Ayakkabı Tarihçesi ve Çeşitleri

Ayakkabı, genelde "taban" adı verilen alt parça ile "saya" denen üst parçadan oluşur. Ayakkabının yer ile temasında dolayı yıprandığı için taban daha dayanıklı ve kalın bir malzeme kullanılarak yapılır. Ayağı saran saya ise deri, kumaş gibi daha ince bir malzemeden yapılır.

Ayakkabı modelleri çağlar boyunca çok çeşitlilik göstermiştir. Bunun başlıca nedeni ayakkabıların tropikal iklimden soğuk iklime kadar değişen farklı coğrafyalara ve modaya uygun yapılmasıdır.

Ayakkabının Tarihçesi

Ayakkabının tarihi kıyafetlerin tarihi kadar eskidir. Eski çağlarda çoğu insan, tabanı deriden ya da tahtadan sandallar giyerdi. Bu tür sandallara örneğin Antik Mısır'da rastlanır. Eski Yunanlıların avlanırken çizme giydikleri bilinmektedir. Bunun yanında hamama da bir tür ayakkabı ile girdikleri bilinmektedir. Girit'teki Minos uygarlığı ve Roma dönemlerinde bu tür ayakkabı ve çizmeler kullanılmıştır.

Ortaçağda, ayağı sarması için yumuşak deri ya da kumaştan yapılan ayakkabıların burunları sivriydi. Yolculuk sırasında ise potinler ya da baldırlara kadar çıkan çizmeler giyilirdi. 14. yüzyıl sonlarına doğru öylesine uzun burunlu ayakkabılar üretildi ki, bunlarla yürüyebilmek için ayakkabının burnunu bir zincirle diz kemerine bağlamak gerekiyordu.

Daha sonraki tarihlerde ayakkabılara yüksek mantar topuklar eklendi. Ayakkabıyı korumak amacıyla giyilen mantar topuklu şosonlar 1575'te moda oldu. Ama kötü havalarda ya da çok yağışlı bölgelerde tahta tabanlı ayakkabılar da giyiliyordu. Bu tür tahta ayakkabıları (sabo), Hollandalı çiftçiler günümüzde de giyerler.

17. yüzyılın başlarında ayakkabıların yerini alan yüksek topuklu uzun çizmeler, evde bile giyiliyordu. Sonraları, dantelli çorapların görünmesi için çizmelerin üst kenarları dışa doğru kıvrıldı. 1660'tan sonra siyah, üzeri bağcıklı ya da tokalı, kalkık kare burunlu ayakkabılar çizmenin yerini aldı. Kadın ayakkabıları erkek ayakkabılarının modasını izledi. 17. yüzyıldan başlayarak, sivri burun ve yüksek topuklarıyla özgün bir biçim aldı.

1720'lere kadar kare burunlu ayakkabılar yaygındı. Bu tarihten sonra bunların yerini yuvarlak burunlu ayakkabılar aldı. 1770'lerde üstte geniş kıvrımları bulunmayan uzun çizmeler moda oldu. 18. yüzyılda kadın ayakkabıları saten ya da brokardan yapılıyor ve toka, kurdele ya da fiyonklarla süsleniyordu. Yüksek topuklu ayakkabılar 1790'da tümüyle ortadan kalktı. Sokaklar ve yollar öylesine kötü ve çamurluydu ki, insanlar evden dışarıya çıkarken şosonlarını giymek zorunda kalıyorlardı.

19. yüzyılda kadın ayakkabıları saten ya da kadifedendi ve topuksuzdu. Erkekler ise genellikle düğmeli, bağcıklı ya da yanları esnek çizmeler giyiyorlardı. 1860'ların bağcıksız ve yanları esnek yarım çizmeleri çoğu zaman beyaz ipekten yapılıyordu. On yıl sonra yüksek topuklar yeniden moda oldu, çizmeler de yanları düğmeli olarak yapılmaya başlandı. Ayakkabılarda ve çizmelerde hâlâ bez kullanılıyordu, ama ayakkabıların burunları bazen deriden yapılıyordu.

