Mantarlar

Mantarlar, sitoplazmalarında zarla çevrili bir çekirdeğe sahip olan ökaryot hücreli canlılardır. Mantarlar genellikle çok hücrelidir. Klorofil içermeyen, yaşamları için gerekli olan besini hazır olarak sağlayan heterotrof canlılardır.

1. Mantarların Genel Özellikleri

Mantarlar, yüksek yapılı bitkilerdeki kök, gövde ve yaprak gibi organlara sahip değillerdir. Fakat hücrelerinin etrafında belirli bir hücre çeperinin olması, sporla çoğalmaları ve genellikle hareketsiz oluşları nedeniyle bitkilere benzer canlılardır. Şapkalı mantarların çeşitli türleri ülkemizde doğal olarak yetişir, bazı türleri zehirlidir. Şapkalı mantarlar besin ve ilâç yapımında kullanılmak üzere özel olarak da yetiştirilmektedir.

2. Mantarların Çeşitleri 

Mantarlar maya mantarları, küf mantarları, şapkalı mantarlar ve enfeksiyon yapan mantarlar olarak gruplandırılır.

Maya mantarları; genellikle tek hücreli organizmalar olup, hücre çeperleri kitinden yapılmıştır. Mayaların en önemli özelliği eşeysiz üremelerinin tomurcuklanma yolu ile olmasıdır. Özellikle şekerli ortamlarda, toprakta, hayvan atıklarında bol miktarda görülür. Hamurun mayalanmasında, bira üretiminde maya mantarlarından yararlanılır.

Küf mantarları; çürümekte olan böcek, balık, kuş artıkları üzerinde saprofit olarak yaşarlar. Eşeyli ve eşeysiz ürerler. Besinlerin küflenmesine neden olurlar. Mantarların sporları peynir, salça, ekmek, limon ve yemekler üzerinde çoğalarak besinlerin küflenmesine neden olur. 

Şapkalı mantarlar; genellikle ağaç altlarında, çayırlarda yetişen tipik şemsiye şeklinde olan mantarlardır. Bu mantarların zehirli ve zehirsiz türleri vardır. Zehirsiz türlerinin kültürü yapılarak kolayca yetiştirilir. Şapkalı mantarlar; demir, bakır, fosfor, vitamin ve protein açısından zengin olduklarından besin olarak tüketilir.

Enfeksiyon mantarları; insanda ağız ve boğaz hastalıkları, üreme organları ve deride enfeksiyonlara neden olan mantarlardır. Bebeklerde görülen pamukçuk, saç dökülmesine neden olan saçkıran örnek verilebilir.

3. Mantarların Biyolojik, Ekonomik Önemi ve İnsan Sağlığı ile İlişkisi

Mantarların en önemli görevleri yeryüzündeki madde dönüşümünde rol almalarıdır. Mantarlar, ölü bitki ve hayvan kalıntılarının çürüyerek toprağa karışmasında rol oynarlar. Bitkilerin sonbaharda dökülen yaprakları, mantar ve bakteriler tarafından çürütülerek humuslu organik maddelere dönüştürülür. Oluşan fosfat ve nitrat gibi mineraller bitkiler tarafından alınarak yaşam döngüsüne katılır. 

Mantarlar, gıda ve fermantasyon endüstrisi, ilâç sanayii ve çeşitli ürünlerin elde edilmesinde kullanılmaktadır.

Peynir, alkol, ilâç, ekmek yapımında mantarlardan yararlanılır. Ekmek yapımında hamura katılan maya, kimyasal tepkimeler sonucunda karbon dioksit gazının çıkışına yol açar ve hamur kabarır. Bazı maya mantarları da salgıladıkları enzimlerle, glikozu parçalayarak alkole dönüştürürler. Bira ve şarap gibi alkollü içecekler şekerin fermantasyonu sonucu oluşur.

Şapkalı mantarlar, eski çağlardan beri tüketilen önemli bir gıdadır. Mantarın besin değeri oldukça yüksektir. Özellikle içerdiği protein, vitamin ve mineral maddeler mantarın beslen­medeki önemini arttırmaktadır.

Mantarda, mineral maddelerden kalsiyum, demir, fosfor, potasyum ve bakır bulunmaktadır.  

Mantarlar, ilâç yapımında da kullanılmaktadır. Çeşitli antibiyotikler, steroit hormonlar, birçok vitamin­ler mantarlardan elde edilen ilâçlardır. Son zamanlarda mantarlar kanser tedavisinde de kullanılmaya başlanmıştır. Penicillium chrysogenum mantarının ürettiği penisilin antibiyotiği, bakteriyel hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır.

Doğadaki mantarların zehirli ve zehirsiz cinsleri bulunmaktadır. Bu mantarların ayırt edilememesi sonucu zehirlenmelere çok rastlanmaktadır. Bilinçsizce toplanan zehirli mantarların tüketilmesi insanların ölümüne neden olmaktadır. Bu tehlike kültür mantarlarında görülmez. Bu nedenle kültür mantarlarının tüketilmesi gereklidir. Kültür mantarları lâboratuvar şartlarında kolayca yetiştirilebilir. Nemli ve karanlık ortamlarda, gübre ve saman karışımında kolayca yetiştirilen ve zehirleme tehlikesi olmayan önemli bir besin kaynağıdır.

