Giordano Bruno Hayatı ve Rönesans

Giordano Bruno (d. 1548, İtalya, Nola - ö. 17 Şubat 1600 İtalya, Roma). İtalyan filozof, rahip, gökbilimci ve okültist. Rönesans felsefesini biçimlendiren filozofların en önemlilerinden biridir ve şair yönüyle de edebiyata en yakın duranıdır. Ona doğacı coşkunluğun düşünürü de denilebilir. Aristotelesçi kapalı evren görüşünden ilk sıyrılanlar arasında yer alan İtalyan filozof, Kopernik'in tezini savundu. Evrenin sonsuz ve eşdağalımlı olduğunu ve evrende, dünyadan başka birçok gezegenin bulunduğunu söyledi. Aykırı görüşler beslediği için 1600 yılında Roma Katolik Kilisesi'nin Engizisyon mahkemesinde yargılanıp sapkın ilan edildi ve Roma'da diri diri yakılarak idam edildi.

Soylu bir ailenin çocuğu olarak 1548 yılında İtalya'nın Nola kasabasında dünyaya geldi. On altı yaşındayken Dominiken tarikatına girdi. Kopernikus sistemi ile tanışınca, Bruno tarikat mensubu bir kişi olmaktan sıyrıldı ve buna bağlı olarak Hıristiyan inancıyla arasındaki bütün bağları koparttı. Kiliseye karşı bir sistem içinde yer aldığından din sapkınlığı ile suçlandı. Engizisyon baskısından kurtulmak için Roma'ya ve ardından Kuzey İtalya'ya kaçtı.

Dinsizlik ile suçlandığı için hiçbir yerde kalıcı olarak yaşayamadı, sürekli gezdi. Cenevre'ye geçti, ardından Güney Fransa, Paris ve Londra'da devam etti yaşamına. 1582 yılında Sorbonne Üniversitesi'nde bir kürsü elde etti. Londra'da yapıtlarının bir bölümünü bastırdı. Londra'dan kısa bir süreliğine yine Paris'e geçen Bruno, bu defa da Almanya'ya gitti ve eserlerini yayımlatma çabalarını sürdürdü. Daha sonra Zürih'e geçen Bruno, bir İtalyan aristokrat tarafından Venedik'e davet edilince bu daveti kabul etti. Burada Galileo Galilei ile tanıştı. Ama Mocenigo adlı bir aristokratla çatışınca, onun tarafından Engizisyon'a teslim edildi. Ona, düşüncelerinden vazgeçmesi ve sonsuz evren görüşünün din sapkınlığı olduğunu kabul etmesi durumunda kilise tarafından affedileceği söylendi. Ama o, gördüğü bütün işkencelere karşın, görüşlerinden taviz vermedi ve ölüme mahkûm edildi.

Giordano Bruno, "Tanrı, iradesini hakim kılmak için yeryüzündeki iyi insanları kullanır; yeryüzündeki kötü insanlar ise kendi iradelerini hakim kılmak için Tanrı'yı kullanırlar." demiştir...

Ölüm kararını Bruno'ya bildiren yargıç, ondan şu cevabı almıştır: "Ölümümü bildirirken siz benden daha çok korkuyorsunuz". Kilisenin bu kararı, 1600 yılının Şubat ayında, Roma'da Campo de' Fiori meydanında Bruno'nun diri diri yakılması ile yerine getirildi.

Bruno evrenin sonsuzluğu yanında evrenin birliği ilkesini de benimser. Buna göre Ortaçağ felsefesinde temel alınan gök ile yer ayrılığını reddeder. Bruno, Tanrı'nın ve evrenin birbirinden farklı iki töz olmadığı, ama aynı gerçekliğin iki sonsuz görünümü olduğunu kabul eder. Ona göre her şey Tanrısal kuvvetin görünüşüdür:

"Ne gördüğüm hakikati gizlemekten hoşlanırım, ne de bunu açıkça ifade etmekten korkarım. Aydınlık ve karanlık arasındaki, bilim ve cehalet arasındaki savaşa her yerde katıldım. Bundan dolayı her yerde zorlukla karşılaştım ve cehaletin babaları olan resmi akademisyenlerin yanı sıra kalın kafalı çoğunluğun öfkesinde hedef olarak yaşadım."

Düşüncelerinin açıklanmasının kendisi için çok tehlikeli olduğunu bildiği halde, yukarıdaki cümlesinden de anlaşılacağı gibi, yazı ve konuşmalarında düşüncelerini hep böyle açıkça ifade etmiştir.

