YÖNETİM MUHASEBESİ – FİNANSAL MUHASEBE
İşletme; insan ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal ya da hizmet üretiminde bulunan ekonomik ve teknik birimlerdir. Yönetim, bir veya birkaç grup insanın çalışmalarında eşgüdüm sağlayarak, onları beli hedeflere yöneltme sürecidir. Yönetimin temel işlevleri; planlama, örgütleme, yürütme, denetlemedir. Kordinasyon ve karar alma bu işlevlerin hepsinde söz konusu olduğundan ayrı bir işlev olarak belirtilmemiştir. Planlamadan kontrole kadar tüm yönetim işlevlerinin ortak yanı, bunların yerine getirilmesinde en önemli unsurun “karar alma” olmasıdır(, 2). Karar alma, ilgil yöneticilerin zamanında ve yeterli bilgilerle donatılmış olmasını gerektirir. Karar almada gerekli olan bilgi; yöneticide var olan bilgi ve çevreden sağlanan bilgi olarak iki başlık altında toplanabilr. Yöneticide var olan bilgi, eğitm ve deneyim yoluyla edinilmiş kişisel bilgiler olup, yöneticide zaten bulunması gerekir. Alınacak kararlara ışık tutmak üzere, gözlem ve iletişim yoluyla çevreden sağlanan bilgiler sayısal(kantiatif) ve nitel(kalitatif) olabilr. Sayısal bilgi rakamlarla belirtilen bilgi olup, bu rakamlar adet, metre, kg, litre vb. şeklinde fiziksel miktarlar; lira, euro, dolar gibi parasal tutarlar, ve indeks sayıları ya da yüzdeler halinde karşımıza çıkar. Nitel bilgi ise, olay, işlem ve nesnelerin niteliklerini ortaya koyan rakamsız bilgiler olup, satışlar artı, stoklar tükeniyor, kaliteyi yükseltik, gelen malzeme çok sert gibi bilgilerdir. Karar almada sayısal bilgiler nitel bilgilere iki yönden üstünlük sağlarlar. Bunlardan birincisi sayısal bilgilerin kesinliği, ikincisi de aritmetik işlemlere elverişli olmalarıdır. Sayısal bilgilerin karar almada doğrudan yararlanılabilr hale dönüştürülebilmeleri için işlenmeleri gerekir. Yönetici kendisine gelen yüzlerce ham veriyi tek tek inceleyip, her bir kararın gerektirdiği bilgileri ayıklamaya, bunları gruplamaya, birleştirmeye ve çözümlemeye başladığı anda ise karar mekanizması yavaşlar ve hata durur. Böyle bir durumda yönetici kendisine ulaşan ham bilgileri olgunlaştırmaktan karar almaya fırsat bulamaz. Çağdaş işletme yönetiminde yönetim kararları için gerekli sayısal verileri toplayacak, bunları işleyerek yöneticilerin kolaylıkla yararlanabilecekleri bir şekle dönüştürebilecek ve sonuçları gerek dönemsel olarak, gerekse ihtiyaç duyulan diğer zamanlarda ilgil yöneticilere sunacak sistematik bir bilgi sağlama düzeninin özelikle orta ve büyük ölçekli işletmeler için önemi kendilğinden ortaya çıkmaktadır. İşte bu nokta bizi genel anlamda muhasebe ile, daha spesifik olarak da “yönetim muhasebesi” ile karşı karşıya getirir. Muhasebe, işletmelerin mali nitelikli şlemleriyle ilgil bilgilerini hesap dönemleri itibariyle toplayan, kaydedip sınıflandıran ve raporlar halinde özetleyen bir bilgi sistemidir. Muhasebe sisteminin sağladığı bilgiler iki amaca hizmet eder. Bunlar; 1-Yöneticiler muhasebe sisteminden sağlanan bilgiler ile hangi hesap döneminde tekrarlanan rutin faliyetler ile hangi hesap döneminde karşılaşılacağı önceden kestirilemeyen özel sorunları planlama ve kontrol olanağı bulurlar. 