Peri bacalarý Nasýl Oluþmuþtur?
Aslýnda benim bu konuyu tekrar etmemin belki de çok bir manasý yok ama internette gördüðüm kadarýyla her kaynakta ayný taným yer alýyor. Ben bu konuda kopyalayacak döküman arayanlar için hazýrlanmýþ olan bu uzun yazýyý okumak istemeyenler, sadece konuyu merak edenler için önceki yazýlarýmda anlattýklarýmý toparlayarak biraz daha özet bir paragraf yazmak istiyorum.
Bundan milyonlarca yýl önce Kapadokya bölgesi bir iç denizmiþ. Bölgenin güneyinde yapýlan arkeolojik kazýlarda ilkel deniz canlýlarýna ait fosillerin bulunmasý bu tezi doðrular. Yerkabuðunun hareketlenmesi ile birlikte dünyamýzýn merkezindeki magma tabakasýnda bulunan sýcak lav, yerkabuðunda oluþan derin çatlaklardan çýkýþ yollarý bularak Erciyes, Hasan Daðý ve Güllüdað yanardaðlarýndan yeryüzüne püskürmeye baþlar. Bu volkanik hareketlilikle birlikte denizi kurumuþ ve denizin bulunduðu yerdeki çukur bölge lav ile dolmaya baþlamýþ. Peri bacalarýnýn oluþmasýndaki en birinci etken lavlarýn çukur bir bölgede birikmiþ olmasýdýr. Yoksa her lav püsküren yerde Peri bacasý oluþmaz.
Milyonlarca yýl boyunca lav püskürmesi, püsküren lavýn soðuyarak sertleþmesi sonra bu sertleþen katmanýn üzerine tekrar lav püskürmesi þeklinde devam eden bu döngü yanardaðlar sönerek faaliyetlerini durdurana kadar devam ediyor. Yani bu lav tabakalarý tek seferde deðil birçok defa lav püskürmesi ve soðumasý neticesinde oluþuyor. Ýkinci bilmemiz gereken nokta da bugün peri bacasý oluþumu olarak gördüðümüz kayaç yapýlarýnýn dünyanýn merkezinden gelen sýcak ve akýþkan lavlarýn sertleþmesi ile oluþmuþ olmasýdýr. Her ne kadar sertleþmiþ olsa da aslýnda basit bir tornavida ile oyulabilecek kadar da yumuþaktýr.
Yanardaðlar söndükten sonra devreye akarsular giriyor. Sertleþmiþ lavýn üzerinden akan akarsular kayayý aþýndýrarak yukarýdaki fotoðrafta gördüðümüz gibi derin vadiler oluþmasýna neden oluyor. Bu derin vadilerin yamaç kýsýmlarý deðiþik yönlerden esen rüzgarýn aþýndýrmasý nedeniyle dalgalý bir görünüm kazanýyor. Bu yapý peribacasý oluþumunun birinci evresidir. Rüzgarýn aþýndýrmasý devam ettikçe bazý bölümler ana parçadan ayrýlarak bildiðimiz Peribacasý görünümüne kavuþurlar.
Son olarak gelelim üzerinde þapka olan peribacalarýnýn nasýl oluþtuðuna.
Bu þekil üst katmaný daha sert ve aðýr, alt katmaný daha yumuþak ve hafif lav katmanlarýnýn bulunduðu bölgelerde gözlemleniyor. Þapka kýsmýnda bulunan aðýr katman aþaðý doðru baský yaparak alttaki hafif katmanýn sertleþmesine neden olduðu için kayanýn altýnda kalan kýsým rüzgar aþýndýrmasýna daha dirençli oluyor. Rüzgarýn gücü büyük kaya parçalarýnýn aþýnarak yokolmasýna neden oluyor ama taþýn aðýrlýðý ile sertleþen bölüm yokolmadýðý için yukarýda gördüðünüz þekil oluþuyor.
Aþýndýrma yavaþ da olsa devam ettiði için birgün bu þapka bölümü düþecek ve baskýdan kurtulan kýsým kolayca aþýnacaðý için bu peribacalarý yokolacak. Ama bu yaþlý peribacalarý yokolurken baþka yerlerde de baþka peribacalarý oluþacak. Tabiiki bu iþlemin çok uzun yýllar sürdüðünü de unutmamak lazým. | 