Giordano Bruno ve Rönesans

Giordano Bruno (1548-1600), bir rahip olmakla birlikte iyi bir matematik, astronomi ve felsefe eğitimi almış ve bu alanlarda orijinal düşünceler üretmiştir. Ömrü Avrupa’yı bir kaçak gibi dolaşarak geçtiği halde birçok metin üretmiştir. Kozmolojik yazılarına ek olarak anımsama sanatı üzerine de geniş kapsamlı çalışmalar yapmıştı r. Copernicus’un güneş-merkezci astronomi görüşünü içtenlikle benimsemiştir. Buna göre Dünya Güneşin çevresinde ve ayrıca kendi ekseni etrafında dönmektedir. Güneş dâhil, öteki gök cisimlerinin dünyanın çevresinde dönüyor gibi görünmeleri dünyanın kendi ekseni etrafında dönüşünden kaynaklanan bir duyu yanılsaması dır. Dünya güneş çevresindeki dönüşünü bir yılda, kendi ekseni etrafındaki dönüşünü ise yirmi dört saatte, yani bir günde tamamlamaktadır. Güneş gökyüzünde birbirinden bağımsız olarak devinen sınırsız sayıdaki yıldızlardan sadece birisidir. Öteki yıldızların çevresinde de daha başka gezegenler dönmektedir. Güneş kendi gezegenleriyle birlikte evrende bir sistem oluşturur- Güneş Sistemi. Öteki yıldızların da kendi sistemleri vardır. Geleneksel sistemde ay altı ve ay üstü dünyaları n ana kurucu maddeleri de birbirlerinden yapıca farklı idiler. Bruno bu noktayı da yadsıyarak, evrenin ay altı ve ay üstü gibi ayrımlaştırmadan her noktasında homojen bir yapıya sahip olduğunu öne sürer. Bu söylemle bağlantılı olarak evrenin hiyerarşik bir yapı taşıdığı fikri de düşmüş olur. Dünyamız da tıpkı güneş gibi bir gökcismidir. Evrenin her noktasında aynı fiziksel yasalar geçerlidir. Buraya dek Copernicusçu evren anlayışının bir tür tekrarı olmuş oldu. 

Bruno Copernicusçu evren açıklamasından evrenin süreklilik gösteren bir varlı k olduğu sonucunu çıkarmıştır. Evren her noktasından dışa doğru yayılan bir sürekliliktir (continuum). Evren aynı zamanda sonsuzdur; sonsuz olan Tanrının sonsuzluğunu sınırsız büyüklüğü içinde yansıtır. Böylece o da sonsuz olur. Tanrı doğalaştıran doğadır (natura naturans), evren ise doğalaştırılmış doğadır (natura naturata). Şu halde Tanrı evrenin öncesiz sonrasız varlık nedeni ya da ilkesidir. Evren ise doğallaştırılanların -meydana getirilenlerin toplamından başka bir şey değildir. Tanrının etkin neden oluşuna karşılık evren edilgin varlıktır. Dinsel açıdan tümtanrıcılığı (panteizm) kabul eder gibi görünmemekle birlikte, evren ve Tanrı bir madalyonun iki yüzü gibidir. Tanrı bir bakıma evrendir. Çünkü var olanları n içkin ve sürekli nedeni, onları oluşturan, düzene koyan, yöneten, hem özdeksel hem formel nedendir; hiçbir varoluşsal ilişkiye girmeden cinslerin, türlerin ve bireylerin sayısız çokluğunu oluşturur. Bruno bu evren-Tanrıyı bazen ‘madde’ terimiyle de karşılamaktadır. Bu anlayışta madde Aristoteles’in prote hyle (ilk madde) dediği şeydir; bu madde aslında soyut bir fikirden başka bir şey değildir; yer kaplamaz, varlığını kendisinden başka bir ilkeden (formdan) almaz; tersine bütün formların temelidir. Her şey tohum olarak onda saklıdır ve onları zamanı geldikçe varlığa getirir, mutlaktır ve sonsuzdur. Görüldüğü gibi burada sözü edilen maddenin bildiğimiz somut maddi cisimlerin hem maddi hem de formel nedeni olduğu açıktır; bu şekliyle de tanrılık bir ilke olduğu ortadadır. Bruno bu görüşleriyle 17. yüzyılın büyük panteist düşünürü Spinoza’yı öncelemiş görünüyor. Panteist görüşleri ve Copernicuscu gökbilim kuramını savunması nedeniyle sapkınlıkla suçlanmış, yakılarak idam edilmiştir. 

Bruno’ya göre evren Tanrı’nın sonsuzluğunu sınırsız büyüklüğü içinde yansıtır. Tanrı doğallaştıran doğa, evren ise doğalaştırılmış doğadır.

kaynak: felsefe.gen.tr