DÜZENLİ FİZİKSEL ETKİNLİKLER YAŞAM ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ NELERDİR
Etkinlik Adı : Enerji Dengesi: Beslenme ve Fiziksel Etkinlikler
İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.3; 2.4 ve 4.2 (1. Ünite)
Etkinlikte Kullanılan Yöntem /Teknik: 5E Öğrenme Modeli
Öğrenme; öğrencilerin dersi ve etkinlikleri tek taraflı dinleyip yazılı bilgileri okuyarak genelde pasif olduğu bir süreç değil, tam aksine becerilerini geliştirdiği, olayları değerlendirip analiz ettiği, denemeler yaptığı ve arkadaşları ile tartıştığı aktif bir süreçtir. Bu sürecin etkin şekilde yaşanmasına olanak veren 5E öğrenme modeli öğrencilerin aşamalı olarak belirli öğrenme etkinlikleri yaparak zamanla kendi anlayışlarının oluşmasına ve gelişmesine olanak tanır. Bu modele göre öğrenmenin 5 aşaması vardır: teşvik etme (engage), keşfetme (explore), açıklama (explain), genişletme (elaborate) ve değerlendirme (evaluate). Bu aşamalar her zaman
birbirinden kesin çizgilerle ayrılmayabilir, aynı anda iki veya daha çok aşama uygulanabilir.
5E öğrenme modeline uygun etkinliğe başlamadan önce, etkinlik boyunca öğretmen ve gerektiğinde öğrenciler tarafından kullanılabilecek olan temel bilgiler verilmiştir. Bu temel bilgiler bu etkinliğe yaşam temelli bir bağlam oluşturması amacıyla verilmiştir. Bir Makine Sistemi Olarak İnsan Vücudu Enerji birimi olan Joule (jul), sıcaklık farkından dolayı aktarılan enerji olan ısı ve besinler için kalori olarak da gösterilebilir. 1 kalori=4.18 J’dür. Kalorinin iki ayrı tanımı vardır: 1) Küçük “k” harfiyle yazılan kalori, bir ısı birimidir ve 15 °C'deki bir gram suyun sıcaklığını 1 °C yükseltebilmek için gerekli olan ısı miktarını gösterir. 2) Büyük “K” harfiyle yazılan Kalori, büyük kalori ya da kilokalori (kcal) olarak da adlandırılır, 15 °C'deki bir litre suyun sıcaklığını 1 °C
yükseltebilmek için gerekli olan ısı miktarını gösterir. Besinlerin enerji değerini ifade etmek için genellikle ikinci olarak tanımlanan kcal kullanılır, bu etkinlikte de bu tanım kullanılacaktır. 1 Kalori (kcal) = 1000 kaloridir.
Bireylerin yaşamındaki en yakın ve tanıdık enerji kullanan makine gibi çalışan sistem insan vücududur. Bireylerin vücudunu tanıması ve vücudunda olan fiziksel, kimyasal ve biyolojik olayların farkına varması son derece önemlidir. İnsan vücudundaki oldukça karmaşık olan tüm olaylar aslında temel bir enerji girişi ve çıkışı prensibine dayanır. İnsan vücudu besinlerle aldığı enerjiyi uyuma, konuşma, yemek yeme, banyo yapma, televizyon seyretme, bilgisayar oynama, ders anlatma/dinleme, telefonda konuşma, yürüme, düşünme, stres, dans etme vb. gibi fiziksel etkinliklerle harcarlar. Yani vücudumuzda bir taraftan besinlerden alınan enerji girdisi varken diğer taraftan çeşitli fiziksel etkinliklerle enerji çıktısı mevcuttur. Bu arada çocuk ve ergenlerde fiziksel etkinlikler dışında büyümeleri için kemik, kas ve kan gibi yeni hücrelerin oluşumu içinde enerjiye ihtiyaç vardır. Ayrıca yine yağ depolanması için çocuk ve ergenlerde fazladan enerjiye ihtiyaç vardır. Alınan enerji (Ea): Vücudumuz tarafından harcanan enerjiyi karşılamak için besinlerden yararlanırız. Besindeki enerji içeren temel gıdalar karbonhidratlar, yağlar ve proteinlerdir. Pirinç, bulgur, makarna gibi tahıllar karbonhidrat açısından zengin olup 1gram karbonhidrat 4 kcal enerjiye sahiptir. Çok az tüketilmesi gereken yağlar vücudumuz için gerekli olan A, D, E ve K gibi vitaminleri taşıma görevi bulunduğundan az miktarda tüketilmesi önemlidir, 1
gram yağda 9 kcal enerji bulunmaktadır. Et, süt ve az miktarda hububat ürünlerinde bulunan proteinler ücudumuzun yeni hücrelerinin oluşumunda kullanılır, 1 gram protein 4 kcal enerji değerine sahiptir. Sonuçta vücudumuz tarafından alınan enerji: Ea= Tüketilen besinlerin enerji değeri şeklinde ifade edilebilir.