19. yüzyılda kadınlar fabrikalarda ve bürolarda çalışmaya, ayrıca yürüyüş ve bisiklete binmek gibi sporlar yapmaya başlayınca daha sağlam ayakkabılar kaçınılmaz hale geldi. Bağcıklı rahat yürüyüş ayakkabısı Birinci Dünya Savaşı (1914-18) sırasında ortaya çıktı. Günümüzde de ayakkabı yapımında moda önemli rol oynamaktadır. Spor yaparken kas, kiriş, bağ, kemik ve kıkırdak yaralanmaları riskinin alt düzeye çekilebilmesi için doğru ayakkabı seçimi önem taşımaktadır.

Ayakkabı Çeşitleri

1-Kedi topuk ayakkabı (kitten heel shoes) : İnce ve alçak topukları olan kedi yavrusu topuk olarak da bilinen ayakkabı türüdür.  Audrey Hepburn tarafından popüler olmuştur.

3-Lita topuk ayakkabı (lita heel shoes): Ahşap topuklu ayakkabı türüdür.

4-Makara topuklu ayakkabı (spool heel shoes): Kalın başlayıp ortalarda inceleyen ve tabanda tekrar genişleyen makara şeklindeki topuklara sahip ayakkabı türüdür. Biriktirme topuk olarak ta bilinen kum saat biçimindeki bu tür ayakkabılar Barok ve Rokoko dönemlerinde oldukça popülerdi.

5-İskarpin ayakkabı (escarpin shoes): Ökçeli ve yüksek topuklu olan ve klasik topuklu ayakkabılara benzeyen ayakkabı türüdür.

6-Mantar topuk ayakkabı ( cork heel shoes): Farklı modellerde olabilen ve topuğu mantar olan ayakkabı türüdür.

7-Kama topuklu ayakkabı (wedge heel shoes): Ayakkabının ön tarafının alçak, topuğun yüksek olduğu dolgu topuk türüdür.

8-Dolgu topuk ayakkabı (wedge shoes): Topuklu olan ancak önü ve topuğu arasında boşluk olmayan ve yüksek topuklu ayakkabı türüdür.

9-Apartman topuk ayakkabı (chunky heel shoes): Yüksek ve genelde kare olan takoz şeklinde topuklu ayakkabı türüdür. Bu tür ayakkabıları apartman topuk olarak biliyoruz.

10-Platform topuk ayakkabı (patform shoes): Ön ve arka kısımlarında ayak tabanına uygun ve ayağı destekleyen kalın platform bulunan ayakkabılardır. Yüksek topuklu olmasına rağmen diğer topuklu ayakkabılara göre daha rahat olduğu söylenebilir.

11-Pompa ayakkabı (pump shoes): Bağsız, şeritsiz, topuklu ve hafif bayan ayakkabı türüdür.

12-Stiletto ayakkabı (stiletto shoes); 1930’larda çıkan ince ve uzun topuklu zarif ve güzel görünen ayakkabı türüdür.

Bant ve kayışlarına göre ayakkabı türleri

13-Bilekten kayışlı ayakkabı (ankle strap shoes): Genelde önü açık olan topuklu ve bilekten şeridi olan ayakkabı türüdür.

14-T kayışlı ayakkabı (T-strip shoes): Bilekten ve önden “T” şeklinde kayışı olan ayakkabı türüdür. Topuklu ya da düz, klasik ya da spor modelleri vardır.

15-Topuktan kayışlı ayakkabı (slingback shoes): Önü açık ya da ya kapalı olan genelde topuklu ve arkası açık olup  ve önden gelen bir kayışla bileğin sarıldığı ayakkabı türüdür.

