Film Dilinin Grameri Hakkında

Film Dilinin Grameri; Es yayınları ndan çıkan, Daniel Arijon'un yazdığı Yalçın Demir, Nazlı Bayram, Uğur Demiray, Nazmi Ulutak, Murat Barkan tarafından türkçemize kazandırılan, sinema teknikleriyle ilgili altyapının oluşturulmasına katkı sağlayan üç ciltlik kitaptır. Tek kameralı ve çok kameralı çekim; kamera hareketi, oyuncu hareketi ve kameramanın oyuncuyla birlikte hareketi; iki ya da daha çok oyuncu arasındaki diyalogların düzenlenmesi; kurgunun temel ilkeleri ve seçenekleri... Film dilini oluşturan bu temel öğeler, senaryo yazarlarının, yönetmenlerin, kurgucuların uğraş alanlarının vazgeçilmez konularıdır. Daniel Arijon, bu kitabında film filini oluşturan öğeler üzerinde duruyor. Film dilinin oluştururken ortaya çıkan sorunlar, ünlü filmlerden seçilen örneklerle ele alınıyor. Kitap, 1500'den fazla çizimle destekleniyor. Film dilini kullanmak isteyenlere yönelik temel başvuru kaynağı olan Film Dilinin Grameri, konunun uzmanlarınca dilimize kazandırılmış bir ilk kitaptır.

Çekim Ölçekleri

Yakın Plan (close-up)

Göğüs Plan (medium close-up)

Bel Plan (medium shot)

Boy Plan (medium long shot)

Genel Plan (long shot)

Filmin Yapı Taşları

Bölüm, Ayrım, Sahne, Çekim

Çekim (Shot)
Çekim, filmi oluşturan dramatik yapının en küçük birimidir. İki noktalama imi
(kesme, zincirleme, vb) arasında kalan görüntü dizisine, çekim adı verilir. Diğer bir tanımla
çekim, kameranın hiç ara vermeksizin, durduluncaya kadar, sürekli olarak bir görüntüyü
filme almasıdır. Çekim; bir sahne içindeki belirli kişi ya da nesneye, odağın değiştiğini
gösteren bildirimdir.

Sahne (Scene)
Sahne, aynı kişiler ve aynı dekor (mekân) içinde geçen, sürekli bir olayı gösteren bir
ya da daha çok çekimden oluşan görüntüler dizisidir. Diğer bir anlatımla sahne, aynı kişilerin
aynı dekor (mekân) içinde, aynı anda yer aldıkları çekimler bütünüdür

Ayrım (Sequence)
Her bir olgunun/olayın içinde gelişip, sonuçlandığı kendi içinde bir bütünlüğü olan sahneler
dizisidir. Ayrım tek ya da değişik yerlerde geçebilir. Örneğin, dış sahne ile başlayıp, iç sahne
ile sürebilir. Olağan uzunluktaki filmde, ortalama 25–30 ayrım bulunur. Kesinlikle dingin ve
durgun olmayan ayrımlar, tıpkı teleferiklerin yükseğe tırmanmalarını sağlayan dişli çarklar
gibi, devinimleri ileri taşır.

Bölüm (Part)
Bölüm, öykünün dramatik gelişiminin başı ve sonu olan bir parçasının gelişip
sonuçlandığı görüntüler dizisidir. Bölümlerin birleşmesiyle, öykünün tümü ortaya çıkar.
Olağan uzunluktaki (90 dakika) bir filmde; ortalama 7–8 bölüm bulunur. Filmdeki her bir
bölüm, bir romanın, bir tiyatro oyununun bir bölümüne (perdesine) eş değerdir.

Kaynakça: Feridun AKYÜREK, Senaryo Yazarı Olmak, İstanbul 2004.
Abdullah GÜNEYSU , Ders Notları, Ankara 2007.

Kurgu Türleri

Temel Görüntü Geçiş Türleri ve Etkileri

Temel geçiş yöntemleri kesme, zincirleme, bindirme, kararma ve açılma ile bulanıklaşma ve netleşmedir. TV yapımlarında ve sinema filmlerinde en çok bu beş geçiş türü kullanılır. Farklı amaçlarla kullanılırlar ve her birinin verdiği etki ayrıdır.

Kesme (cut)
Bir kameradaki görüntüden diğer kameradaki görüntüye doğrudan geçmektir. Hem sinema, hem de TV yapımlarında en çok kullanılan geçiş türü budur. Kesme normal olarak, ya yeni bir şey gösterilmek istendiğinde veya aynı kişi, cisim ya da görüntüyü değişik ölçeklerde gösteren kameralar arasında ve daha yakın/daha uzak bir çekime geçmek istendiğinde veya bir sahneden diğerine geçiş yapmak için kullanılır.

