Suyun Halleri Hakkında Bilgi - Yağmur, Çiğ, Kırağı, Kar, Dolu Nasıl Oluşur?
Su, oksijenle hidrojenin birleşmesinden ortaya çıkan saydam bir cisimdir. Hem sıvı (su), hem katı (buz), hem de gaz (buhar) halinde bulunur. Biz suyu tabiatta yağmur, kar, deniz, göl, ırmak, içme suyu gibi çeşitli şekillerde, çeşitli durumlarda görürüz.
Kimya bakımından su, iki molekül hidrojenle, bir molekül oksijenin birleşmesinden oluşmuştur. Bundan dolayı formülü H20’dur. Su kimyasal olayların en belli başlı cisimlerinden biridir. Birçok kimyasal olay sonunda su açığa çıkar, ya da, tersine birçok kimyasal olayın başında su gerekir.
Yapay olarak da su elde edilebilir. Bu usule «sentez» denir. Uygun oranlarda oksijenle hidrojen gazları bir araya getirilip, bu karışımın içinden elektrik akımı geçirilirse su elde edilir. Tersine suyu elemanlarına ayırabiliriz. Bu olaya «analiz» denir. Analizin esası da aynıdır. Bir kab içindeki suda bazı kimyasal ve fiziksel şartları hazırladıktan sonra hidrojenle oksijen gazlarını elde ederiz.
Suyun Halleri
Cisimler, içinde bulundukları ortamın sıcaklık derecesine göre gaz, sıvı, katı halini alırlar. Normal sıcaklıkta katı halinde bulunan bir cisim ısıtılınca önce sıvı haline, daha sonra da gaz haline geçer.
Hal değiştirme bakımından suyun cisimler içinde özel bir yeri vardır. Su, her üç halde-de bulunabilir. Suyun donma sıcaklığı 0 C°, kaynama sıcaklığı ise 100 C°’dir. Mevsime göre havanın sıcaklığı değiştiği için, su bazen katı halinde i buz), bazen sıvı halinde (su), bazen de gaz halinde (buhar) bulunur.
Su, genel olarak, sıvı halindedir. Kışın sıcaklık sıfırın altına düşünce katılaşır, buz olur. Genel olarak, ısıtılan katı ve sıvı cisimlerin hacmi artar. Tersine, soğuyan cisimlerin hacmi da azalır Yalnız su bu kuralın dışında kalır. Buz haline gelen suyun hacmi artar. Bu yüzden, bir kab içindeki su buz tutunca kap parçalanır. Bu olay, buz tutan suyun hacminin artması sonucudur. Su buz haline geçerken çevresine ısı verir; tersine, buhar haline geçerken de çevresinden ısı alır.
Suyun donma ve kaynama sıcaklıkları su üzerine etki yapan basınca bağlı olarak değişir. Havanın deniz kıyısındaki basıncına «normal basınç» adı verilir. Normal basınç, 76 cm.’lik civa sütununun basıncına eşittir. Deniz kıyısında suyun donma noktası 0 C°, kaynama noktası ise +100 C°’dir. Deniz kıyısından yükseklere doğru çıkınca hava basıncı azalır. Bu durumda su, 100 C°’den düşük bir sıcaklıkta kaynar. Suya başka cisimlerin katılması ise ters bir sonuç doğurur. İçinde yabancı cisimler erimiş olan su 100 C°’den daha yüksek derecede kaynar. Bu, yemek pişirmekte işe yarar. Yemek suyunda tuz ve başka yiyecekler erimiş olduğu için su 100 C°’ den daha yüksek sıcaklıkta kaynar. Böylece, yemek daha iyi pişmiş olur.
Kaynayan suyu ısıtmaya devam edersek, suyun hepsi buhar haline geçer. Bu olayı kapalı bir yerde yaparsak, buharlaşma sonunda kabın basıncı artar. Çünkü, sıvı halinden gaz haline geçen cisimlerin basınçları yükselir. Bu sonuç teknikte buharın bir enerji kaynağı olarak kullanılmasını sağlar. Buhar makinalarında su ısıtılarak buhar haline getirilir. Buharın kazandığı basınç enerjisi makinayı çalıştırır.