16-Mary Jane Ayakkabı (Mary Jane Shoes): Ayağın üst kısmında bir ya da daha fazla bandı olan ayakkabı türüdür. Genelde düz olmakla birlikte topuklu modelleri de vardır.

Modellerine göre ayakkabılar

17-Ucu açık ayakkabı (peep toe shoes): Topuklu ve baş parmağı açıkta bırakan, ucu çok hafif açık olan ayakkabı türüdür.

18-Önü açık ayakkabı ( open toe shoes): Ayak parmaklarını açıkta bırakan önü açık ve genelde topuklu olan ayakkabı türüdür.

19-Sivri burunlu ayakkabı (pointed toe shoes): Burun kısmı sivri olan ayakkabı türüdür. Genelde topuklu modellerdir ve bot, çizme modellerinde de bu sivri burunlu modeller yaygındır.

20-Oxford ayakkabı (Oxford shoes): Bağcıklı olan ve dikişli sekmeleri bulunan ya da dantel desenleri bulunan kapalı ayakkabı türüdür. Topuklu ve düz modelleri vardır.

21-Espadril ayakkabı (espadrilles): Kanvas, dokuma kumaşlardan üretilen ve doğal liflerden örülmüş tabana sahip düz ve spor sayılan ayakkabı türüdür.

22-Düz ayakkabı (flat shoes): Topuğu olmayan düz taban ayakkabı türüdür.

23-D’orsay ayakkabı (d’orsay shoes): Topuk ve ayak ucu kısımları olan ve iki kısmın arası açık olan artistik ayakkabı türüdür ve 19. Yüzyılda ortaya çıkmıştır.

24-Babet (balerina shoes): Düz tabanlı ve hafif ayakkabılardır.

25-Loafer ayakkabı (loafer shoes): Genellikle düz, önünde püskülleri ya da süsü olan ayakkabı türüdür. İlk olarak  Norveçte 1930′ların ortalarında görünen ayakkabılar sonraları Amerika’ya taşınarak popülaritesi artmıştır.

26-Mokasen ayakkabı (moccasin shoes): Kızılderililerin giydiği tek parça ve yumuşak deriden üretilen ökçesiz ve bağcıksız ayakkabı türüdür.  Yumuşak ve esnek olup, üst kısmı genellikle nakış veya boncuk ile süslenir.

27-Slip on ayakkabı (slip on shoes): Düz ve genelde bezden üretilen renkli ya da desenli olan spor ayakkabı türüdür.

28-Converse Ayakkabı: Amerikan tipi bağcıklı spor ve düz tabanlı ayakkabı türüdür.

29-Plastik ayakkabı (jelly shoes) :Markaları ve renkleri çok çeşitli olan ve plastikten yapılan ayakkabı türüdür. Adını jöleden alır. Jöle gibi parlak ve  yarı saydamdır. 1980′lerin ortalarında ortaya çıkmış ve 1990′ların sonlarından bu yana bir kaç kez yeniden canlanmıştır.

Modellerine göre sandalet türleri

30-Katır sandalet/terlik (mule sandalet): Terlik şeklinde olan, topuk kısmı açık olan sandalet ve ayakkabı türüdür.

31-Köpük terlik/ayakkabı (croks): 2002 yılında 3 ortaklı bir Amerikan şirketi tarafından üretilen ve son yıllarda popüler olan terlik türüdür. Birçok çeşidi ve rengi vardır.

32-Parmak arası sandalet (flip flops shoes) : Flip-flop dışarıda, plajda rahat ortamlarda giyilen açık parmaklı sandalet türüdür.  Y-şekilli bir bandı olan düz tabanlı ürünlerdir. Bu tür modelleri terlik, sandalet ya da ayakkabı olarak görmek mümkün.

33-Gladyatör sandalet (gladiator sandals): Ayağı bantlarla saran sandalet türüdür. Topuklu ya da düz tabanlı, klasik ya da spor modelleri bulunmaktadır.