ARAZÝ DRENAJI
DRENAJIN ÝYÝ OLMADIÐI ALANLARDA OLUÞAN TOPRAKLAR
Drenaj, toprak üstündeki ve toprak altýndaki birikmiþ sularýn ya da laðýmlarýn akýtýlmasýdýr. Baþlýca drenaj türleri, arazi drenajý ve kent drenajý ya da kanalizasyon sistemidir. Doðal durumunda yerküre, drenajýný kendiliðinden düzenler. Bitki örtüsü, yaðmurun ilk etkisini azaltarak, yüzeydeki topraðý korur. Sonra topraðýn hümüsü (çürümüþ organik maddeler), suyu emerek süzülmesine yardýmcý olur. Fazla su, küçük dereler halinde birleþip ýrmaklarý oluþturarak, denize doðru akar.
Baþlýca dört drenaj yöntemi vardýr: Açýk kanallar; yeraltý borularý; «köstebek» drenajý; pompalama. Açýk kanallarda ve hendeklerde, su, yerçekimiyle akýtýlýr. Kanallarýn boyutlarý deðiþiktir. Küçük hendekler halinde, alan kenarlarýna elle ya da hidrolik ekskavatörlerle kazýlan küçük kanallar olduðu gibi, 4-5 m ya da daha derin, motorlu ekskavatörlerle kazýlan hendekler de vardýr. Kanallar bir akarsu,havzaya baðlanýr
Yeraltý borularý, ilk kez XVIII. yüzyýlda Ýngiltere'de kullanýlan «kapalý kiremitler»den esinlenilerek geliþtirilmiþtir. Bunlar, düz kiremitler üstüne kapatýlan, ters dönmüþ 'U' harfi biçiminde kývrýlarak kiremitlerden yapýlmýþtýr
XIX. yüzyýlýn ortalarýna doðru, makinayla üretilen silindir biçimli borular, daha sonra da beton borular kullanýlmaya baþlandý. 60 cm uzunluðundaki borularda, topraðýn çökmesi durumunda esneklik saðlayan muflar (borunun bir ucu daha geniþtir, ötekinin dar ucu, buraya girer) vardýr. Borular 60 em geniþliðinde, 1-2 m derinliðindeki geçici hendeklere yerleþtirilir. Hendekler, genellikle motorlu ya da traktörle çekilen bir kanal makinasýyla açýlýr. Sonra, borularýn üstüne, çakýl ya da geçirgen bir dolgu topraðý örtülür. Onun da üstüne, daha önce kazýlan toprak yerleþtirilir. Su, eklem yerlerinden borularýn içine akar. Ýnce taneli çakýl tabakasý, çamurun borulara girip su yolunu týkamasýný önler. Borular, çoðunlukla birbirine paralel dizilir. Paralel borulara ana drenaj denir. Ana drenajlar, çapraz kanallarla birbirine baðlanýr. Borular arasýndaki uzaklýk, topraðýn geçirgenliðine göre ayarlanýr. Ana kanallar eðimli olarak döþenir ve bir akarsu ya da havza sistemine açýlýr
Son yýllarda, büyük sargýlar halinde taþýnabilen ve bir kazýcý makinayla döþenebilen plastik borular kullanýlmýþtýr Köstebek drenajýnda, topraðýn altýndaki drenaj kanallarý, hiç bir döþeme iþlemi yapýlmadan oluþturulur. Bu sistemde, taþsýz bir kil tabakasý ve düz bir eðim gereklidir. Toprak yüzeyine, bir köstebek pul-luðuyla 60 cm derinlikte, 15 cm çaplý, 3-5 m aralýklý, kanallar açýlýr. 1800'lerde geliþtirilen köstebek pulluðunun, yere paralel, mermi biçimli bir alt parçasý olan düþey bir býçaðý vardýr. Köstebek kanalý, içinde kazma ve gömme iþlemlerine gerek göstermeden beton borular yapabilen günümüzün makinasýnýn öncüsü sayýlýr. Artýk köstebek kanallarý, boru sistemleriyle birlikte kullanýlmaktadýr. Borularýn arasýndaki kanallar, suyu, borularýn üstündeki geçirgen tabakaya iletirler. Su düzeyinin çok alçak (kimi zaman deniz düzeyinden de alçak) olduðu ve yerçekimiyle drenaj olanaðý bulunmayan yerlerde, taban suyu düzeyinin altýndan su pompalanýr. En yaygýn düzenleme, bir pompalama istasyonunun, alçak bir arazideki suyu ýrmak aracýlýðýyla denize akýtmasýdýr.
