Ýletiþim modelleri, kuramcýlarýn üzerinde sýklýkla durduðu kavramlarýn baþýnda gelir. Bireyler arasýndaki iliþkiden baþlayarak, toplumlara yön veren kitle iletiþimine kadar birçok kuramsal açýklama iletiþim biliminin konusunu oluþturmaktadýr.
Derinlemesine bir inceleme sunulmasý konunun anlaþýlmasý için gereklidir. Ancak konuya uzak olanlar için kýsaca bu modelleri saymak kaçýnýlmaz olmaktadýr.
Bu yazýda bu modellerin varlýðýndan bahsedilmiþ, derinlemesine bir inceleme için referans olmasý hedeflenmiþtir.
‘Ayseli USLUATA’nýn Ýletiþim Yayýnlarýndan çýkan ‘Ýletiþim’ adlý kitabýnda belirtilen iletiþim modelleri þunlardýr:

a. ARÝSTO MODELÝ
Bu modeli Aristo, ÝÖ 5. ve 4. yüzyýllarda ortaya atmýþtýr. Ona göre iletiþim tek yönlüdür ve karþýdakileri etkileyebilmeye dayanýr. Bu Aristo’nun yaþadýðý zamandaki yaþam koþularý için geçerli olabilir(bilindiði gibi o yýllarda þiirsel anlatýmlara önem verilirdi. Topluluklara þiir yoluyla düþüncelerini anlatmak çok yaygýndý)Ancak günümüzün kitle kültürlerinde bu söz konusu deðildir. Ýnsanlar günümüzde geribildirimleri görmek ister.

b. LASWELL MODELÝ
Laswell’e göre ‘kim neyi hangi etkiyle söylüyor?’sorusu ve bunun sýralamasý çok önemlidir. Ýletiþimin eðlence türünde de olabileceðini söylemiþ bu da kitle kültürüne ýþýk tutmuþtur. Bu yaklaþým bence günümüz dünyasýný tanýma açýsýnda devrim niteliðinde olmaktadýr. Laswell ayrýca bilgilendirme gibi etkilerin iletiþim süreçlerinde var olduðunu da belirtmiþtir.

c. SHANNON-WEAVER MODELÝ


Shannon ve Weaver tamamen yeni bir yaklaþýmla insanlar arasýndaki iletiþimin makineler içinde uygulanabileceðini söylemiþlerdir. Onlarýn modeli doðrusaldýr. Ýletiþim bilgi kaynaðýndan baþlar. Çeþitli enformasyonlarý deðerlendirerek bir ileti oluþturur. Gönderici iletiyi sinyale çevirerek iletiþim kanalýna gönderir. Alýcý sinyali tekrar iletiye çevirerek hedefe ulaþtýrýr. Bu model gürültü kavramýný ortaya atmasý bakýmýndan önemlidir.

d. NEWCOMB MODELÝ


Bu modelde çevre faktörü çok önemlidir. Bu durum ise modelin doðruluk payýný güçlendirmektedir.

e. SCHRAMM MODELÝ

Bu model bir bakýma Shannon-Weaver modelinin ayrýntýlý halidir. Ayrýca bu modelde kitleler hakkýnda daha fazla durulmasý günümüz açýsýndan önemlidir.
Schramm bunun dýþýnda ikinci bir model geliþtirmiþtir. Burada kaynakla hedef arasýndaki ortak yönlerin fazlalýðý iletiþimi arttýrýr görüþü hâkimdir. Bu noktada kültür farklýlýklarý ön plana çýkmaktadýr.

f. GERBNER MODELÝ

Þekil olarak diðer modellerden farklý olan bu modelde algýlama ön plana çýkmaktadýr. Buna göre bir kiþi bir olayý ‘seçer’ ve öyle algýlar. Bu seçimde birçok etken görev alýr. Seçim sonucunda biri tarafsýzlýk sorunu ortaya çýkar. Gerbner modeli, medyada çok geçerli bir modeldir. Medya çalýþanlarý seçim yaptýktan sonra bazý iletileri alacaklar ve onlarý bize yansýtacaklardýr. Bu tarafsýzlýk ilkesi ve medya güvenirliliði açýsýndan bana göre bir handikap oluþturmaktadýr.

g. KATZ ÝLE LAZARFELD MODELÝ
Bu modelde yüz yüze iletiþimin, kitle iletiþimine oranla daha etkili olduðu belirtilmiþtir. Bu daha önce belirttiðim gibi doðru bir yargýdýr. Ancak kitle iletiþiminin günümüzde hýzla geliþmesi de unutulmamalýdýr.

h. WESTLEY-MACLEAN MODELÝ
Bu model hem kiþiler arasý hem de kitle iletiþimi için geçerlidir. Bu modelde diðer modellere nazaran geribildirim çok önemlidir.

i. BERLO MODELÝ

Bu modelde Schramm gibi bazý modellerin etkisi gözükür. Berlo anlamýn sözcüklerde deðil kiþilerde aranmasý gerektiðini belirtir. O da kültürün iletiþim için önemini vurgulamaktadýr.

j. DANCE MODELÝ
Þekil olarak deðiþik bir model çizen Dance modele zaman kavramýný eklemiþtir.

k. WATZLAWÝCK-BEAVÝN-JACKSON MODELÝ

Bu model iletiþimin bireyler arasýndaki ileti alýþ veriþ olduðunu vurgulamýþtýr. Bireyler birbiri ardýna kaynak ve hedef olmaktadýr.

l. BECKER MODELÝ
Model tamamen farklý çizimiyle dikkat çekmektedir. Mozaikler þeklindeki modele göre kaynak etkilerden oluþan bir mozaiktir. Her katman birer bilgi katmanýdýr.

m. ANDERSCH-STAATS-BOSTON MODELÝ
Bu modelde de çevre ön plandadýr. Kaynaðýn ve hedefin çevre tarafýndan etkilenmesi önemli bir yaklaþýmdýr.

n. BARLUND MODELÝ
‘Kiþi Ýletiþiminin Karmaþýklýðýnýn, inanýlmaz güçlüðünü vurgulamaktadýr. Modele göre anlam alýnan deðil, yaratýlandýr.

o. ROGERS-KINCAID MODELÝ

Yakýn zamanlarda(1981)ortaya sunulmuþ modele göre iletiþim bireylerin bir birleriyle olan paylaþma sürecidir.