Benjamin Franklinin Uçurtma Deneyi ve Elektrik Dünyasına Kazandırdıkları
Elektrik yüklerinin artı ve eksi olarak belirlenip adlandırılmasını sağlayan Benjamin Franklin, yaptığı çeşitli deneylerin sonucunda elektriğin belirli ortamlarda fazla veya eksik ölçülerde bulunabilen bir sıvı olduğu görüşüne vardı. Her ikisinde de elektrik eksikliği ya da fazlalığı bulunan cisimlerin birbirini ittiğini, birinde eksiklik diğerinde fazlalık olan cisimlerin ise birbirlerini çektiğini ileri sürdü. Fazlalığı artı elektrik, eksikliği ise eksi elektrik olarak adlandırdı.
Leiden şişesiyle ilgili deneyleri de sürdüren Franklin, Leiden şişesinden boşalan elektriğin oluşturduğu ses ve kıvılcımlar ile fırtınalı havalardaki gök gürültüsü ve şimşek arasında bir ilişki olması gerektiğini öne sürdü. Yaptığı elektrik deneylerinde birbirine sürtünen cisimlerin elektrikle yüklendiğini ve bu cisimler arasında kıvılcımlar olduğunu görünce şimşek ve yıldırımın da bir elektrik olayı olabileceğini düşündü. Çünkü biliyordu ki şimşek ve yıldırım, fırtınalı havalarda bulutların aşırı sürüklenmesi sonucunda olmaktadır. Bu düşüncesini ispatlamak için ünlü uçurtma deneyini yaptı. Uçurtmaya bir anahtar bağladı. Çok güçlü gelen bir fırtına ile ıslanan uçurtma, bulutun içindeki negatif yüklerin etkisi ile hareketlendi. Sonra uçurtmayı yere indirdi; ardından uçurtmaya bağlı anahtardan kıvılcımlar sıçradığını gördü ve anahtar parladı. Böylece Benjamin Franklin’in yıldırım deneyi elektriği başarı ile göstermiş oldu. Bu deneyle yağmur bulutlarının durgun elektrikle yüklü olduğunu keşfetti ve yıldırımın elektrik boşalması ile gerçekleştiğini buldu.
Franklin'in bu deneyden pratik yararlar elde etme yönündeki girişimleri paratonerin bulunmasına giden yolu açtı. Elektrikten etkilenmeleri sebebiyle iki yardımcısının öldüğü uçurtma deneyinden yola çıkarak paratoneri keşfetti. Paratoner düşen yıldırımı toplayıp zarar vermeden zemine aktaran, yıldırıma karşı bir korunma aracı olarak kullanılan ve toprağa bağlı bir metal çubuktan ibaret bir araçtır. Bu bağlamda paratonerin gerçek yaratıcısı da Franklin'dir. |