Dişbudak nedir?

Marangozlukta faydalanılan bir ağaçtır. Kerestesi beyaz ve sağlamdır. Dişbudak, taç yaprağı bitişik ikiçeneklilerin zeytingiller familyasındandır. Bazı cinslerinin boyu 35 metreyi bulur. Dişbudak kabuğunun kuvvet verici özellikleri vardır. İlaç yapımında kullanılır. Zeytingiller (Oleaceae) familyasının Fraxinus cinsinden, genellikle kışın yapraklarını döken 70 kadarağaç türünün ortak adı. Odunu ve güzel görünümü nedeniyle değerlidir ve kuzey yarım kürede yaygındır. Genellikle göze çarpmayan çiçekleri erdişi ya da tek cinslidir. Avrupa’da Kırım ve Kafkasya’ya kadar yayılan adi dişbudak (Fraxinus excelsior), Türkiye’de Trakya, Kocaeli ve Karadeniz yöresinde bulunur. Yüksekliği 30 m’yi bulan bu ağacın ağır ve sert odunu, mobilya vespor aletlerinin yapımında kullanılır.

Yaprakları, tek, tüysü, sivri uçlu, oval, kenarları muntazam dişlidir. Çiçekleri bir ya da iki eşeyli kırmızı ve beyaz renkte olabilen salkım durumundadır. Meyve ufak kanatlı fındıksı, 2-3 cm boyundadır. Kabuğu kül renginde gri lekeli ve oldukça pürüzsüzdür. Nemli topraklan sever. Gövde dik, karşılıklı dallı, kerestesi açık renkli ve parlaktır. 300 yıl kadar yaşayabilir. Mobilya yapımında kullanılır. Bazı türleri önemli orman ağacı, çoğu dekoratif süs bitkisidir.

Avrupa yaygın olan, Türkiye’de, Trakya’da en çok, İzmit, Çankırı, Kastamonu, Samsun, Kahramanmaraş, Toros yörelerinde yetişebilen adi dişbudak türüdür. 30-40 m’ye kadar boylanabilen dolgun ve düzgün gövdeli 200-250 yıl kadar yaşayabilen, 1-1.5 m çap yapabilen, yuvarlak tepeli, çiçeksiz dişbudak da denilen bu türün yaprakları saplı karşılıklı dizilmiştir, dişi, erdişi ve erkek çiçekler bir arada, yapraklardan önce oluşur. Odunu sarımsı beyaz renkte, sert, düz ve dayanıklı liflidir. Esnek bir odun olduğundan kasnakçılıkta, mobilya, spor araçları, kayak, fıçı vb yapımında kullanılır.Öteki türü çiçekli dişbudak da Güney Avrupa’da Rusya Federasyonu’nun batısında ve Türkiye’nin kıyı bölgelerinde Trakya, Bursa, İzmir, Manisa, Kahramanmaraş ve Toroslar yöresinde 8-10 bazen 15 m’ye kadar boylanabilir.

Yaprakları uzun saplı, karşılıklı dizilmiş, oval, kenarları dişli 5-9 foliole parçalanmıştır. Çiçekleri beyaz, erdişi ve önceleri dik duran, sonra aşağıya sarkan zengin panikula durumundadır. Gövdenin yaralanmasıyla elde edilen özsuda mannitol, şekerler ve reçine bulunur.

Özellikleri

Dış budağın dış odunu beyaza çok yakın renktedir. İç odun açık kahverengidir. Zamanla koyulaşır. Sert, ağır, sıkı yapılı bir ağaçtır. Ancak kolay işlenir. Zor yarılır. Kuru ortamda dayanıklıdır. Havanın değişen etkilerinden çabuk bozulur. Böcekler ve mikroorganizmalar tarafından kolay tahrip olmaz. Uygunsuz koşullarda depolanırsa odaklanır. Çok çeker. Tutkal, çivi ve vida ile orta derecede bağlantı kurar. İyi verniklenir. Su boyaları ile zor boyanır. Özgül ağırlığı 0.68 gr/cm3 tür.

Kullanıldığı yerler

Yapı kerestesi olarak kullanılması uygun değildir. Masif ve kaplaması mobilya üretiminde çok kullanılır. Tornacılıkta olumlu sonuç verir. Kontrplak üretiminde yararlanılır. Mobilya ve iç mimariden başka, alet yapımında, spor araçlarında kullanılır.