İslam şehri olgusu Batıdaki romantik Doğu algısı içinde nostalji yüklü bir alan olmuştur. Modernizmin aşırı rasyonel tavrı bu nostaljinin devam etmesine neden olmuştur. İslam şehirleri üzerine bu ilginin artması bir çok çalışmayı da beraberinde getirmiştir. Sanat tarihçileri, arkeologlar, mimarlar, sosyologlar, şehir tarihçileri, ya tek bir şehri detaylıca incelemişler, ya bir mimari eseri en ince ayrıntısına kadar ele almışlar, ya da bir şehrin belli yönlerine yoğunlaşmıştır. Kuşkusuz bu çalışmalar İslam şehirlerinin anlaşılmasına önemli katkılar sağlamışlardır. Ancak İslam şehirlerini maddi kurumlar üzerinde yoğunlaşarak anlamaya çalışmak yeterli bir yaklaşım değildir. Çünkü İslam şehirlerindeki kurulu ilişkiler maddi müesseseler arasında değil, kişiler arasındaki insânî bağlar üzerine bina edilmiştir. Avrupa medeniyetindeki maddi kurumlar arası ilişkiler yerine, İslam medeniyetinde insanlar ve guruplar arası ilişkiler üzerine bina edilen yapılar söz konusudur. Böyle bir İslam dünyası ancak etnik ve ruhi terimlerle tanımlanabilir. Bu sistemde önemli olan formel müesseseler değil, bizzat insanın kendisidir. Bundan dolayı İslam şehirlerini anlamak için fiziki plan ve mimari eserlerden daha çok onlara esas canlılığını ve hüviyetini kazandıran insanların, bu yapılar etrafında nasıl bir kültür, âdâb-ı muâşeret ve hayat geliştirdikleri üzerinde durmak gerekir. Nitekim klasik İslamî literatürde yazılan şehir tarihlerinin muhtevasına bakıldığı zaman, o şehrin siyasi, askeri veya maddi yapılarından bahsetmezler. Makalenin tamamı için tıklayınız...