YAĞMUR:
Yağmurun yağması için önce bulutlardaki çok küçük zerrelerin yeterli büyüklüğe ulaşması lazımdır. Bulutların içinde bulunduğu hava soğumaya başladığında küçük su damlacıklarının binlercesi birbiri ile çarpışarak daha büyük su damlalarını oluşturur. Bu su damlaları o kadar ağırlaşır ki artık havada asılı duramaz hâle gelir. Böylelikle su damlaları yeryüzüne yağmur olarak düşerler. Yağmur bir yağış şeklidir.
KAR:
Bulutlar çok soğuk bir hava katmanıyla karşılaştığında, bulutu oluşturan küçük tanecikler su damlacıkları hâline dönüşmeden küçük buz kristallerine dönüşür. Bu tanecikler diğer ristallerle birleşerek büyür. Bulutlar tarafından tutulamayacak kadar ağırlaşır, havada asılı kalamaz hâle gelirler ve kar şeklinde yeryüzüne düşerler. Kar bir yağış şeklidir
DOLU:
Bulutların içerisindeki su buharı yukarı yönlü hava akımları ile soğuk bölgelere taşınır. Bu esnada su damlarlı donar. Donan su damlacıkları hava akımının etkisiyle bulutlar içerisinde yukarı aşağı savrulurken daha da büyüler, üzerleri buzla kaplanır. İyice ağırlaşarak yeryüzüne dolu şeklinde düşerler. Dolu bir yağış şeklidir.
SİS:
Sis olayı ile özellikle kış aylarında çok sık karşılaşırız. Bazı rüzgârsız günlerde, hava çok nemli olduğu hâlde yağmur yağmaz. Havdaki su buharı yeryüzüne yakın yerlerde yoğunlaşır ve küçük su damlacıkları hâlini alır. Bu su damlacıkları çok küçük olduğundan havada asılı kalır. Bu hava olayına sis adı verilir.Sis, görüş mesafesini azaltan bulutsu bir tabakadır.
ÇİĞ:
Gündüz ısınan cisimler gece olunca soğur. Soğuyan bu cisimler kendi etraflarındaki havayı da soğutur. Soğuyan havadaki su buharı kendisine en yakın soğuk cisimler üzerinde damlalar hâlinde yoğunlaşır. Genellikle bahar ve yaz aylarının serin sabahlarında görülen doğa olayıdır. Böyle sabahlarda bitkilerin yapraklarında oluşan su damlalarına çiy denir.
KIRAĞI:
0 Sıcaklığın 0 C'ın altına düştüğü soğuk gecelerde havadaki su buharı toprak, ot ya da yaprakların üzerinde donar. Donmuş taneciklere sıvı hâlde, dünyamızın kutuplarında ise dev buz kütleleri halinde(buzul ve katı) hâlinde bulunur. Güneş, yeryüzündeki suyu ısıtır ve ısınan su buharlaşır. Su buharı, hava akımları ile atmosferde yükseklere doğru çıkıldıkça hav soğur. Yukarılarda bulunan soğuk hava, su buharının yoğunlaşmasına neden olur. Bulutlardaki yoğunlaşmış su zerrecikleri bir araya gelerek birleşir ve yağış olarak yeryüzüne düşer. Hava şartlarına göre bu yağmur, kar ya da dolu şeklinde olabilir.Böylece yeryüzünden gökyüzüne yükselen su buharı tekrar su olarak yer yüzüne dönmüş olur. Yeryüzüne inen suyun bir kısmı akarsularla göl ve denizlere ulaşır. Bir kısmı toprağın derinliklerine sızarak yer altı sularına karışır. Topraktaki suyu
bitkiler kullanır.Yer altı suları kaynaklardan yeryüzüne çıkarak akarsuları oluşturur.Yeryüzü suları tekrar buharlaşır.Canlılar ise kullandıkları suyu terleme ve atıklarla yeniden havaya verir. Bu dönüşüm sürekli devam eder. Suyun hâl değiştirerek yeryüzü ile atmosfer arasındaki bu dolanımına su döngüsü veya su çevrimi denir.Bir başka deyişle; suyun bir hâlden başka bir hâle geçerek yeryüzü ve atmosfer arasında dolanımına su döngüsü adı verilir. kırağı denir.Kırağı çiy damlalarının soğuk havanınĞ etkisiyle donması sonucu oluşur. |