Kentlerde, hem laðým sularýnýn, hem de çatý ve yollar gibi geçirgen olmayan alanlarda biriken sular,akýtýlmalýdýr
Kanalizasyonda, üç temel yöntem vardýr: Bileþik sistem; ayrý sistem; yarý ayrý sistem. Bileþik sistemde, caddelerin altýna açýlan tek kanalizasyon, bütün laðým sularýný, laðým suyu iþleme birimlerine akýtýr (Bk. LAÐIM SULARININ TEMÝZLENMESÝ Ana kanalizasyonun, bütün sularý, pislikleri ve sel sularýný akýtabilecek ölçüde büyük yapýlmasý oldukça pahalýdýr. Üstelik, laðým sularýný iþleme birimlerinin aþýrý yüklenmesine yolaçar. Bu nedenle, ana kanalizasyondaki su düzeyi fazla yükseldiðinde, suyun doðrudan ýrmaklara ya da denize akýtýlmasý daha uygundur. Bu gibi durumlarda, laðým sularýnýn yaðmur suyuna oraný çok düþük olduðundan, önemli bir çevre kirlenmesi sorunu ortaya çýkmaz. Üstelik bol miktarda yaðmur suyu, sistemi temizler. Söz konusu sistem, çok yalýn ve. ucuzdur. Laðým sularýnýn çok fazla olmadýðý kýrsal yörelerde ve pissularýn gelgitle denize sürüklendiði kýyý kentlerinde kullanýlýr
Bir baþka drenaj yöntemi de, laðým sularýnýn ve sývý haldeki endüstri artýklarýnýn bir ana kanalla laðým iþleme birimlerine, yaðmur sularýnýn da bir baþka kanalla ýrmak, göl ya da denizlere akýtýldýðý 'ayrý sistem'dir. Zamanla bu yöntem yerini, büyük ölçüde «yarý ayrý sisteme» býrakmýþtýr. Yarý ayrý sistemde ana kanal, yapýlardan gelen «pissular» ile çatýlardan akan suyu, bir baþka kanal da yollardaki yüzey sularýný akýtýr. Hangi sistem kullanýlýrsa kullanýlsýn, çatýlardan akan su, ayný yöntemle toplanýr. Yaðmur suyu, çatýnýn eðimi nedeniyle çevredeki oluða akar ve düþey oluklardan drenaj sistemine iner. Yollar, suyu yanlara akýtacak biçimde kambur yapýlýr. Yanlarda biriken su, ýzgaralardan drenaj sistemine akar. Kýrsal bölgelerdeki yollarda, yüzey sularý çoðunlukla açýk yol kenarý hendeklerine ya da suyun kolay süzülebilmesi için, içine çakýl doldurulmuþ hendeklere dolar. Toprak setler ardýndaki su birikintileri de, çoðunlukla bu tür hendeklerle boþaltýlýr. Kanalizasyon borularýnýn çapý, debiye baðlý olarak 10 cm-birkaç metre arasýnda deðiþir. Küçük kanallarda, genellikle pik borular ya da büzler, daha büyüklerinde de beton künkler kullanýlýr. Arazi drenajýnda kullanýlan kazma yöntemleri, burada da geçerlidir, ama topraðýn oturmasýyla zedelenmemesi için, beton dayanaklar gereklidir. Ayrýca, boru eklentileri, çimento ve katranlý maddelerle su geçirmeye-cek biçimde kapatýlýr. Özellikle büyük ve derin kanal ya da laðýmlarýn yapýmý söz konusu olduðunda, tünel kazma yöntemlerinden yararlanýlýr. Suyun kolayca akmasý için, kanallara eðim verilir. Ayrýca, gerekli bakýmýn yapýlabilmesi için delikler açýlýr. |