Fair Play Hakkında Ayrıntılı Bilgi ve Fairplay Örnekleri
Fair Play; dürüst oyun, dürüst davranış olarak ifade edilmekle birlikte gerçek anlamı etik üstü davranıştır. Etik davranış, kuralları her konuda dürüstlükle ve saygıyla uygulamak demektir. Fair Play ise tüm bunların üstünde kişisel çıkarları ve hırsları bastırarak yaşamda üstün insan ruhunu ortaya koymaktır. Kelime ilk kez İngiliz Kolejlerinde kullanılmaya başlandı. Ve genelde birbirine çok yakın olarak üç anlam taşır. Öncelikle “iyi oyun” anlamına gelecek biçimde kullanıldı. Sonra “iyi oyunu ortaya koyacak ruh hali ve sporcuya yakışan davranış biçimi” diye, değerlendirildi. Daha sonradan da “iyi oyunu temin edebilmek için, oyuna katılanların tümünün mutlak olarak yerine getirmek zorunda oldukları davranış biçimlerinin tümü” olarak değerlendirildi.
Ülkemizde ise bu kavram genelde “sportmenlik” veya “sportmence” kavramı olarak kullanılıyordu. Ama Son yıllarda artık “fair play” kavramı da dilimize yerleşmiş oldu.
Uluslararası platformda fair play kavramı için iki ayrı belge hazırlanmıştır. 1974 yılında Uluslararası Fair Play Komisyonu tarafından hazırlanan Fair Play Deklerasyonu tüm üye ülkelere gönderildi.
Bu belgede özet olarak “Kendisine ve dolayısıyla diğerlerine (rakibine, takım arkadaşlarına, hakemlere, izleyicilere ve kamuoyuna) saygıya dayanan bir hayat görüşüdür. Bu görüş her ne pahasına olursa olsun kazanmayı, başarılı olmayı reddetmektedir” yazmaktaydı.
Bu kavram sadece sporcular için değil, yöneticiler, hakemler, izleyiciler, coachlar ve yarışmalarla ilgilenen tüm medya kurumları içinde geçerliydi. Onlar da doğrudan veya dolaylı olarak yarışmaların yukarıda ifade edildiği biçimde cereyan etmeleri için çaba sarf etmeleri gerekmektedir.
Özünde fair play olgusu ahlak felsefesi üzerine kurulmuştur.Gerek ahlaklı davranışlar, gerekse olumsuz davranışlar hem Antik çağdaki spor olaylarında, hem de günümüzdeki modern olimpiyatlarda karşılaşılan olaylardır.
Fair Playın Tarihçesi
Fair Play’in kullanım kökeni 15. yüzyıla kadar uzanır. Şövalyelerin yarışmalarda centilmenlik dışı davranışları için Foul Play tabiri kullanılmıştır. Fair Play bunun tam aksidir. 16. yüzyılda ünlü yazar William Shakespare Eserlerinde Fair Play tabirini kullanmıştır. Spor diline Fair Play 18. yüzyılda İngilterede girmiş iyi oyun anlamında kullanılmış,uluslararası bir deyim olmuştur. 20. yüzyılın sonuna doğru Fair Playi bir toplumsal eğitim sloganı olarak kullanan kuruluşlar ortaya çıkmıştır.
Dünyada ilk Fair Play Organizasyonun adımı 1963 yılında Gating (Almanya) da UNESCO Gençlik Enstitüsünün tertiplediği bir seminerde atılmıştır. Seminerde Şovenizm ve sporda şiddet konusu tartışmaya açılmıştı.
Toplantıda ICSPE (Uluslar arası Spor ve Beden Eğitimi Kuruluşu) ve AIPS (Dünya Spor Yazarları Derneği) temsilcileri hazır bulundular. 17 Eylul 1963 de Parisde bir araya gelen UNESCO, ICSPE ve AIPS temsilcileri
Sporda Modern Olimpiyatların kurucusu Pierre Coubertin adına bir ödül İhdas ettiler. Aralıkta bir büro kuruldu.29 Mayıs 1973 de bu organizasyon CIFP (Uluslararası Fair Play Konseyi) adını aldı. 20/Ekim/1987 de ise Lozanda yapılan toplantıda IOC Uluslararası Olimpiyat komitesi CIFP’ yi Kendi kuruluşlarına dahil etti ve çatısı altına aldı. CIFP Konseyinde halen Erdoğan Arıpınar (Türkiye), Togay Bayatlı (AIPS Onur başkanı) ünvanı ile yer almaktadırlar.
