Devalüasyon Nedir? Devalüasyon Neden Yapılır ve Etkileri Nelerdir?

Devalüasyonun Tanımı

Devalüasyon, ulusal paranın yabancı ülke paralarına göre değerinin düşürülmesidir. Ülke ekonomisinde, dış dengeyi sağlamak için başvurulacak yollardan biri de ulusal paranın dış değerinin düşürülmesidir. Devalüasyonun amacı, dış alımı pahalılandırıp dış satımı ucuzlatmak ve böylece ülkeye döviz girişini, döviz çıkışına göre hızlandırmaktır. Dış ödemelerinde açık veren, yani dış satımı dış alımından az olan ülke, devalüasyona başvurarak dış satımını artırıp dış alımını azaltabilir. Sonuç olarak da dış denge sağlanır ve açık kapanır.

Revelüasyon: Milli paranın değerinin yabancı paralar karşısında yükseltilmesidir.

Devalüasyon Hakkında Bilgi

Hiç bir ülke, kendi para biriminin diğer para birimleri karşısında değer kaybetmesini istemez. Fakat bazı durumlar devalüasyon yapılmasını, ekonomik toparlanma açısından zorunlu hale getirebilir.

Devalüasyonun en önemli uygulanma sebebi, ekonominin dış ticaret dengesinin açık veriyor oluşudur. 

Bir ekonomide toplam ithalat, toplam ihracatın üzerinde ise o ekonomide dış ticaret açığı mevcuttur. Bu durumda devalüasyon ile, ilgili ülkenin satın alma gücü zayıflatılarak, daha fazla ihracat, daha az ithalat gerçekleşmesi sağlanmaya çalışılır.

Ülke para biriminin diğer dövizler karşısında değerinin azalmasıyla, satın alma gücü zayıflar ve   ithal malların fiyatı alım yapacak ülke için artmış olur, ülkenin dış ülkelere ihraç edeceği ürünlerin fiyatı ise düşmüş olur. Böylece ihracat gelirlerinde artış, ithalat giderlerinde ise azalış kaydedilerek bütçe dengeye getirilmeye çalışılır.

Enflasyonun yüksek olduğu ülkelerde para arzı ülkedeki toplam kıymetlerden çok fazladır. Normalde ülkenin toplam kıymetleri kadar paranın piyasada olması gerekir. Merkez Bankası karşılığı olmayan miktarda para basar. Karşılıksız basılan para yüzdesi kadar paranın değeri düşürülür. Devalüasyon yapılarak para arzı ve kıymet bedeli biribirine eşitlenir. Bu durumda yerli para değer kaybederken yabancı paraların değeri artacaktır.

Devalüasyonun amacına ulaşabilmesi için, bazı koşulların varlığı gereklidir. Devalüasyon yapılan ülkede dış satım mallarının arzı esnek değilse (yani dış satım mallarının üretimi ve arzı, fiyatlar yükselse de kolaylıkla artırılamıyorsa), para ayarlamasının dış satımı artırıcı etkisi doğmaz. Ülkenin dış satım mallarına olan dış talep esnekliği uygun değilse (yani yabancılar için söz konusu ülkenin dış satım mallarının fiyatlarının düşmesi fazla bir anlam taşımıyorsa), dış satım miktar olarak genişlese de, ondan elde edilen dövizde bir artış beklenemez.

Söz konusu ülkenin dış alım mallarının talep esnekliği düşükse (yani dış alım malları zorunlu ihtiyaç mallarıysa ya da halkın yabancı mallara karşı özel bir güveni, rağbeti ve tutkusu varsa), fiyatlar yükseldiği zaman dış alım, miktar olarak daralsa da, onun için harcanan döviz azalmaz.

Devalüasyonun Nedenleri

- İhracatı arttırmak, özendirmek ve avantajlı hale getirebilmek için devalüsyona gidilir.
- Yurt içinde üretilen mal ve hizmetlerin fiyatları artarsa, yabancı paraların satın alma gücününde aynı oranda artırılması için devalüsyona gidilir.
- Enflasyonun kontrol altında tutulamadığı dönemlerde, Uluslararası Para Fonunun (İMF) baskısıyla devalüasyona gidilir.

Devalüasyonun etkileri

- İhracat artarken, ithalat azalır.
- Dış ticaret açığı azalır.
- Artan ihracat ile ülkenin milli geliri artmış olur.

Yapılan devalüasyonun ekonomiye dengeye ulaştırabilmesi için aşağıdaki ekonomik koşulların mevcut olması gerekir.
- Diğer ülkelerin, karşı devalüasyon yapmamaları gerekir.
- Enflasyonun düşürülmüş olması gerekir.
- İhraç malları, talebi artıran ürünler olmalıdır.

Türkiye'deki devalüasyonlar

Türkiye'de 1946, 1958 ve 1970 yıllarında istikrar programları çerçevesinde büyük devalüasyon yapılmıştır. 1977-1980 arası belirli aralıklarla yapılan devalüasyonlar o tarihten bu yana günlük ayarlamalara dönüşmüştür. Ne var ki, kambiyo denetimi hala geçerli olduğundan günlük ayarlamalar, para değerini piyasa şartlarına göre serbestçe belirlenmesi anlamına gelmemektedir. Türkiye'de para birimi düşürülmesi işlemi, Türk Lirası'nın Amerikan Doları karşısındaki değerine göre yapılmakta ve çapraz kurlar, dolara göre belirlenmektedir.

Türkiye'deki devalüasyon tarihleri ve oranları

7 Eylül 1946 tarihinde % 54,3 oranında,
4 Ağustos 1958 tarihinde % 68,9 oranında,
10 Ağustos 1970 tarihinde % 40 oranında,
21 Eylül 1977 tarihinde % 9,1 oranında,
1 Mart 1978 tarihinde % 23 oranında,
10 Haziran 1979 tarihinde % 43,7 oranında,
24 Ocak 1980 tarihinde % 32,7 oranında,
5 Nisan 1994 tarihinde % 51 oranında,
22 Şubat 2001 tarihinde % 28,4 oranında, devalüasyon gerçekleştirilmiştir.