2- Ortaklar, alacaklıar ve devlet gibi, işletmenin faliyetine filen katılmadıkları halde işletme faliyetlerinden etkilenen işletme ile ilgil taraflar, işletme ile olan ilşkileri hakında kararlar alabilmek için bu bilgilerden yararlanırlar.2 Muhasebe sistemi yukarıda sıralanan iki amaca da hizmet eder, ancak muhasebe işlemlerini hizmet etiği amaca göre; birinci amaçla ilgil işlemler açısından “yönetim muhasebesi”, ikinci amaç açısından “finansal muhasebe” olarak adlandırılr. Yönetim muhasebesi ile finansal muhasebe arasındaki temel farklıklar 7 başlık altında toplanabilr: 1-Yönetim muhasebesi ve finansal muhasebe farklı grupların bilgi htiyaçlarını karşılar. İşletme yöneticileri bilgi ihtiyaçlarını karşılamak için finansal muhasebeden yararlansalar da, yöneticilerin bilgi ihtiyacı genelikle finansal muhasebesinin sınırlarını aşar. Yönetim muhasebesinin sağladığı bilgiler arasında ise, işletme dışındaki ilgili tarafların bilgi ihtiyaçlarını karşılayacak bilgiler oldukça sınırlıdır. 2-Finansal muhasebenin sağladığı bilgiler genelikle geçmiş hesap dönemlerine ilşkindir. Oysa yönetim muhasebesinin sağladığı bilgiler genelikle geleceğe yöneliktir. Yönetim muhasebesinde önemli olan, geçen ay kaç birim mal satıldığı değil, gelecek ay kaç birim satış yapılacağı, geçen ay alınan hammadelere ne kadar ödendiği değil gelecekte alınacak hammadelere ne kadar ödeme yapılacağıdır. 3-Finansal muhasebe işletme dışı gruplara bilgi sağlar. Bu bilgilerin herkes tarafından aynı şekilde algılanması ve yorumlanması son derece önemlidir. Bu bakımdan finansal muhasebe genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uymak durumundadır. Oysa işletme yöneticilerine sunulacak bilgilerde böyle bir sınırlama yoktur. Yönetim muhasebesi bilgi sunma görevini yerine getirirken finansal muhasebede olduğu gibi standart kalıplara uyma zorunluluğu yoktur. İşletmeler yöneticilerinin istekleri doğrultusunda yönetim muhasebesi sistemlerini ve bilgi sunma kalıplarını oluşturabilrler. 4-Finansal muhasebenin sunduğu bilgiler, objektif ve irdelenebilr olmalıdır. Örneğin, bir sanayi şletmesinde ilk made ve malzeme stokları maliyet bedeli le aktifleştirilebilr. Çünkü maliyet bedeli objektif bir veridir ve satıcıdan alınan fatura ile irdelenebilr. Yönetim muhasebesinde ise objektiflikten daha önemli olan geçerlik ve esneklik ilkeleridir. Yönetim muhasebesi karar vermek için hangi bilgi geçerli se o bilgiyi kulanır. Örneğin, fiyatlar genel düzeyinde artış varsa, ilk made ve malzeme maliyeti geçerli bilgi olmaktan çıkar, cari piyasa fiyatı geçerli bilgi olur. Bu yönüyle yönetim muhasebesi oldukça esnektir. Finansal muhasebe ise katı kuralcıdır. 5-İşletme yönetiminde bir çok karar çok kısa sürede alınmak zorundadır. Bu bakımdan bilgi akış hızı, bilginin kesinliğinden daha önemli olabilr. Örneğin, bir reklam kampanyasının maliyeti yaklaşık 10 bin TL’dir şeklindeki bir bilgi bir sat içinde sunulabilyorsa, bir gün harcanarak hesaplanan 10.20 TL’lik kesin maliyet hesabından daha fazla değer taşıyabilr. Aynı zamanda yönetim muhasebesinde iktisadilk de önemlidir. Yani, bir bilgi elde etmek için katlanılan maliyet, onun işletmeye sağlayacağı ek gelirden düşük olmalıdır. 6-Finansal muhasebenin sunduğu bilgiler işletmenin tümüne aitir. Oysa yönetim muhasebesinde ise işletmenin sorumluluk merkezi sayılan her bölümü ayrı bir hesap birimi olup, muhasebe bilgilerinin sorumluluk merkezleri itbariyle toplanması, sınıflandırılması, özetlenmesi ve raporlanması “sorumluluk muhasebesi” olarak alınan yönetim muhasebesinin bir alt birimini oluşturur. 7- Finansal muhasebe ülkede yürürlükte olan yasalarla ilgil olarak zorunlu iken, yönetim muhasebesi isteğe bağlıdır. Vergi kanunları, Ticaret kanunu, Sermaye Piyasası Kanunu gibi iş hayatı ile ilgil kanunlar işletmeleri defter tutmaya ve başta devlet olmak üzere işletmeyle ilgil olan tüm gruplara bilgi verme zorunluluğu koyar. Yönetim muhasebesi ise, yasal bir zorunluluk değil, yöneticilerin bilgi ihtiyacından doğmuş olup, yasaların değil, yöneticilerin öngördüğü bilgileri üretir.