Avrupada Fair Play
Avrupa ülkelerinin Olimpiyat Komitelerinden destek alan girişimcileri çeşitli Kentlerde küçük toplantılar yaptıktan sonra; 27 Mayıs 1994 de İsviçrenin Zürih kentinde FİFA Binasında toplanarak EFPM Avrupa Fair Play Birliğini Kurdular.EFPM de Türkiye ( Erdoğan Arıpınar, Türkay Peker) kurucu üye Olarak yer aldı. EFPM ilk genel kurulunu 1995 yılında İstanbulda yaptı. EFPM Yönetim kurulunda kurulduğundan bu yana Erdoğan Arıpınar(Türkiye) 2nci başkanlık görevini üstlenmekte; EFPMnin yayın Organı Play Fair Gazetesi ve EFPM Web Sahifesinin genel yayın müdürlüğünü yapmaktadır.
*NOT: CIFP ve EFPM hakkında geniş bilgileri Linkler bölümündeki her iki kuruluşun web sahifesinde bulunmaktadır.
Türkiyede Fair Play
Uluslararası Olimpiyat Komitesi IOC, 1981Yılında Uluslararası Fair Play Konseyi CIFP’i tanıyıp onu bir kuruluşu olarak kabul etmesinden sonra Fair Play IOC ye bağlı milli Olimpiyat komitelerince gündeme alındı. IOC nin her komitede Fair Playle ilgili bir komisyon kurulmasını tavsiye etmesine üzerine; Türkiye Milli Olimpiyat Komiteside bu konuda çalışmalara başladı.17 Kasım 1981 de Turgut Atakolun başkanlığında toplanan TMOk yönetim kurulu Fair Play komisiyonunu tespit etti. Bunlar Dr.Tarık Özerengin, Avukat Merih Sezen ve Spor Yazarı Doğan Koloğlu, Olimpiyat madalyalı atlet Ruhi Sarıalp, Uluslararası boks hakemi Ahmed Cömert olarak onaylandılar. Komite Mayıs ayında Fair Play Ödülü olarak bir plaket ve diploma yapılmasına karar verdi. Yurt çapında araştırmalar yapan komite Türkiyedeki ilk ödülü 1982 yılında İzmirde Balkan Yelken Şampiyonasında Yunanlı rakibi yanlış yola sapınca onu uyaran sağır ve dilsiz yelkenci Varol Hepağuşlara verdi. Fair Play çalışmalarını yürüten bu küçük komite 1983 yılında büyük bir başarıya imza attı Konya Derbentsporun kalecisi İsmet Karababa takımının küme düşmesi pahasına Hakemin tereddütte kaldığı golü doğruluyarak; Türkiye Fair Play Ödülüne değer görülürken; Bisikletçi Ömer Ali Erikçide Akdeniz turunda vitesi arızalana Yunan rakibine bisikletini vermesi ile Fair Play Ödülünü kazandı. ilk defa O yıl Türkiye CIFP Dünya Fair Play Ödülüne her iki sporcuyu da aday gösterdi. CIFP konseyi ittifakla İsmet Karababaya Fair Playın en büyük ödülü (Baron Pierre de Coubertin) ödülüyle değerlendirdi,, Ömer Ali Erikçide Kutlama mektubu aldı.Parisde yapılan törende İsmet Karababaya ödülü verildi. TMOK CIFP’ e resmi üye oldu ve 1984 yılından itibaren aidat ödemeye başladı. 1985 yılından sonra Fair Play çalışmalarını genel sekreter yardımcısı Avukat Bülent Savcı yürüttü.Savcının Vefatından sonra Genel sekreter yardımcılığına gelen Türkay Peker Fair Playden sorumlu oldu.
FAIR PLAY ÖRNEKLERİ:
EUGENİO MONTI: Hasmın şanssızlığı nedeniyle elde edilen galibiyetin reddi.
Bu olaya spor alemi 1964 yılında Avusturya' da yapılan Kış Olimpiyat Oyunları sırasında şahit oldu. İki kişilik çifte kızak yarışmasında İtalya şampiyonu Eugenio MONTI varışa yakın bir yerde İngiliz takımından Tony WASH tarafından önü kesilerek engellendi.
Yalnız bu durum WASH' ın kızağının kırılmasından ötürüydü.
MONTİ çifte kızaktan birini ayırarak WASH' a vermiş, o da onarımı tamamlayarak yarışa devam etmiştir.
Neticede MONTİ birinci olmuş ve altın madalyaya hak kazanmıştı.
