Farabi

Farabi (Arapça: أبو نصر محمد الفاراب Abū Nasr Muhammad al-Fārāb, Farsça: محمد فارابی Mohammad-e Fārābī; d. 870 Farab - ö. 950 Şam), Fars^[1][2] asıllı türk ve İslam felsefecisi (Maveraünnehir).
            Asıl adı:Muhammed bin Tahran bin Uzlug olan ve Batı kaynaklarında "Alpharabius" adıyla anılan Farabi (Türkistan’ın Farab Otrar kentinde doğduğu için Farabi Farablı diye anılır). İlk öğrenimini Farab’da, medrese öğrenimini Rey ve Bağdat’ta gördükten sonra, Harran’da felsefe araştırmaları yaptığı yıllarda tanıştığı Yuhanna bin Haylan’la birlikte Aristoteles’in yapıtlarını okuyarak gezimciler okulunun ilkelerini öğrendi. Halep’te Hemedani hükümdarı Seyfüddevle’nin konuğu oldu. Arap ülkelerinde yaşamış, Türk kimliğini ve Türk törelerini ölünceye kadar bırakmamış olan Farabi’yi anlatan kitaplar, İslam aleminde Ebul Hasan el-Beyhaki, İbn-el-Kıfti, İbn Ebu Useybiye, İbn el-Hallikan adlı yazarlar tarafından Farabi’nin ölümünden birkaç yüzyıl sonra gerçekleştirildi. Ama bu yapıtlar, birer araştırma olmaktan çok, Farabi’yle ilgili söylenceleri derliyor,bir felsefeciyle değil, bir ermişi açıklıyordu.

            Aristotales’in ortaya attığı madde ve suret kavramını hiçbir değişiklik yapmadan benimseyen, eşyanın oluşumunda, yani yaradılışta madde ve sureti iki temel ilke olarak gören Farabi’nin fiziği de, metafiziğe bağlıdır. Buna göre, evrenin ve eşyanın özünü oluşturan dört öğe (toprak, hava, ateş, su) ilk madde olan el-aklül-faalden çıkmıştır Söz konusu dört öğe, birbirleriyle belli ölçülerde kaynaşır, ayrışır ve içinde bulunduğumuz evreni (el-alem) oluştururlar.

            Farabi, ilimleri sınıflandırdı. Ona gelinceye kadar ilimler trivium (üçüzlü) ve quadrivium (dördüzlü) diye iki kısımda toplanıyordu. Nahiv, mantık, beyan üçüzlü ilimlere; matematik, geometri, musiki ve astronomi ise dördüzlü ilimler kısmına dahildi. Farabi ilimleri; fizik, matematik, metafizik ilimler diye üçe ayırdı. Onun bu metodu, Avrupalı bilginler tarafından kabul edildi.

            Hava titreşimlerinden ibaret olan ses olayının ilk mantıklı izahını Farabi yaptı. O, titreşimlerin dalga uzunluğuna göre azalıp çoğaldığını deneyler yaparak tespit etti.Bu keşfiyle musiki aletlerinin yapımında gerekli olan kaideleri buldu. Aynı zamanda tıp alanında çalışmalar yapan Farabi, bu konuda çeşitli ilaçlarla ilgili bir eser yazdı.

            Farabi insanı tanımlarken “alem büyük insandır; insan küçük alemdir.” Diyerek bu iki kavramı birleştirmiştir. İnsan ahlakının temeli, ona göre bilgidir; akıl iyiyi kötüden ancak bilgiyle ayırır. İnsan için en yüksek en yüksek erdem olan bilgi, insan beyninin çalışması sonucu elde edilemez; çünkü tanrısaldır, doğuştandır (Vehbi). Bilimin ise üç kaynağı vardır: Duyu; akıl; nazar. Bilimler ikiye ayrılırlar: Kuramsal (nazari) bilimler; uygulamalı (ameli) bilimler. Ahlak, siyaset, müzik, matematik uygulamalı bilimlere girer. Toplumlarda öz bakımından ikiye ayrılırlar: Erdemli toplumlar ve erdemsiz toplumlar. Bu toplumları yöneltecek en kusursuz devletse, bütün insanlığı kapsayan dünya devletidir.

