilinmektedir.
Jeotermal santral yatýrýmlarýnýn hýz kazandýý bu dönemde, jeotermal enerji kaynaýna uygun sürdürülebilir projelerin planlanmasý oldukça önemlidir. Projelerin sürdürülebilir olmasý kaynakla ilgili olarak kuyular, rezervuar ve jeotermal sistem hakkýnda yeteri kadar bilginin elde edilmesi ile mümkündür. Elde edilen bilgiler sahanýn optimum ve verimli iletilmesine yöneliktir. Kaynakla ilgili bu bilgilerin alýnmasý sondajlar öncesinde sahada yapýlan etüt çalýmalarý ile balar ve sahanýn iletilmesi sürecinde de devam eder. Jeotermal sistemlerin dinamik yapýsý bilgilerin sürekli güncellenmesini zorunlu kýlar. Etüt safhasýnda yapýlan jeoloji, jeofizik, jeokimya çalýmalarý ile elde edilen veriler, sondaj çalýmalarý esnasýnda ve sonrasýnda alýnan daha gerçekçi verilerle güncelletirilir. Kuyularýn delinmesi sýrasýnda ve sonrasýndaki bilgilerin çounluu kuyu testleri ile elde edilir.
Kuyu testleri kuyularýn delinmesi esnasýnda balar. Bu aamada sýcaklýk, basýnç ve nadiren enjeksiyon veya üretim testleri yapýlýr. Bu testlerden elde edilen bilgiler, kuyu ile ilgili kararlarýn alýnmasýnda ve sondaj programlarýnýn yapýlmasýnda kullanýlýr. Sonraki aamalarda kuyu ve rezervuar ile ilgili bilgiler elde edilir.
Sondaj çalýmalarýnýn bitirilmesinden sonra yapýlan testler kuyu tamamlama testleri olarak adlandýrýlýr. Bu kapsamda su kaybý, enjeksiyon, basýnç düüm, statik-dinamik sýcaklýk ve basýnç testleri ile üretim testleri yapýlýr.
Sondaj makinasýnýn lokasyondan ayrýlýp kuyu baýna üretim sistemlerinin balanmasýndan sonra kýsa dönem testleri yapýlýr. Bu testler kapsamýnda genellikle sýcaklýk ve basýnç ölçümleri, kararsýz basýnç testleri, gaz oraný ölçümü, kimyasal analiz için numune alma ve üretim testleri gerçekletirilir.
Uzun dönemli testlerde ise üretim ve/veya enjeksiyonla kuyu, rezervuar parametrelerindeki deiimler izlenir. Üretim kuyularýnda çökelme problemine yönelik inhibitör testleri ve uygulamalarý bu dönemde yapýlýr. Kuyular arasý etkileimin belirlenmesi, rezervuarýn daha geni bölgelerine ait parametrelerin bulunmasý amacý ile çok kuyulu testlerden olan giriim testleri uzun dönemde yapýlýr. Rezervuar basýncýnýn korunmasý, ýsýl enerji üretiminin artýrýlmasý, sýcak ve kirletici kimyasal maddeler içeren atýk suyun ortadan kaldýrýlmasý gibi nedenlerle uygulanan tekrarbasma (reenjeksiyon) çalýmalarýnda yapýlan izleyici testleri de uzun dönemde yapýlan testlerdendir. Uzun dönemde giriim, inhibitör, enjeksiyon, izleyici testleri esas olmakla beraber bunlarýn yanýnda dier testlerde yapýlmaktadýr.
Jeotermal sahanýn iletilmesi aamasýnda da saha izleme programlarý hazýrlanarak kuyu testleri ve ölçümler belirli aralýklarla yapýlmaya devam edilir. Sýcaklýk, basýnç, debi, gaz oraný ve akýkanýn kimyasal özellikleri sürekli gözlenerek daha önceki verilerle karýlatýrma ve güncelleme olanaý salanýr.
Kuyu testlerinden kuyu performansý ile ilgili bilgiler ve rezervuar parametrelerinin yanýnda rezervuarýn yapýsý, ekli, durumu gibi birçok bilgi elde etmek mümkündür. Elde edilen bilgiler kuyu ve rezervuar ile ilgili kararlarýn alýnmasýnda, ileriye yönelik performans tahminlerinin yapýlmasýnda ve modelleme çalýmalarýnda kullanýlýr.
Kuyularda yapýlan testlerin tipi, sayýsý, süresi, sýrasý konusunda genelletirilmi bir uygulama olmayýp test yapýlacak kuyuya, sahaya, sahadaki kuyu sayýsýna, testin amacýna, daha önce kuyuda / sahada yapýlan testlere göre deikenlik gösterebilmektedir.
Bu çalýmada; Ülkemizde çalýan ve planlanan jeotermal santrallarýn bulunduu sahalarda yapýlan test çalýmalarýnda kullanýlan test aletleri ve ekipmanlarý genel olarak tanýtýlmakta, belirlenen sahalar su baskýn sahalar olduundan, su baskýn sahalarda yapýlan testler hakkýnda genel bilgiler sunulmaktadýr. Yapýlan testler dinamik, statik basýnç ve sýcaklýk ölçümleri, gaz oraný ölçümü, su kaybý testi, kararsýz basýnç testleri, üretim testleri ve yöntemleri, inhibitör ve izleyici testleri olarak özetlenmitir. Bu testlerin amacý, planlamasý, yapýlýý ve elde edilen bilgiler sunulmutur.
|