UA Pierre de COURBİN FAIR PLAY zafer abideleri komitesi ilk FAIR PLAY ödülünü o yıl MONTİ' ye verdi.
Gerçektende MONTİ sportmence davranışı ve karakteri ile zaten bu ödülü hak etmişti.
MONTİ FAIR PLAY ödülünü kabul etmesine karşılık birincilikten ötürü kendisine verilen altın madalyayı reddetti.
Sebep olarak öndeki rakibinin kötü şansı sonucu birinciliği almasını gösterdi. Bu takdire değer bir jest idi. Ve tüm Olimpiyatlara katılanların da bu şekilde değerlendirdiği görüldü.
VIILYE WHİTE: Herkes eşit şanslara ve şartlara sahip olmalıdır.
Amerikan atleti Vılle WHITE' ın MONTİ ile ortak benzerlikleri vardır. 1965 yılında Amerika' da yapılan uzun atlama şampiyonasında İngiliz Olimpiyat şampiyonu Mary RAND üç denemesinde de düştüğü için son elemeye giremedi. WHITE rakibi olmasına rağmen RAND' e bir şans daha tanınmasını jüriden talep etti. Juri bu talebi kabul etti. Ve RAND sonuncu atlamada başarılı oldu. WHITE' ın bu sportmence davranışı ona Uluslararası Amerikan Şampiyonasını kaybettirdi.
STEVEN HORVAT: Zafer kazanılmalıdır.
Bu olay 1966 yılında Amerika' da Toledo' da Dünya Greko-Romen şampiyonası esnasında olmuştur. Yarışma sona ermek üzere iken Yugoslav HORVAT tek favori idi. Tehlikeli durumda olan iki rakibe mağlubiyeti kabul ettirmiş iken hakemler rakibe ceza verince HORVAT direkt olarak galip ilan edildi.
Ancak HORVAT birinciliği reddederek rakibine bir şans daha verilmesini istedi. İkinci denemede HORVAT yeniden birinci geldi ve dünya şampiyonu ilan edildi. Aynı zamanda da 1966 FAIR PLAY ödülünü aldı.
ISTVAN GULSOY: Tenis kortunda cesaret.
FAIR PLAY örneklerinin en önemlisi, en ön sırayı işgal edenlerden birisi de Macar tenisci Istvan GULSAY' dır.
1967 yılında Hambburg' daki UA Almanya Şampiyonasında GULSAY ve Çekoslavak KUKAL 15. sette hala netice alamamışlardı.
O sırada KUKAL ani bir krampla korta düştü. GULSAY derhal ona yardıma koştu. KUKAL devam edemeyecekti. Kurallara göre Macar tenisciye lehte puan verilmesine karşılık, GULSAY hakemlerden bir doktor çağrılmasını talep etti.
Tıbbi müdahaleden sonra maça devam edebilen KUKAL neticede karşılaşmayı kazandı. GULSAY böyle bir durumda galibiyeti reddetmişti. Zira rakibi ile eşit şartlarda değildi. Şartlar eşit duruma geldiğinde de galibiyeti KUKAL hak etmişti.
Sportmence Davranışın En Güzel Örneği:
West Ham. United Munich 60, Hakem Istvan ZSOLT. 1965 UA FAIR PLAY Kupası, Willye White' e verildi. Aynı yıl futbol dalında bir başka sportmenlik kupası da West Ham. United Munich 60. Futbol takımına 18 Mayıs 1965' de Avrupa Wembley Cub Winners deki tutumundan ötürü verildi.
O gün büyük bir kalabalık alkışlarla kendi takımını destekliyor, aynı zamanda karşı tarafın güzel oyununu da takdir ediyorlardı. Belki de ilk defa rakip takımı alkışlıyordu. Oyuncular kurallara gereğince riayet ediyor, en ufak itişme ve kakışmaya izin verilmiyor, hakemler de oyunu kuralları çerçevesinde yönetiyorlardı.
Her iki takımın 22 oyuncusu hatasız davranışları ve oyunlarıyla sporun en güzel örneklerinden birini veriyorlardı.
100.000' e yakın seyirci Wembley' de sportmence davranışlar seyretme olanağını buldular. Maçın sonunda Münich takımı galip gelen İngiliz ekibini tebrik ederken Macar hakem Istvan ZSOLT' u da üstün yönetiminden dolayı kutladılar. UA Komite ise bir madalya ile ZSOLT' u ödüllendirdi.
