Doğal Boyarmaddeler Hakkında Bilgi
Ozan DEVEOĞLU
Recep KARADAĞ
Boya ve pigment olarak farklı alanlarda kullanılan bitki ve böceklerin (cehri, kökboya, muhabbet çiçeği, çivit otu ve koşinil, kermes, lak böceği v.b) içerdikleri flavonlar, flavonollar, antrakinonlar ve indigotin bileşikleri doğal boyarmaddeler olarak bilinmektedir. Doğal boyarmaddelerin iki önemli grubunu flavonoidler ve antrakinonlar oluşturur.
Flavonoidler ve antrakinonlar metallerle kompleks yapabilme özelliğine sahiptirler ve etkin metal kelatlarıdırlar. Bu boyarmaddelerin kalay(II) [SnCl2.2H2O], alüminyum(III) [KAl(SO4)2.12H2O], demir(II) [FeSO4.7H2O], kalsiyum(II) [Ca(NO3)2.4H2O] gibi metaller ile oluşturdukları metal-flavonoid ya da antrakinon kompleksleri doğal pigmentler olarak bilinir. Tarih öncesi zamandan beri doğal boyarmaddeler; tekstil elyafı (yün, pamuk, ipek, deri v.b.), duvar resimleri, tablolar gibi çeşitli alanlarda kullanılmıştır. Doğal boyarmaddelerin kullanımı 1856’da sentetik boyarmaddelerin keşif edilmesinden sonra hızlı bir şekilde azalmıştır. Doğal boyarmaddeler sentetik boyarmaddeler ile karşılaştırıldıklarında genelde çevre kirliliğine yol açmazlar. Bu boyarmaddeler daha az toksik ve daha az alerjeniktirler. Bu avantajlarından dolayı son on yılda doğal boyarmaddelerin kullanımı; gıda, farmasötik, kozmetik ve tekstil boyama endüstrisi alanında ivme kazanmıştır. Günümüzde de doğal boyarmaddelerin kullanımını desteklemek adına birçok doğal boya projeleri başlamış ve sayıları gün geçtikçe artmaktadır. Doğal boyarmaddelerin analizlerinde en çok kullanılan yöntemler kromatografik yöntemlerdir. Bu yöntemlerden İTK, HPLC ve LC-MS son yıllarda en fazla tercih edilen yöntemlerdir. Bu yöntemler gerek tarihi objelerdeki boyarmaddelerin analizinde gerekse de bazı bitki ve böceklerin içerdiği boyarmaddelerin analizlerinde kullanılmaktadır.
Doğal Boyarmaddeler ve Önemi
Doğal boyarmaddeler, doğada bazı bitkiler, hayvanlar, likenler ve mantarlar tarafından sentezlenen maddelerdir. Doğal boyarmaddeler ve doğal boyamacılık en az tekstil tarihi kadar eskidir. Doğal boyamacılığın tekstil elyafında kullanımının MÖ 4000 yıllarında Hindistan’ da ve Mezopotamya’da başlamış olduğu bilinmektedir. En yaygın olarak kullanılmış sarı doğal boyarmadde içeren bitkiler muhabbet çiçeği (Reseda luteola L.), boyacı sumağı (Cotinus coggyria Scop.), boyacı katırtırnağı (Genista tinctoria L.), Serratula tinctoria L. Gaud ve bazı cehri (Rhamnus) türleridir. Eski çağlarda özellikle kırmızı renk elde etmek için dünyanın çeşitli bölgelerinde bazı böceklerden yararlanılmıştır. Kırmızı boyarmaddeler içeren pek çok böcek türü arasında önem kazanmış olanlar, lak böceği (Kerria lacca Kerr), Amerikan koşinili (Dactylopius coccus Costa), kermes (Kermes vermilio Planchon), ekin koşinil (Porphyrophora tritici Bod.), Polonya kermesi (Porphyrophora Polonica L.) dir.
|
