Modernizm Hakkında Bilgi
Kültürel anlamda modernizm, 19. yy'da geleneksel anlamdaki sanatsal,edebi, sosyal organizasyon ve gündelik yaşamın geçerliliğini yitirdiği fikriyle ortaya çıkmıştır.
Modernist hareketin 19.yüzyıl ortasında Fransa'da ortaya çıktığı kabul edilir. Modernizm kabaca 1884-1914 yılları arasında hüküm sürmüştür. Temelde dayandığı fikir, geleneksel sanatlar, edebiyat, toplumsal kuruluşlar ve günlük yaşamın artık zamanını doldurduğu ve bu yüzden bunların bir kenara bırakılıp yeni bir kültür icat edilmesi gerektiğidir. Modernizm ticaretten felsefeye her şeyin sorgulanmasının gerekliliğini savunur. Böylelikle kültürün öğeleri yeni ve daha iyi olanla değiştirilebilir. Modernizme göre 20.yy'ın ortaya çıkardığı yeni değişiklikler ve yenilikler kalıcıydı, aynı zamanda yeni oldukları için 'iyi' ve 'güzeldi' ve toplum dünya görüşünü bu öngörülere göre gözden geçirip uyarlamalıydı.
Modernizm tanınmış gelenekleri kıran bir sitil anlatmak için kullanılmıştır.Yeni bir çağında duyarlılığına daha yerinde formları yaratmayı amaçlamıştır. Bazıları 20. yy'da gözlemnenen modernizmi "modernizm" ve "postmodernizm" olmak üzere iki harekette incelerler. Fakat bazı görüşlere göre modernizm ve postmodernizm bir hareketin sadece iki farklı açısıdır.
Post-modernizmin eleştiri oklarını yönelttiği modern düşünce ve felsefeyi anlamadan post-modernizm ve post-yapısalcılık üzerinde durmak yanlış olacaktır. Bu nedenle post-modernizmi ve post-yapısalcılığı anlamak için modernizmin temel karakteristiklerini ortaya koymak gerekmektedir.
Modernizm, aydınlanmayla birlikte ortaya çıkan, hümanizm ve demokrasi temeli üzerine yükselen bir düşünce sistemidir. «Modern» kavramının kökeni oldukça eskiye dayanmaktadır: «Modern» köken itibariyle Latince bir kelime olan «modo» (son zamanlar, tam şimdi)’den türetilen modernus teriminden gelen bir sözcüktür. İlk defa Milattan Sonra 5. yüzyılda ‘antiqiqus’un karşıt anlamına gelecek şekilde Hristiyanlığı, pagan kültüründen ayırmak için kullanılmıştır. Bu kavrama göre eski dünya; karanlık, putperest, pagan dünyayı nitelenir. Yeni dünya ise Hristiyan modern dünyadır. Kökeni itibariyle, yen olanı eski olanın aleyhine olacak şekilde olumlayan bu kavram, daha sonra, ironik bir şekilde Hristiyan Ortaçağı’nda yine aynı kökten gelen «modernitas» terimiyle değer bakımından oldukça farklı bir anlam kazanmış, zaman ve gelenek tarafından kutsanmamış yeni olan her şeyi kötülemek için kullanılmaya başlamıştır.
“Klasik Çağ”dan “Moderniz”me geçiş önemli bir belirleyenin yön değiştirmesiyle mümkün olabilmiştir. Klasik çağda dinin ve kilisenin egemenliği altında olan Batı düşünce dünyası ‘modernizm’ ile din etkisinden kurtularak buluşabilmiştir. Bu, Modernizme geçişin en önemli belirleyicisi olarak görülmektedir çünkü modernzimle birlikte akıl ve aklın egemenliğinde ortaya çıkan felsefi ve bilimsel söylemler her türlü yaklaşımı yeniden şekillendirilmiştir. Bu süreçte dinin kutsal, soyut ve Tanrı temelli açıklamalarının yerini bilimsel, somut ve akıl odaklı değerlendirmeler almıştır. Pozitivizim, rasyonalizm, emprizm, varoluşçuluk gibi felsefi akımlar toplumsal hayatı ve bilimsel yaklaşımı belirleyen önemli felsefi söylemler oldu.