SAINT-ETİENNE SPOR TEŞKİLATININ DİSİPLİN VE ONURU:
30 Kasım 1967 tarihinde Saint-Etienne Avrupa Kupası için Lizbon Benfica Kulübü ile karşılaştı. Fransız takımı rakibin sert oyunu ve kaba davranışlarından ötürü moral bozukluğu içerisinde maçı kaybetti. Spor yetkilileri tarafından Saint-Etienne Spor Teşkilatının durumu incelendi ve 1967 yılında takımın antrenörü Albert BATTEUX' e iki FAIR PLAY ödülü verildi.
Bunun yanı sıra bazı profesyonel futbol takımlarına kurallara uymaları, centilmence yarışmaları ve hakem kararlarına uymaları nedeniyle çeşitli ödüller verilmiştir.
2 Kasım 1969 yılında MADRD' in en büyük stadı olan BERNABEU' da 80.000 kişilik bir seyirci önünde Real Madrid Sabdlel ile İspanya Futbol ligi şampiyonluğu için oynuyordu.
50. dakikaya kadar sayı kaybetmeye engel olamamıştı. Bu sırada Sabadell ileri oyuncularından Pedro ZABALLA topla ilerleyerek rakip kaleye şut atmaya hazırlandı. Aynı anda Real Madrid kalecisi ile kaza eseri çarpışarak baygın halde yere düştüler. Sonradan öğrenildiğine göre oyunculardan birinin çene kemiği kırılmıştı. ZABALLA ise kısa bir kararsızlıktan sonra yüzde yüz gol ile sonuçlanabilecek pozisyonda olmasına rağmen topu eliyle iterek kasıtlı hendbole sebep oldu. Maç bittiğinde (Real Madrid 1-0 galip idi) Real Madrid taraftarları ZABALLA' ya hararetle tezahüratta bulundular.
Karşılaşmayı izleyen günlerde, kulübü şu gerekçe ile ZABALA' yı cezalandırmak için toplandı. ZABALLA' ya gol atıp takıma puan getirmesi için mi, yoksa rakip takıma centilmenlik yapsın diye mi para ödeniyordu?
Buna karşılık İspanya basını ZABALLA' ya mükemmel sporcu olarak tanımladıktan sonra UA Komitede ZABALLA' yı zafer kupası için ödüllendirdi.
FAIR PLAY olmadan eylem ve davranışların övgüye layık görülmesi ve en yüksek becerinin (faziletin) tanımı:
Sporcunun iyi nitelikte (faziletli) davranışı sadece FAIR PLAY' ı elde etmek için değil aynı zamanda sportmence davranma fikrini benimsediği için gerçekleşmelidir.
Mükemmel Jest:
1967 yılında Fransa Atletizm Şampiyonasının 200 m. yarışmasının bitiminde SYLVIE TELLIEZ altın madalyayı Cabrielle MAYER' e bıraktı. Zira MAYER final ipini göğüslemeye pek az kala düştü.
Aynı şekilde 1966 yılında Sestriere' deki Kış Üniversite Oyunlarında Annie FAMOSE İsviçreli rakibe’ sinin kendisinden 0.01 saniye geride olduğunu bildiği halde birinciliği paylaşmak pahasına rakibe’ sine elini uzatarak onu öne çekti ve birincilik kupasını onunla paylaştı.
Sporda Arkadaşlık ve Doğruluk:
Sporda arkadaşlık ve doğruluğun en güzel örneği 110 m. engelli yarışında şampiyon olan Fransız Marcel DURIEZ Fransız arkadaşı Michel CHARDEL' e karşı göstermiştir.
DURİEZ önde gider ve galip olmak üzere iken arkasına dönüp CHARDEL' e bakar o sırada DURIEZ onu geçmiş ve birinci olmuştur. Fransız şampiyon sportmence yarışın gerektirdiği biçimde kurallara uyarak oynanması fikrini savunmuştur. Kısaca FAIR PLAY' in oluşumu için doğruluk ve iyi nitelik şart değildir.
Sporda Fikir Doğruluğu:
Michel PREVOST, Trap' ta Fransa ve Avrupa Şampiyonu olmuş ve Michel DURIEZ' le karşılaştırılabilecek durumdadır.
1968' de Namur' daki Avrupa Şampiyonasında PREVEST Meksika listesinden düşürülmesini istedi. Halbuki liste onun önerisinden önce hazırlanmış idi. Zira kendisi olimpiyat oyunlarında istediği seviyeye gelememişti. Bu cesaretli davranış tipik bir FAIR PLAY örneğidir.
kaynaklar: sporbilim.com, hakansevli.tr.gg | 