Kesme ile geçiş yapılırken aşağıda sıralanan hususlara dikkat edilmelidir:

• Kesme yapmak için bir “sebep” bulunması gerekir. Sebepsiz yere bir kesme yapıldığında görüntü akışı bozulabilir.
• Kesme yapıldığı belli olmamalıdır. Unutmayalım ki çoğu zaman en iyi geçiş, izleyicinin fark etmediği geçiştir.
• Bir çekimin ne kadar uzun süreceğini, yani ne zaman sonraki görüntüye geçileceğini belirlemede müzik yol gösterici olabilir.
• Çok yakın bir çekimden çok uzak bir çekime kesme yapılmamalıdır (baş plandan, genel plana gibi). Böyle bir durum izleyicinin gözünü rahatsız eder ve şaşırtır.
• Farklı çevrinme hızlarındaki çekimler birbiri ardına eklenmemelidir.
• Kamera açıları aynı olan iki görüntü peş peşe kullanılmamalıdır. (Görüntüdeki nesnede sıçrama meydana gelir.)
• Kesmeler aks çizgisi kuralına (180 derece kuralı) aykırı olmamalı, seyircinin yön duygusunu bozmamalıdır.

Kesme geçişinin uygulanma şekilleri şunlardır:

Harekete göre kesme: Eğer oyuncuların bir hareketi anında kesme yapıyorsak, hareketin parçaları her iki çekimde de görülmelidir. Örneğin, koltuğunda oturan bir kişiyi görüntülerken bu kişinin ayağa kalktığını düşünelim. Oyuncumuz otururken birinci kamera bel planda, ayağa kalktığında ise ikinci kamera onu boy planda çekimlesin. Birinci kameradan ikinci kameraya kesme ile geçiş yapacağımızda, en iyi geçiş noktası “oyuncunun ayağa kalkmaya başladığı an”dır. Bu şeklilde yapıldığında izleyici geçişin yapıldığını hissetmeyecektir bile. Oysa oyuncu koltuğundan kalkmaya başlamadan veya kalkma hareketi tamamlandıktan sonra kesmenin yapılması görüntülerin devamlılığını bozar. Harekete göre kesme yapılırken dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da şudur:
uzak bir çekimden yakın bir çekime kesme yapılırken hareketin bitişine doğru, aksi durumda ise hareketin başlangıcında kesme yapılmalıdır. Bu şekilde yaptığımızda hareketin tüm oluşumu görüntü çerçevemizin içinde korunmuş olur.

Konuşmaya göre kesme: Bir kişinin konuşması bitince, konuşmaya başlayan diğer kişiye kesmektir. Eğer konuşan kişi uzun cümleler kuruyorsa, diğer kişilerin onu dinlemesi veya ona beden diliyle tepkilerine de kesme yapılabilir veya mekân geniş plan bir çekimle izleyiciye sunulabilir. Konuşmaya göre kesmede orta bir yol tutturmak gereklidir; aynı çekimde uzun süre kalmak izleyiciyi sıkabilir ve dikkatini dağılabilir, çok sık kesme yapmak ise çırpıntılı, izlenmesi güç bir çekim oluşturabilir.

Müziğe göre kesme: Müziğin ön planda olduğu yapımlarda geçiş yerleri müziğin ritmine göre belirlenebilir. Şarkı kliplerinde görüntü geçişi sayısı genellikle şarkının hızıyla doğru orantılıdır. Hareketli şarkılarda daha çok, yavaş ve romantik parçalarda ise daha az sayıda geçiş yapılır. Geçiş yapılacak noktaların seçiminde de müziğin vurgusu dikkate alınabilir. Müziğin vurgusuna göre kesme, hem etkili hem de estetik açıdan doyurucu sonuçlar sağlar. Müziğe göre kesme, şarkı kliplerinin yanı sıra müziğin ön planda olduğu stüdyo program çekimlerinde veya sinema filmlerinde de kullanılabilir.

İlgi yönüne göre kesme: Oyuncu, çerçeve dışında kalan bir yere baktığında veya çerçeve dışındaki bir noktayı işaret ettiğinde, seyirci de bu bakılan veya işaret edilen noktayı görmek isteyecektir. İşte bu an kesme yapmak için uygun bir zamandır. Bir tabancanın veya fotoğraf makinesinin yöneltildiği nokta vs. de seyirci üzerinde ilgi uyandırır. İşte bu anlarda yapılan kesme, seyircinin beklentisini karşıladığı için rahat bir geçiş olur. Ateş edildikten sonrahedefteki kişiyi göstermek, ilgi yönüne göre başarılı bir kesmedir.