Eserleri El-Medinetü'l-Fazıla (Fazilet Şehri:Toplumun İlkeleri Üstüne Kitap) Es-Siyaset-ül Medeniyye Risale fi Ma'anii'l-Akl(Aklın Anlamları) İhsa el-Ulûm musiki el-Kebir (Büyük Müzik Bilimlerin Sayımı)

FARABÎ (870-950) Dünya bilim ve düşünce tarihinde şerefle yer almış büyük Türk bilgini, düşünürü. Eski Yunan felsefesinde sentez yapabilmiş dünyanın seyrek rastladığı fikir adamı. Fizik,kimya,tıp,matematik ilimlerinde ve felsefede vardığı sonuçlarla, Avrupa uygarlığına katkısı olmuş,kitapları 18. yüzyıl sonuna kadar Avrupa üniversitelerinde okunmuş bir Türk dehası... FARABİ... Asıl adı,Mehmet’tir. Türkistan’da,Farab şehrinde 870 yılında doğdu. Babası kale komutanlarından Mehmet Turfan idi. Batı bilim dünyası,onu,Alfarabius adı ile tanır. Farablı demektir. İlk öğrenimini doğduğu şehirde yaptı. Zamanın tanınmış bilginlerinden ders aldı. Bilgisini genişletmek için,önce İran’a,sonra Bağdat’a gitmiştir.

FARABİ’YE İKİNCİ ÜSTAT DENMİŞTİ Bağdat’ta bulunduğu dönemde,hem zamanın ünlü kişilerinden ders aldı,hem ders verdi. Özellikle mantık ve gramer üzerindeki bilgileriyle,Arapça’sını bu şehirde ilerletti. Dindarcı. İslamiyet’in akla dayalı bir din olduğuna inanıyordu. Farsça,Arapça,Latince ve Yunanca öğrendi. Özellikle,Yunan düşünürleri,Aristo ve Eflatun’ un fikirlerinin bir sentezini yapmaya ve Sokrat’ ın kurduğu temeli ortaya çıkarmaya çalıştı. Bu sebeple kendisine “Hace-i sani”,ikinci üstat derler. Aristo’ya üstat dendiği için,Aristo’yu yeniden şerh eden,notlar ekleyen,kurduğu felsefenin eksik yanlarını tamamlayan Farabi’ ye ikinci üstat denmiştir. 941 yılında Halep’ e geldi. O yıllarda Halep,Hemdanoğullarından Seyfüddev’ le Ali’nin idaresi altında idi. Bu Türk hükümdarı,Türk bilgini Farabi’ ye büyük itibar gösterdi. Bazı kaynaklar,Farabi’ nin,kendisine teklif edilen yüksek maaşı reddederek,bostan bekçiliği yaptığı ve sabaha kadar mum ışığında felsefe okuduğunu yazarlar. Farabi’ nin Seyfiddevle tarafından büyük itibar görmesi,Halep’ teki bilim adamlarını kıskandırmış ve Farabi’ nin hiçbir şey bilmediğini söylemeleri üzerine, Seyfüddevle’ nin huzurunda bir imtihan düzenlenmiştir. Bu imtihanda Farabi’ nin büyük üstünlüğü ortaya çıkmış ve Halep alimleri bundan sonra kendisinden ders almışlardır.

 İLK İSLAM FİLOZOFU VE İSLAM FELSEFESİNİN KURUCUSU İDİ Farabi,ilk İslam filozofu ve İslam felsefesinin kurucusudur. Samanoğulları hükümdarlarından Mansur B. Nuh’ un isteği üzerine kaleme aldığı söylenen “Et-talimüs-sani” (ikinci öğretim) Yunan felsefesinin bir özetini verir. Fakat bu özeti öylesine başarılı olur ki, kendisinden sonra gelen ve bütün dünyanın fikirlerine itibar ettiği İbni Sina ve İbnilrüştü bu kitaptan yararlanarak Yunan felsefesini öğrenmişlerdir. İbni Sina diyor ki: ”Farabi’ nin bir mezat yerinden satın aldığı kitap sayesinde,o zamana kadar bir türlü kavrayamadığım metafiziği,tamamen öğrendim.” Farabi aynı eserleriyle İbnilrüşdün üzerinde de tesirini göstermiştir. Farabi,musiki ile de uğraşmış, hatta”kanun” adı ile bilinen sazı kendi icat etmiş ve bu sazla birçok besteler yapmış ve söylemiştir.