Foucoult’nun görüşleri çerçevesinde yapılan çalışmalara göre Modernizmi 18. Yüzyılda Aydınlanma ile başlayarak 20. yüzyılın ilk yarısına kadar olan süre içerisinde değerlendirmek mümkün olabilmektedir. Söz konusu dönemin temel kavramları rasyonellik, aklın egemenliği, mantık, bilimsel ve evrensel doğrular, sistematik düşünme ve pozitivizm olmuştur. Modernizmde aydınlanmanın ilkelerini temel alınmıştır. Bu çerçevede akıl ve bilim ilerlemenin aracı olarak görülür; nesnel ve evrensel bilgiye akıl ve deney yoluyla ulaşılabileceği temel savına dayanılır. Modernizmin siyasal ve kültürel özellikleri ise ilerlemeci tarih anlayışı, dindışı siyasal ve toplumsal hayattır.
Modernizmin temel karakteristikleri konusunda bir mutabakat olduğunu söylemek zorsa da bir çerçeve çizmek mümkün olabilmektedir. Farklı düşünürler bu karakteristikleri farklı olarak tanımlamakta ve ele almaktadır. Örneğin Modernizmin temel karakteristikleri literatürde farklılık göstermektedir. Örneğin, Pippin’e göre bu karakteristikler şöyle sıralanmaktadır:
- Üzerinde tefekkür edilecek olan bir tabiat anlayışından ziyade yönetilecek bir tabiat düşüncesi,
- Tabiata materyalistik ve matematikleştirilebilir bir yaklaşım,
- Açıklamada nihai neden fikrinin reddi,
- Bilgi ile ulaşılabilecek sonlara yönelik realistik bir yaklaşım,
- Temelinde bilimsel bilginin bulunduğu ilerlemeye yönelik genel inanç.
Pippin’den farklı olarak Lawrence j. Hatab ise, modernizmin eleştiri, rasyonalite, sübjektivizm ve optimizim olarak dört temel karakteristiği bulunduğunun altını çizer.
Post-modernizm Hakkında Bilgi
Post-modernizm; son tahlilde sosyalizme düşman bir düşünce sistemdir. Yalnız sosyalizme değil; hümanizme, özgürlüğe, kurtuluşa, evrenselliğe, gerçekliğe, bilime ve us'a (akla) da karşı çıkar. 'Post-' kelimesi İngilizce bir kelimedir. Kelimenin anlamı 'sonra' demektir. Post-modernizm ise 'Modernizm-sonrası' anlamına gelir. Bu bakımdan post-modernizm hem bir tarihsel dönem, hem de bir düşünce sistemi anlamına gelmektedir. Post-modernizmin ne olduğunu anlamak için önce modernizmin ne olduğunun açıklanması gerekir. Modernizm, aydınlanma (AufklŠrung) ilkelerini temel alan toplumsal projenin adıdır. Aydınlanma ise, inança karşı bilgiyi, teolojiye karşı bilimi ön plana alan bir düşünce sistemidir. Modernizm, aydınlanma düşüncesini temel alır. İlerlemeye inanır. Akıl ve Bilimi ilerlemenin aracı olarak görür. Kilisenin ve feodalizmin bin yıllık egemenliğine son veren burjuvazi 'eşitlik, özgürlük ve kardeşlik' ilkeleri ile tarih sahnesine çıkmıştı. Burjuvazi gerçekten bu ilkeleri gerçekleştireceğini düşünmüştü. Bilim, teknik ve sanat alanındaki ilerlemelerle İnsanlığın devamlı ileri gideceği ve özgür olacağını düşünülüyordu. Ancak modernleşme hedeflerine ulaşamamıştı. Bu nedenle aydınlanma ve modernleşme eleştirilmeye başlandı. İki filozof tarafından eleştirildi: Marks ve Nietsche. Marks, aydınlanmanın olumlu yanlarına (bilimin gelişmesi, inanç yerine bilgi, us'a güven vb.) sahip çıkarken, aydınlanmanın sınırlarını ortaya koydu: 'özel mülkiyet, eşitlik, özgürlük ve kardeşlik' ilkeleri ile zıtlık içindedir. Hümanizmi ve özgürlüğü getirecek sistem sosyalizmdir. Nietsche ise, 'Der Fortschritt ist bloss eine moderne