Malabadi Köprüsü Hakkında Ayrıntılı Bilgi ve Köprü üzerine Hikayeler
Köprü Silvan'a 23,2 km uzaklıktadır. Silvan'dan rahatlıkla ulaşım imkanı vardır. Diyarbakır Tarihi Eserler Envanteri'ne kayıtlıdır. Malabadi Köprüsü Silvan Belediyesi'nin logosunu oluşturan ana unsurdur. Artuklu Beyliği tarafından 1147 yılında yapılmış olup 7 metre eninde ve 150 metre uzunluğunda bir köprüdür. Yüksekliği, su seviyesinden kilit taşına değin 19 metredir. Renkli taşlarla inşa edilmiş, onarımlarla günümüze kadar ulaşmıştır.
1071 Malazgirt meydan muharebesinden sonra Selçukluların Anadolu’ya girmesiyle birlikte bölgemizde kurulan ilk Türkmen beyliği olan Artuk Oğulları beyliğinin coğrafi alanlara Türkçe isimler verdikleri bilinmektedir. Abbasilerin bölgedeki hâkimiyetleri döneminde ismi “Nehru Sadit” olan Batman Nehri, Artuk Oğulları saltanatının 140 yıllık hâkimiyeti döneminde Nehrin ismi “Ab-i Karaman” üzerinde kurulu bulunan köprüye de “Cisr-i Karaman” denmiştir. ( Kaynak: İbn Ezrak “ölümü 1181” – Tarihi Meyyafarkin ve Amid – isimli eser. )
Halen aslı Viyana milli kütüphanesinde bulunan Batman ve çevresinin en önemli kaynağı durumundaki “VAKAİ NAMEİ HISNKEYFA” aslı Arapça yazılmış 2 ciltlik eserde “Meyyafarkin (Silvan) civarındaki aşiretler ile Batman civarındaki aşiretlerin Batman Köprüsü yakınındaki çatışmalarından” bahsetmektedir. Batman ve Batman Köprüsünün ismi ilk defa bu eserde zikredilmiştir. ( Kayıt No: Mxs. 355 V. 105 a-b, 106-a Viyana Milli Kütüphanesi / Avusturya ) Bu eserde anlatıldığına göre Batman yerleşim birimi, o tarihlerde çok önemli tarihi bir yolun stratejik bir noktasında yer almaktaydı. Bu nedenle şöhreti ve önemi gittikçe artmış bulunuyordu. 14. Asrın başından itibaren nehre “Batman Nehri, üzerindeki köprüye de Batman Köprüsü” denmiş olması bu eserde zikredilmektedir. Yani Batman ismi Orta Çağdan günümüze kadar hep var olmuştur.
Ayrıca Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı, 208 nolu ( 947/1540 tarihli Bitlis Vilayeti Timar İcmal Defteri 72/73 sayfalarında ) Batman isminden bahsederek “Beşiri kazasına bağlı, geliri olan bir yerleşim yeri olduğu” anlatılmaktadır. Bu tarihten 60 yıl sonra, 1600 yılında İdris-i Bitlisi tarafından yazılan “ŞEREFNAME” isimli eserde ( Ter. M. Emin Bozaraslan, İstanbul s. 211) Batman ve Batman Köprüsünden sıkça bahsetmektedir. ( Kaynak: Burhan Zengin – BATMAN İSMİ – konulu araştırma yazısından. )
Tanınmış Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi ( Ölüm. 1684) 16. Asırda bölgemize yaptığı gezi sırasında Batman Nehrinden bahsederken bu nehrin üzerindeki köprüyü şöyle anlatmaktadır: “Batman Köprüsü, Abbasiler döneminde zengin bir tüccar tarafından hayrat için yapıldığı, içinde dinlenmek için odalar bulunduğu, üzerinden gelen geçen kervanların dinlenerek yattığı” konusunda Seyahatnamesinin 10. cilt, 450. sayfasında geniş bilgi vermektedir. Ayrıca Evliya Çelebi SEYAHATNAME’SİNDE, köprünün Artuk Oğulları döneminde değil, Abbasiler döneminde yapıldığını anlatır. Osmanlıların son dönemlerinde kaleme alınan “Diyarbakır Salnamelerinde” köprünün mevkii “Batman adındaki köyün yanında” şeklinde tarif edilmektedir. ( Salname-i Vilayeti Diyarbekir 20–1323/1902 Diyarbekir s.199 )
Ayrıca www.gerty.net.gc.vk web sitesinde 1903–1911 yılları arasında Gerty Bell isimli İngiliz uyruklu bir bayanın bölgemize yaptığı seyahat esnasında, köprünün 3 kare fotoğrafını çekmiş ve köprü hakkında verdiği İngilizce bilgide “Batman Su Bridge” Batman Su Köprüsü başlığı altında tarihçesini anlatmaktadır. Bugün köprünün yanında bulunan Malabadi köyünde 50 yaşından yukarı yaşlarda kime sorulursa köprü isminin “Pıra Batmanê” yani Batman Köprüsü ismi ile bilindiğini söyleyecektir. Birbirinden habersiz 10 denek üzerinde tarafımca bu ispat yapılmıştır. Y
ukarda bilimsel kaynaklara, arşiv belgelerine ve Ortaçağ seyyahlarının eserlerine dayanılarak ifade edildiği gibi, 14. asırdan bu yana Batman ismi kullanılmakta ve bu ismin Batman Nehrinden alındığı ifade edilmektedir. Ayrıca Batman Nehri üzerindeki köprü adının da “Batman Köprüsü” olduğu anlatılmaktadır. Köprünün yanındaki Silvan tarafında kalan Malabadi köyü, 20. Yüzyılın başında yerleşime açılmış, 1950’li yıllarda yerleşim yerlerine Türkçe isimler verilince köyün ismi de “Çatakköprü” olmuştur.