Harcanan Enerji(Eh): Yetişkin bir insan iki farklı şekilde enerji harcar: fiziksel etkinliklerle harcanan enerji ve vücudun nefes alma, vücut sıcaklığını dengeleme, kalp atışını sağlama gibi fiziksel etkinlikler dışında harcanan enerji. Vücudun bir gün boyunca, herhangi bir fiziksel etkinlik yapmadan, istirahat halindeyken, harcadığı enerjiye Temel Enerji Gereksinimi (Bazal Metabolik Oran) denir (EBMR). Kişiler uyuma, televizyon seyretme, yürüme, bisiklete binme, yüzme, koşma gibi fiziksel etkinliklerle de enerji harcar (Ef). Temel Enerji Gereksinimi olan EBMR değeri bir kişinin harcadığı toplam enerjinin %60 ile %70 oranını oluşturur. Temel enerji gereksinimi kişiden kişiye değiştiği gibi aynı kişide zamanla da değişebilir. Örneğin gençlerin, çocukların, hamile kadınların, uzun ve ince kişiler ile çok zayıf kişilerin temel enerji gereksinimi daha fazladır. Aynı şekilde bir kişinin yüksek ateşi olması, stresli olması, havanın çok sıcak veya soğuk olması temel enerji gereksinimini arttırırken, az besinler tüketerek aşırı diyet yapmak azaltır. Temel Enerji Gereksinimi için 10-18 yaş arası ergenlerde;
Erkekler için: EBMR=17,5x kütle(kg)+651, Kızlar için: EBMR=12,2x kütle(kg)+756, eşitlikleri ile hesaplanabilir. Örneğin kütlesi 60 kg olan erkek öğrenci için temel enerji gereksinimi EBMR=17,5x60x+651=1701 kcal iken, aynı kütleye sahip kız öğrenci için bu değer 1488 kcal olacaktır. Temel Enerji Gereksinimi dışında kişiler fiziksel etkinliklerle de enerji harcarlar. Fiziksel etkinlikler yoluyla harcanan enerji kişinin harcadığı toplam enerjinin %20 ile %30 arasında bir oranını oluşturur. Yine fiziksel etkinliklerde harcanan enerji kişinin yaşına, kütlesine ve cinsiyetine göre değişebilir, bazı fiziksel etkinliklerde bir saat sürede harcanan ortalama enerji aşağıdaki tablodaki gibi verilebilir.
Tablo: : Öğrencilerin belirli fiziksel etkinlikler sonucu bir saatte harcadıkları enerji değeri olup, bu değerler temel enerji gereksinimi değerlerini de içermektedir.
Sonuçta vücudumuz tarafından harcanan enerji temel enerji gereksinimi ile fiziksel etkinlik sonucu harcanan enerjilerin toplamı olacaktır.
Eh=EBMR+Ef
Normal yaştaki kişiler için alınan enerji Ea ve harcanan enerji ise Eh’ dir, fakat büyüme çağında olan çocuklarda ve ergenlerde kemik, kas ve kan gibi yeni hücrelerin üretilmesi için büyüme enerjine (Eb) gereksinim vardır. Yine gençlerin vücudu normal gelişme evresinin bir parçası olarak alınan enerjinin bir kısmını yağ olarak depo eder (Ey), depo edilen bu yağlar daha sonra büyüme için kullanılabilir.
Sonuçta yetişkinlerde tüketilen enerji Eh kadar olurken, çocuk ve ergenlerde tüketilen enerji Eh+Eb+Ey kadar olacaktır.
Enerji Dengesi
Bir kişi ister çocuk, ister ergen, isterse yetişkin olsun besinlerden aldığı toplam enerji; harcadığı toplam enerjiden büyükse kütlesi artarak kilo alacak, küçükse kütlesi azalarak kilo verecek ve eşitse kilo değişimi yaşamayacaktır. Bir bireyin besinlerden aldığı enerjinin çeşitli yollarla harcadığı enerjiye eşit olması durumuna enerji dengesi denir. Bu etkinlikteki amaç öğrencilerin tüm yaşamları boyunca bu enerji dengesini korumalarına yardımcı olmaktadır. Öğrencilere enerji dengesi sağlama bilincini kazandırmak çok önemlidir. Bu amaçla kendilerinin besinlerle aldıkları enerji ile fiziksel etkinliklerle harcadıkları enerji miktarını belirledikleri ve dengeli beslenmenin önemini kavrayacakları bir etkinlik yaptırılabilir. |