YÖNETİM MUHASEBESİ – MALİYET MUHASEBESİ
Finansal muhasebe ve yönetim muhasebesi ayrımını yaparken ölçüt, muhasebe bilgilerinin kime ve ne amaçla sunulduğudur. Bu sınıflandırma içinde maliyet muhasebesinin yeri nedir? Maliyet muhasebesi, sanayi işletmelerinde bir hesap dönemi içinde üretim ve üretim dışı faliyetler için kulanılan maliyetlerin saptanması, ölçülmesi, kaydedilmesi ve sınıflandırılması, üretimle ilgil maliyetlerin satılan malarla, dönem sonunda elde bulunan mamul ve yarı mamul stoklarına yüklenmesi işlemlerinin tümüdür( , 199: 5). Bu işlemler yapılmadan işletmenin dönemsel gelir tablosu ve dönem sonu bilançosu düzenlenemez. Bu bakımdan maliyet muhasebesi finansal muhasebenin bir alt kümesidir.Öte yandan maliyet muhasebesi verileri, yöneticilerin çeşitli kararları alırken kulanacakları bilgilerin önemli bir kısmını oluşturur. Bu yönüyle maliyet muhasebesi yönetim muhasebesinin de bir alt kümesidir.
MALİYET MUHASEBESİ AMAÇLARI
1.Üretilen mamulerin birim maliyetlerini saptayarak, bilançoda mamul ve yarı mamul stoklarının gelir-gider tablosunda satılan mamulerin maliyetinin belirlenmesini sağlamak. 2.Yönetimin kısa vadeli planlama ve mamul fiyatlandırma çalışmalarına ışık tutacak tarihsel(fili) ve tahminsel gider ve maliyetleri belirlemek, gider bütçelerini düzenlemek. 3.Yapılan giderleri sorumluluk merkezleri (gider yerleri) itbariyle ayrıntıl biçimde izleyerek ve bunları gider standartları ile karşılaştırıp, ortaya çıkmış sapmaları nedenlerine göre çözümleyerek, yöneticilere maliyet kontrolü ve başarı değerlendirmesi için gerekli temel bilgileri sağlamak. 4.Uzun vadeli ya da olağan dışı kararlarla ilgil seçeneklerin maliyetlerini saptayıp, karşılaştırmalı biçimde ortaya koyarak, özel yönetim kararlarına ışık tutmak. Maliyet Sistemi: İşletme giderlerinin ihtiyaç duyulan biçim ve ayrıntıda sınıflandırılmış şekilde saptanıp izlenmesi, bunların gider yerlerine dağıtlması, stok maliyet giderlerinin dönem giderlerinden ve zararlardan ayrılarak üretilen mamul maliyetlerine yüklenmesi ve böylelikle mamul birim maliyetlerinin saptanması amacıyla kulanılan belgelerden, düzenlenen tablolardan ve tutulan kayıtlardan oluşur. Maliyet Sisteminin İşleyişinde Aşamalar: 1.Giderlerin Saptanması ve İzlenmesi 2.Giderlerin Gider Yerlerine Dağıtmı 3.Giderlerin Mamulere Yüklenmesi
GİDER, MALİYET VE HARCAMA KAVRAMLARI
Gider; işletmeye ekonomik bir yarar sağlamak üzere yapılan bir harcama veya tüketimdir. Bir başka tanıma göre gider; işletmenin faliyetlerini ve varlığını sürdürebilmesi ve bir gelir elde etmesi çin beli bir dönemde kulandığı ve tüketiği mal ve hizmetlerin parasal tutarıdır.
|