Sonuç olarak hiçbir kaynak eserde, hiçbir tarihi belgede ve hiçbir seyyahın gezi notlarında veya yayınladıkları eserlerde söz konusu köprünün Diyarbakır, Silvan veya Malabadi isimleri ile birlikte zikredildiğine rastlanmamıştır. Ancak bu köprü ile ilgili ne zaman bir araştırma yapmak için tarihi kaynaklara başvurulursa 14. asırdan bu yana karşımıza “Batman Köprüsü” olarak çıkmaktadır. Adına türküler de yakılsa, şarkılar da bestelense bu köprünün ismi Batman Köprüsüdür. Bunu Türk ve Dünya kamuoyuna bu isimle tanıtmak görevimizdir.
Atatürk Doğu Cephesi'nde görevli olduğu günlerde Bitlis'e geldiğini, birkaç gün Bitlis'te kaldığını, sonradan yayınlanan Hatıra Defteri'nde, 7 Kasım 1916 günkü notlarında, 5.Fırka Komutanı miralay Ali Fuat (Cebesoy), Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar), Neşet (Bora),Topçu Komutanı Osman Senai ile birlikte (Silvan'dan Bitlis'e gitmek üzere hareket eden Atatürk, Batman Köprüsü'nü geçerek, Ziyarete geldiği sırada soğuk almış, rahatsız olmasına rağmen, yol üzerindeki birliklerde konaklayarak 13 Kasım 1916 Pazartesi günü Bitlis'e Gelmiştir.
Ayrıca; Malabadi Üzerine Üç adet Öyküyü inceleyebilirsiniz:
Silvan - Malabadi köprüsü, Diyarbakır'ın Silvan ilçesi yakınlarında, Batman Çayı üzerinde bulunuyor. Mervaniler döneminden kalan Malabadi, ismini sevdiği kız boğulunca, köprüyü yapan Bad’dan alır. Yarım kalan bir aşk yüzünden başlayan köprüdeki trajediler ise yüzyıllar boyunca sürdü, şiirlere, efsanelere konu oldu. Yaralı olarak esir düşen savaşçı Rindexan ile öldürülen aşıklar Xerip ve Fatman’ın öyküsü gibi..
Bad, nehrin karşı kıyısında yaşayan bir kıza aşıktır. Nehrin üzerinde köprü yoktur, Bad sevdiği kıza ulaşamaz. Her ikisi sadece nehrin kıyısından karşı karşıya konuşurlar. Kız bir gün, Bad’ın yanına gitmeye çalışır fakat daha karşı tarafa ulaşamadan suya kapılır. Genç Bad, tüm aramalarına rağmen sevdiği kızı bulamaz.
Bad, o dönem Silvan beyi Meya Farqin’in yanına gider ve “Sevdiğim kız yanıma gelemeye çalışırken suya kapılıp boğuldu. Gelin burada bir köprü yapalım, insanlar rahatça geçebilsinler,sevdiklerine kavuşabilsinler” der.
Silvan beyinin adamları köprüyü yarıya kadar yapar ancak köprünün kemer açıklığı İstanbul’daki Ayasofya Camisi’nin kubbesinden daha büyük olur. Bad’ı yanına çağıran bey, köprünün kalan yarsını yapıp yapamayacağını sorar. Yapabileceğini söyleyen Bad, beye şu şartı koşar; “Köprünün kalan yarısını tamamlarsam, senin sağ elini bilek hizasından keseceğim.” Aynı şekilde Silvan beyi de Bad’a köprüyü tamamlayamazsa sağ kolunu keseceğini söyler.