FARABİ’NİN ESERLERİ

Farabi’den geriye büyük küçük yüzden fazla eser kalmıştır. Zamanla çeşitli araştırmalara konu olan bu eserlerin bir kısmı Latince, İbranice, Türkçe, Farsça, İngilizce, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca ve Rusça’ya tercüme edilmiştir. 

Fakat yine de klasik kaynaklardan modern araştırmalara kadar gerek bu eserlerin sayısı gerekse isimleri üzerindeki tereddütler ve ihtilaflar giderilebilmiş değildir. Bununla birlikte Farabi’nin en az yüz eseri olduğu bilinmektedir. İbrahim Kafesoğlu gibi bazı tarihçiler eserlerin 140’tan fazla olduğunu belirtirken diğer bazı tarihçiler 110 ile 120 arasında olabileceğini belirtmişlerdir. Farabi’nin günümüze kadar gelen eserlerinden en önemlileri ise şunlardır:
El-Medinetü’l Fazıla: Farabi’nin Bağdat’ta iken telifine başladığı, Şam’da tamamladığı ve Mısır’da gözden geçirerek tekrar düzelttiği bu eser onun felsefi görüşünü ana hatlarıyla ortaya koyan en olgun eseri sayılmaktadır. Günümüze kadar 15’ten fazla baskısı yapılan bu eseri Nafiz Danışman ve Ahmed Arslan Türkçe’ye çevirmiştir.
Es-Siyasetü’l Medeniyye: Farabi’nin hayatının sonlarına doğru kaleme aldığı bu eserin bölüm ve konu başlıklarının tam olarak tespit edilememesinden dolayı çok sistematik olmadığı bilinmektedir. Aynı zamanda bu eseri Mehmet Aydın, Abdülkadir Şener ve Rami Ayas Türkçe’ye çevirmiştir.
İhsanü’l ‘Ulum: Farabi’nin en başarılı olduğu alanlardan İlimlerin Tasnifi’ne dair yayımladığı eseridir.  Latince, İbranice, Almanca, Fransızca, İngilizce, İspanyolca gibi dillere çevirisi yapılan bu eseri Türkçe’ye Ahmet Ateş İlimlerin Sayımı adı ile tercüme etmiştir.
Tahsilü’s-Saade: Bu eser ise Farabi’nin içtimai, siyasi ve ahlaki problemleri bir arada işlediği eseridir. Eser Hilmi Ziya Ülken ve Kıvamüdin Burslan tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.  Buna ek olarak Hüseyin Atay “Mutluluğu Kazanma” başlığıyla tercüme ederek Farabi’nin Üç Eseri adlı kitabında bir bölüm olarak yayımlamıştır.
Fusulü’l-Medeni: Farabi’nin başta siyaset ve ahlak olmak üzere çeşitli meselelere dair görüşlerinin kısa fasıllar halinde ifadesinden ibaret olan bu eseri Hanifi Özcan, Türkçe’ye çevirmiştir.
Felsefetü Aristotalis: Aristo’nun ahlak ve siyaset dışındaki eserlerinin bir kritiği şeklindeki bu eser yine Hüseyin Atay tarafından Türkçe’ye çevrilerek Farabi’nin Üç Eseri içinde yayımlanmıştır.
El-Musika’l-Kebir: Farabi’nin musikiye dair yazdığı bu eseri iki bölümden oluşmaktadır. Bazı yazarlar Farabi’nin aynı isimli başka bir eserinin daha olduğunu belirtmektedirler. Eser Gattas Abdülmelik Haşebe tarafından neşredilmiştir.