Mantarların Sınıflandırmaları - Özellikleri - Üremeleri

Sınıflandırmaları:
Mantarların sınıflandırılması
Alem : Fungi 
Bölüm : Chytridiomycota                                                
Bölüm : Zygomycota 
Bölüm : Ascomycota                                                    
Bölüm : Basidiomycota

Genel Özellikleri:

1. Eukaryotik,
2. sporla ürerler,
3. eşeyli ve eşeysiz üreme görülür,
4. Mantarlar hayvanlar gibi aktif hareket edemezler 
5. bitkiler gibi klorofil de taşımazlar,
6. heterotrofdurlar.  parazitik, çürükçül veya simbiyotik olarak yaşayabilirler
7. çürükçül olanlar besinlerini hücre dışında sindirdikten sonra absorbsiyonla hücre içine alırlar.
8. Parazit mantarlar çoğunlukla bitkileri, bazen hayvanları ve insanları hastalandırmak suretiyle enfekte ederler.
9. Hücreleri çeperli

Yapısal özellikleri:

1. Genellikle hif denilen ipliksi bir yapı halinde somatik yapıları bulunur.
2. Hifler septum denilen enine bölmelerle birbirinden ayrılır.
3. Hifler biraraya gelerek miselleri oluştururlar.
4. Hücre çeperleri bazı türlerde selülozdan bazılarında kitinden veya her ikisinden oluşur.
5. Fungus hücrelerinde organel olarak endoplazmik retikulum, bir  ya da daha fazla nukleus, bazılarında golgi aygıtı, mitokondriler bulunur
6. bazı mantarlarda hareket görevi yapan kamçı görülür.
7. Kofulları vardır ve bunların sayıları yaşlandıkça artış gösterir.
8. Yedek besinleri glikojen ve lipid halinde depolarlar.

Üremeleri:

1. mantarlar eşeyli üreme ve eşeysiz üremeyle çoğalırlar.Her iki durumda da spor oluşturular.
2. Eşeyli üremeleri iki haploid hücrenin birleşmesini içerir.
3. Toprağa dökülen sporlar rüzgarla ya da böceklerle çevreye dağılır ve toprakta yıllarca yaşayabilir.
4. Mantarlar nemli ortamlarda gelişirler, bu nedenle yağmurlardan sonra topraktaki sporlar çimlenerek mantarları oluştururlar.
5. Tek hücreli mantarlar ise tomurcuklanarak çoğalabilirler.
6. Suda yaşayanlarda eşeysiz üreme daha hareket organeli ( kamçı) bulunan zoosporlar ile olur.
7. Yaşam döngülerinde iki evre bulunmaktadır. Bunlar:
8. Somatik evre ; mantarın beslenme ve besinsel aktivitelerini yerine getirdiği safha,
9. Üreme evre ; sporların üretimi, somatik yapıların diğer üreme yapılarında kullanıldığı safha.
10. Üç değişik somatik yapı görülebilir. Bunlar;
1. Plasmodium ya da pseudoplasmodium denilen çok nukleuslu bir yapı,
2. Bir hücereden ibaret bir yapı,
3. İpliksi bir hif yapısıdır.

Mantarların yaşam döngüsü her şekilde spor oluşumuyla sonuçlanan eşeyli ve eşeysiz üremeyi kapsamaktadır. Hem eşeyli hem eşeysiz üreme safhalarını içeren tüm yaşam döngüsü "holomorf" diye bilinir. Eşeysiz üreme sporları ve ilgili üreme yapılarının gözlendiği evre "anamorf" evredir. Eşeyli üreme yapılarının gözlendiği evre ise "telemorf"  evre adını alır.

Önemi:

1. Ekosistemin önemli parçalarıdır. bitki ve hayvansal yapıları çürüttükleri bilinmektedir. Bu yapılardaki elementlerin serbest bırakılmaları mantarlar tarafından sağlanır.
2. Orman ekosistemlerinde CO2 salınımı gerçekleştirmektedirler.
3. Ayrıca toprağın yapısını bitki gelişimi için uygun hale getirirler. "Mikoriza" denilen ortaklıklar oluşturarak bitkilerin köklerine tutunurlar ve bitki köklerinden karbonhidrat alırlar, bu sırada bitkide mantarın hifleri yardımı ile topraktan su ve suda çözünen tuzları absorblar.
4. Bazı eklembacaklı türlerinde "mycangium" denen yapılar olarak bulunurlar ve selüloz sindirimine yardımcı olurlar.
5. Mantarlar nemli olan heryerde yetişebilirler.
6. Alglerle birleşerek ekosistem için çok önemli olan likenleri oluştururlar.
7. Bazı parazitik mantarlardan tarım zararlıları ve hastalıklarıyla biyolojik mücadelede yaralanılmaktadır.
8. Bazı marketlerde "Collego" adıyla satılan ürün, yabancı otlarla mücadelede kullanılan Colletotrichum gloeosporoides türünden elde edilen bir mikoherbisitdir.
9. Gerçek mantarlardan olan mayalar, fırıncılık ve fermantasyon endüstrisinin temelini oluştururlar.
10. Alkollü içki endüstrisinin temelini de mantarlar oluşturmaktadır. Bununla beraber, sitrik asidin endüstriyel olarak üretilmesinde ve bazı peynir tiplerinin hazırlanmasında da (rokufor, gorgonzola, kamembert gibi) kullanılırlar.
11. Penisilin gibi birçok yararlı antibiyotiğin, thiamin, biyotin, riboflavin gibi bazı vitaminlerin; ergotamin, kortizon gibi önemli ilaçların kullanılmasında yine mantarlardan yaralanılmaktadır.
12. Amilaz, pektolaz gibi enzimler; gibberellin gibi bazı hormonlar da mantarlardan yararlanılarak üretilmektedir. Ayrıca genetik çalışmalarda kullanılan Neurospora cinsi yine bir mantardır.

Mantarlardan insanların çeşitli amaçlarla yararlandıkları canlılardır

1. Fermantasyon yaparak alkollü içkilerin hazırlanmasında
2. Ekmek yapımında
3. Antibiyotiklerin üretilmesinde
4. Biyolojik silah

mantarlar diyede baslık atınn lutfenn