Idee, das heisst eine falsche Idee' (İlerleme yalnızca modern bir düşüncedir, fakat yanlış bir düşünce). Nietsche modernleşmenin temel ilkerine karşı çıkmıştır. Us'a en büyük saldırı Nietsche'den gelmiştir. Post-modernizmin kökleri Nietzsche ve Heidigger'e kadar uzanmaktadır. Nietsche hem sol hem de sağda taraftar bulan bir filozoftur. Frankurt Okulu'nun önemli düşünürlerinden Max Horkheimer şunu söylüyor : "Nietzsche'nın büyük bir ihtimalle Marks'tan daha önemli bir düşünür olduğu sonucuna ulaştım.' Frankfurt Okulu Nietsche'ya yaklaştıkça, Marks'tan uzaklaşmıştır. Frankfurt Okulu bu nedenle 'öznesi' olmayan bir marksizm kurmaya çalışmıştı. Genel olarak post-modernizm Amerika'dan kaynaklandığı söylenir. Ama bu doğru değildir. Post-modernist düşüncenin doğuş yeri Fransa'dır. Post-modernizm 1970'li yıllarda Fransa'da zemin bulmuştur. 1968 Mayısından sonra işçi sınıfı ve öğrenci hareketinin başarısız kalması, kötümser bir atmosfer doğurmuştur. Böylesi bir atmosferde, Fransız aydınları kitle halinde sol düşünceden uzaklaşmışlardır. Post-modernizmin babası olan Jean-Francois Lyotard'ın bir Fransız aydını olması rastlantı değildir.
Post-modernizmin Fransa'daki temsilcileri şunlardır: Jacques Lacan, Jean-Pierre Lyotard, Jacques Derrida, Michel Foucault, Julia Kristeva, Jean Baudrillard, Gilles Deleuz. Derrida'nın öğrencisi, Lacoue-Labarthe "Nazizm hümanizmdir!' söyleyecek kadar pervazsızlaşır. Luce Irigaray ise cinsiyet farkını şizofrenik hale getiren feminist filozof. Öyleki bu filozof, Einstein'nın geliştirdiği e=mc_ formülünün cinsiyete bağımlı olduğunu iddia edecek kadar akla karşı bir saldırı başlatır. Post-modernizm Fransa üzerinden 80'li ve 90'lı yıllarda İngiltere ve Amerika'ya yayılmıştır. Amerika'daki temsilcilerinden biri Richard Rorty'dir.
Post-modernizm kavramını ilk kullanan kişinin İngiliz ressam John Watkins Chapman olduğu belirtilmekteyse de Chapman’ın kavrama nasıl bir anlam yüklediği tam olarak ortaya konulmamıştır. Kavramı bugünkü anlamına yakın bir şekilde kullanan isimse İspanyol kökenli Amerikalı Frederico de Onis olmuştur. Onis, kavramı 1930’lu yıllarda modernizme karşı küçük bir çaptaki tepkiye işaret etmek için kullanılmıştır. Yine 1970’li ve 80’li yıllarda ise Post-modernizm felsefe içerisinde de kendisine yer bulmuştur. Lyotrad, Vattimo, Derrida, Habermas ve Foucault gibi birçok düşünce adamının çalışmalarıyla post-modernizm çok daha geniş bir etki kazanabilmiştir.
Tarihsel bir çerçeveden değerlendirildiğine, post-modernizmin doğuşunda modernizmin mükemmeliğe ulaşma söyleminin aksine başarısızlığa yönelmesiyle ilgili tecrübelerin önemli bir yerinin olduğu görülebilir. Siyasi tarihe bakacak olursak 20. yüzyıl iki büyük dünya savaşına, sosyalizm ve faşizm gibi baskıcı rejimlere, sömürgecilik girişimlerine, yaşam biçiminde gözle görülür bir standardizasyona ve artık insanlığın geleceğini tehdit edecek boyutlara gelen küresel ısınma ve benzeri ekolojik sorunlara sahne olmuştur.
Post-modernistler belki de biraz acımasızca da olsa modernizmin geldiği noktayı eleştirmeye başlamışlar ve vaat edilen ilerlemeci tarihin gerçek olmadığını, aslında hakikatlerin de modernizmin iddia ettiği gibi tek olmadığını savunmaya başlamışlardır.