Her ikisi şartları kabul eder ve Bad köprünün kalan yarsını yapmak için kolları sıvar. Bad köprünün kalan yarısını tamamlar ve beyin sağ kolunu bilekten keser. Ve köprüye, Kürtçe ‘mal’ (ev) ve Bad ismini birleştirerek ‘Malabadi’ adı verilir. Bad’ın evi anlamına gelen Köprünün ortasındaki kesik el figürünün ise iddiayı kaybeden beyin kesilen elini sembol ettiği söyleniyor.
RİNDEXAN’IN KÖPRÜDEKİ DİRENİŞİ…
Bu köprünün yapılış hikâyesinden 9 asır sonra,köprünün ortasında bir başka acı yaşandı. Babası ile omuz omuza dağlarda silahlı mücadele ile başlayan ve Malabadi Köprüsü’nde son bulan Rindexan’ın öyküsü... ‘Güzel hanım’ anlamına gelen Rindexan, Mihemede Aliye Yunus ayaklanmasına katılan çok az sayıdaki kadın savaşçılarından biridir.
Mihemede Aliye Yunus önderliğindeki hareket, 1926 yılının başında -ağır kış koşullarından dolayı- Seyh Sait ayaklanmasına takviye olarak gidemeyince, Sason dağlarında bağımsız bir mücadele verdi. Sason dağ yamaçlarında çatışmalar aylarca sürdü. Sason hareketinin en önemli özelliği ise Kürt hanedanları tarafından başlatılmış olmasıdır.
İsmini güzelliği ve kahramanlığından alan Rindexan, Sason hareketinin lideri olan Mihemede Aliye Yunus’ın kızıdır. Hareket sert şekilde bastırılır, savaşçılar katledilir, Rindaxan ise yaralı olarak esir düşmüştür. Ancak güzelliği karşısında şaşkınlığa kapılan ordu komutanının cinsel tacizine uğrayan Rindexan’ın komutan şunları söylediği rivayet edilir:
“Ben tutsağım, bedenim üzerindeki her türlü tasarruf hakkına sahipsiniz, ancak ailemin egemenliği altında olan topraklarda sizinle birlikte olmam mümkün değil. Bu sınırlar içinde bana el uzatırsan kendimi öldürürüm.”
‘Ailenin egemenlik sınırları nerede bitiyor?’ diye soran komutana ise Rindexan şu yanıtı verdi; “Batman çayı bizim sınırımızdır. Malabadi Köprüsünden sonra bana sahip olabilirsin.” Malabadi köprüsü üzerine geldiklerinde Rindexan “Babamın topraklarına son kez bakmak istiyorum” diyerek komutandan köprüye çıkma izni aldı. Yavaşça köprüde yürüyen Rindexan hızlanarak Batman Çayı’nın sularına atladı. Bir tiyatro oyununda Rindexan’ın suya atlamadan önce şunları söylediği aktarılır;
“Ez im rinda Rindexan
Keça mîr û axa û çiyan
Ey tirkê Tacik
Karê we çiye li van ciyan
Rinda biye namdar
Ez dimirim, birîndar û bê zar
Teslim nabim destê neyar û naçim bê ar”
XERİB İLE FATMA’NIN HİKAYESİ…
Köprüde bir de unutulmayan aşk destanları var. Karşı köyden bir güzele sevdalanan Xerib, Fatma’yı görmek için her gün Malabadi köprüsüne gider. Bir süre sonra Xerib, kızı istemeye gider. Fakat Fatma'nın babası iki sevdalının kavuşmasına izin vermez. Ancak sevdalıların köprüdeki buluşmaları gizlice sürer.
Bir gün Fatma’nın babası durumu fark eder ve gece yarısı köprüde sevdalılara pusu kurar. Silahlar ateşlenir; köprü ortasında iki sevdalı öldürülür. Xerib ile Fatma’nın aşkı üzerine yazılan destanda “Malabadi Köprüsü” adlı türkü ise şöyledir:
“Malabadi köprüsü, Malabadi köprüsü
Orda başladı bitti şu garibin öyküsü
Karşıki aşiretten bir kıza gönül verdi
Aşkı uğruna her gün o köprüye giderdi
Siirt’in dağlarında uçan kuşu vururdu
Fatma’yı okşadıkça gönlü huzur bulurdu
Of garibim of
Karar hakkı şeyhteydi,
Fatma’nın babasında
Katı ve insafsızdı
Bu aşkın karşısında kararlıydı
Zalim şeyh onları öldürmeye
Yine bir seher vakti
Pusu kurdu köprüye
Tabancalar patladı
Sevgililer susmuştu
Malabadi köprüsü
Aşka mezar olmuştu
Of garibim of”
ANF NEWS AGENCY |
