Anlatımın Temel Nitelikleri

Duygu, düşünce, hayal ve isteklerin sözle ve yazıyla başkalarına iletilmesine "anlatım" diyoruz. Anlatımda, amaca tam ulaşılabilmesi için bazı niteliklerin bulunması gerekir. Belli başlılarını aşağıda saydığımız bu özelliklerden uzaklaşılması, anlatımda bozukluklara yol açar.

Duruluk: Duygu, düşünce ve hayallerin; ne bir eksik, ne bir fazla; gerektiği kadar sözcük kullanılarak anlatılmasıdır.

     Pabucu dama atılmak demek, itibarını kaybetmek demektir. (Altı çizili sözcük gereksizdir.)

Doğalgazda oynanan son oyunlar gelecekle başınıza geleceklerin habercisidir. (Cümle bu haliyle duru değildir. "Başımıza geleceklerin" sözü varken "gelecekte" sözcüğünü kullanmak gereksizdir.)

Sadelik (Yalınlık):Anlatımda süse gösterişe kapılmamak, doğallıktan ayrılmamaktır. Karşıtı "süslülük" tür. Anlaşılması zor, ağır sözcükler kullanmak; mecazlara, sanatlara çokça yer vermek sadeliği zedeler.

Doğallık (Tabiilik): Anlatıcının içinden geldiği gibi bir yol izlemesi; çoğunluğun bildiği, anladığı, benimsediği sözcükleri ve ifadeleri kullanması, yapmacıklığa kaçmamasıdır. Karşıtı "yapmacıklık” tır.

Açıklık: Cümlelerin kolay anlaşılır, tek ve kesin yargı bildirmesidir. Karşıtı "kapalılık"tır.

O insanlar, böcek yemiş ekinler gibi serilip kaldılar. (Ekin mi böceği, böcek mi ekini yi¬yor, anlaşılmıyor. Doğrusu:... böceklerin yediği ekinler gibi serilip kaldılar.

Müberra Yetişin en Önemli özelliği, Türkiye'nin ilk kadın paraşütçülerinden Mücella Olgun'un ablası olmasıdır. (Kim kimin ablasıdır, belli değil.)

 İspanyol kadın bakan erkekleri kızdırdı (Noktalama eksikliğinden doğmuş bir kapalılık söz konusudur, "İspanyol kadın bakan, erkekleri kızdırdı." şeklinde yazıldığında anlatım açık duruma geliyor.)

Akıcılık: Sözcüklerin ve cümlelerin rahat ve kolay seslendirilebilmesidir, Söylenişi zor sözcüklerin kullanılması, benzer seslerin ve eklerin, özellikle sert sessizlerin tekrarı gibi durumlar akıcılığı zedeler. Karşıtı "tutukluk, pürüzlülüktür.

Enstitü öğrencileri, enstrümanlarını çelik konstrüksiyon atölyesine bırakarak; peynir alarak, ekmek alarak karınlarını doyurmaya koyuldular, (Cümle, söylenişi zor sözcükler, ses, ek ve sözcük tekrarları yüzünden akıcılıktan uzaklaşmıştır.)

Sağlamlık: Cümlelerin ve sözcüklerin dilbilgisi kurallarına uygun kullanılmasıdır. Basit mantık kurallarının çiğnenmesi de sağlamlığı zedeler.

Örnek Soru:

Akyaka'da Bakkal manav karışımı bir marketten alışveriş yapıyoruz. "Karpuz iyi mi?" sorusunu; gözlüklü, zarif hanım satıcı, şöyle cevaplıyor: "Dün koptu geldi, gecik değil. Belki biraz pembedir." Dilin yerel tadı; içten kopup geldiği gibi kurulan, ama bozuk olmayan cümleler; ne bir eksik, ne bir fazla sözcük; birbirini takip eden sözcüklerin yumuşak uyumu... Sözün kısası, pek çok kalem sahibinin yıllarca uğraşıp ulaşamadığı, bir güzellik vardı o hanımın dilinde. Bu, beni öylesine zevklendirdi ki, karpuz Kabak çıksa da ne gam!

Aşağı da kilerden hangisi yazarın, satıcı kadının anlatımında gördüğünü söylediği özelliklerden değildir?

A) Doğallık                   B) Sağlamlık                             C) Akıcılık
D) Duruluk                   E) Sanatlılık

Yanıt: E

Örnek Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Bu çarşının en eski, en tanınmış esnafı benim.
B) Bu kitabında yazar, başkalarından duyduklarını değil, yalnızca gördüklerini anlatıyor.
C) Yetersiz kalan ilgi yoksunluğundan bu sanat unutulmuş.
D) Bu aileden birçok çalışkan ve başarılı insan çıkmış.
E)  Bu kitabı okursan, bilmediklerini öğrenir, unuttuklarını anımsarsın.

Yanıt: C