Bu çerçevede modernizmi ortaya çıkaran koşullar; sanayi devrimiyle birlikte toplumsal ve siyasal yapıda meydana gelen değişimler ile demokrasi, hümanizm gibi ideolojilerin dünyaya egemen olması iken; Post-modernizmi ortaya çıkaran koşullar ikinci dünya savaşı, sağ sol rekabeti, gelişen dünya ekonomisi, liberal demokrasi, kapitalizm ve teknolojik gelişmeler olarak sıralanabilir. Yirminci yüzyıldaki bu değişimler yeni bir dünya düzenin beraberinde getirmiştir. Bu yeni dünya düzeninin düşünce alandaki yansımasının Post-modern dünya görüşüne kaynaklık ettiği görülmektedir.
Modern akıl evrenselliği, birlik ve bütünlüğü, aynı kuralların her yerde geçerli olduğu görüşünü gerektirmektedir. Post-modernizm ise aksine her durumun farklı olduğunu ve özel bir biçimde anlaşılması gerektiğini ileri sürerek bu görüşe karşı çıkar. Gerçeğin tek olmamasının bir diğer nedeni de değişken olmasıdır. Gerçeğin değişkenliği ise dayatmalara bağlıdır. Dolayısıyla, ileride Foucaul’tun bilgi-iktidar ilişkilerinde inceleyeceğimiz gibi, post-modernizme göre gerçekler yapay ve kurmacadır. Bunlar mevcut ve egemen kültürler tarafından insanlara dayatılır ve böylece teknoloji, bilim ve kültür ortamında birey yok olur.
Postmodernizmin bazı önemli özellikleri şunlardır:
1. Dışımızdaki geçekliği kavrayamayız.
2. Evrensel doğrular yoktur.
3. Bütünlük anlayışı yanlıştır.
4. Her şey görelidir. Herşey geçicidir, dün doğru olan bugün yanlıştır. Bugün doğru olan ise yarın yanlış olacaktır. Bu nedenle insan hiç bir zaman doğruya ve gerçeğe ulaşamıyacaktır.
5. Toplumdaki tüm değerler, bireysel ve kültürel olarak belirlenir. Bu belirlenenler ise tarihseldir, geçicidir.
6. Doğru olan tercihlerimizdir.
Post-modernistler ideolojik gıdalarını, Heidegger ve Nietzsche'nin irrasyonalist deposundan almaktadırlar. Ancak tek yanlı yaklaşımların sakıncalarından kaçınmak için şu durumu da görmek gerekir: Postmodernistler yeni olgulara (cinsellik, dil, etniklik, kültürcülük vb.) parmak basmışlardır. Ancak yeni sorunlara yanlış cevaplar vermektedirler. Bu nedenle, post-modernizm hem bir zenginleşme hem bir kaçamaktır.
Post-modernizm hem radikal hem muhafazakardır. Birey, kimlik, kültür alanında radikal, sistemi değiştirme alanında muhafazakardır. Politik bakımdan muhalif, ekonomik bakımdan işbirlikçidir. Tikel alanlarda anarşist, genel alanlarda sistem savunucularıdır. Post-modernist düşüncenin özellikle edebiyatçılar ve filozoflar saflarında yankı bulması da ayrı bir sorudur.
Modernizm ve Post-Modernizm arasındaki genel farklar:
- Modernizmde düzen ve merkezi kontrol var, postmodernizmde düzen ve merkezi kontrolün yıkılması
- Modernizmde bilim ve teknoloji ile ilerleme varken, postmodernizmde bilim ve teknoloji karşıtlığı
- Modernizm maddi olan, postmodernizm manevi
- Modernizmde tam çalışmaların ve amacın sanat olması, postmodernizmde
üretim olarak sanat yapılması
- Modernizmde New York mimarisi ve dizaynı, postmodernizmde Los Angeles ve Las Vegas mimarisi ve dizaynı vardır.
- Modernizmde merkezileşmiş bilgi, postmodernizmde dağıtılmış, yayılmış bilgi
- Modernizmde bilgide uzmanlaşma, postmodernizmde sadece ihtiyaç halinde bilgi
- Modernizmde “gerçeğe” inanç, “orijinalin” içtenliği, postmodernizmde gerçekte var olmayan şeylerin sunulması ve bunların var olanlardan daha güçlü olması vardır.
|