Zincirleme Geçiş (mix)
Dilbilgisinde noktalı virgülün gördüğü işi görür. En çok kullanılan ikinci geçiş türüdür. Bir kameradan diğerine geçilirken, ilk kameranın görüntüsünün ağır ağır kaybolması, aynı anda diğer kameranın görüntüsünün ağır ağır belirmesi biçiminde bir geçiş yöntemidir. Yumuşak bir geçiştir. Zamanlar arası veya mekânlar arası geçişi anlatmak için çok sık kullanılır.

Zincirleme geçişin uygulanmasında şunlara dikkat edilmelidir:

• Zincirleme geçiş en az 2–3 saniye sürmelidir. Bu süreden uzun sürmesi isteğe ve konunun o andaki akışına bağlıdır. Ama 2–3 saniyeden kısa süren bir mix, kötü yapılmış kesme gibi görünecektir.
• Söyleşi ya da karşılıklı konuşmanın olduğu durumlarda zincirleme geçiş kullanılmamalıdır. Böyle bir programda normal geçiş yöntemi kesme’dir. Karşılıklı konuşmalarda kesme yerine zincirleme geçiş kullanılması olayın doğal ritmini bozar.
• Hareketli bir kameradan hareketsiz bir kameraya veya hareketsiz bir kameradan hareketli bir kameraya zincirleme geçiş yapılmamalıdır. Daha doğrusu, kameranın hareketi tamamlanmadan başka bir görüntüye herhangi bir şekilde geçiş yapılması çok doğru değildir.

Kararma ve Açılma
Kararma ve açılma geçişi, peşpeşe kullanıldığında dilbilgisindeki yeni paragraf veya yeni bölüme geçişe denk gelir. Kararma (fade out) bir sahnenin sonu, açılma (fade in) ise yeni sahnenin başlangıcı manasını taşır. Tıpkı zincirleme geçişte olduğu gibi bu geçiş de, zamanlar arası geçişi belirtmek için kullanılabilir. Kararma ile
açılma genellikle peşpeşe kullanılır. Ancak filmlerin başlarında veya sonlarında tek başlarına da kullanılabilirler. Örneğin; açılma geçişiyle başlayan bir film, en sonda sahnenin kararması ile bitebilir.

Bulanıklaşma ve Netleşme
Kararma ve açılmada olduğu gibi birbirini takip eden iki harekettir. İlk sahnenin görüntüsü gittikçe bulanıklaşarak belirsizleşir (out of focus), bu belirsizliğin içinde ikinci sahnenin görüntüsü yavaş yavaş görünür hale gelir (sharp focus). 

Bindirme
İki kameranın görüntüsünün üst üste çakıştırılmasıdır. Zincirleme geçişe benzetilebilir; ancak zincirleme geçişte ilk görüntü yavaş yavaş silinirken ikinci görüntü yavaş yavaş belirir. Bindirme de ise her iki görüntü uzun süre ekranda birlikte, sabit bulunur. Duruma göre görüntülerden biri daha belirgin olabilir. Bu geçiş görüntüye şiirsel bir hava verir. 

Donma
Sahnenin sonunda görüntünün dondurularak filmin bitirilmesidir (freeze). Özel etki anlarında çok güçlü bir geçiş olabilir. 

İris
Genellikle filmlerin başında veya sonunda kullanılan, başlama ve bitme hissini güçlendiren bir geçiş yöntemidir. İris-in geçişinde, siyah bir ekran içinde küçük bir daire içinde filmin ilk sahnesi belirir, bu daire genişleyerek ekranın tamamını kaplar ve film başlamış olur. İris-out geçişinde ise ekranda dıştan içe doğru genişleyen bir daire görüntüyü tamamen kapar ve film bitmiş olur. İris yöntemi kullanılırken daire, açılma veya kapanma hareketini ekran çerçevesinin tam ortasını merkez alarak yapmaz. Dairenin merkezinde sahnenin en önemli öğesi (bu genellikle bir insan yüzüdür) vardır.
Bu geçiş türünü yapımın ara sahnelerinde kullanmak genellikle yanlış sonuç doğurur.

kaynaklar: tr.wikipedia.org, hermeskitap.com, tuncaynle.com