Fizibilite nedir?

Yatırım kararlarının öncesinde durum değerlemesi. Türkçede yapılabilirlik olarak bilinen bu terim, daha ziyade fizibilite etüdü olarak kullanılır. Fonların ve imkanların kullanımını gerektiren hemen her yerde, gelecekte kazanç getirecek bir işe kalkışıldığında, söz konusu olacak yatırımın değer olup olmadığını, ne ölçüde karlı olabileceğini ortaya koymak için yatırım projesi ile ilgili önemli bütün hususların değerlendirilmesine ihtiyaç duyulur. Bu amaçla yapılan çalışmalara fizibilite çalışması denir. Değerleme sonucunda karlı bulunan yatırımlar için fizibildir denilir

Fizibilite çalışması yeni bir yatırım kararı için yapılabileceği gibi, mevcut tesislerin genişletilmesi, yenilenmesi maksadıyla da yapılabilir. Bu çalışmalar bazen bir istek sonucu da gündeme gelir. Yatırım için ihtiyaç duyulacak kredileri ve teşvikleri sağlayacak kamu veya finansman kuruluşları bu işin yapılabilirliğini görmek için bir fizibilite raporu talep ederler. Bu durumda müteşebbis şartlarına uygun bir fizibilite etüdü hazırlamak zorunda kalır.

Bir fizibilite çalışmasında esas itibariyle beş ana konuda bilgiler toplanıp bir değerleme yapılmaya çalışılır.

1. Piyasa incelemesi: Üretilmesi düşünülen mal veya hizmetin çeşitini, özelliklerini, muhtemel satış fiyatını, hangi pazarlarda veya pazar dilimlerinde ne kadar satılabileceğini, satış dönemlerini, sağlayacağı ihracat, istihdam, katma değer gibi iktisadi faydaların neler olacağı değerlendirilir. Bu maksatla ayrıntılı piyasa araştırmalarına girişilir.

2. Kuruluş yeri incelemesi: Bir işletmenin iktisadi ve sosyal bakımdan maliyetinin en az; buna karşılık sağlayacağı faydaların en fazla olması esastır. Bu maksatla, yatırım için en uygun yerin belirlenmesine ihtiyaç duyulur. Hammadde, enerji, işgücü, pazara yakınlık, tabii şartlar, ulaşım imkanları, gelişme potansiyeli ve daha birçok faktör dikkate alınarak en rasyonel kuruluş yeri tayine çalışılır.

3. Mali inceleme: Fizibilite etüdünün bu bölümünde yatırımın toplam maliyeti, sabit ve değişir giderlerinin yapısı, işletme sermayesi ihtiyaçları, aylar ve yıllar itibariyle nakit akışları ve finansman programı, üretime geçtikten sonra nakit akışları, başabaş üretim miktarları ve yatırımın kara geçiş zamanı gibi hususlar değerlendirilir.

4. Teknolojik inceleme: Üretimde kullanılacak teknik ve teknolojiler ile, alternatif üretim teknikleri ve her tekniğe göre ortaya çıkacak ham ve yardımcı madde ihtiyaçları, bunların gerektirdiği makina ve teçhizat ile, bunlara ait girdi-çıktı analizleri, yerleşme planı, inşaat ve montaj işlerinin nasıl yapılacağı, tedarik kaynakları, istihdam edilecek personelin miktar ve özellikleri gibi hususlar bu bölümde değerlendirilir.

5. Hukuki inceleme: Yatırım projesinin hazırlanma safhasından kuruluş yerinin seçimi, yatırımın gerçekleştirilmesi, işletmenin faaliyete geçip malların pazarlanmasına kadar uyulması gereken kanun, tüzük ve yönetmelikler, yatırım üzerinde yapacağı muhtemel etkiler ve getireceği fırsatlar bakımından değerlendirilir.

Başlıca bu bölümlerden meydana gelen fizibilite etüdü ardından sonuç olumlu (yapılabilir) bulunursa, yatırım için bir ön proje hazırlanır. Daha sonra, kesin proje haline getirilecek uygulamaya geçilir.

Fizibilitenin Tanımı ve Fizibilite Nasıl Yapılır?

İngilizce’deki "feasibility" kelimesinden dilimize geçmiş şekli olan bu kavram "yapılabilirlik" anlamına gelir. Yatırım kararının alınmasında bir ön aşamadır.

Fizibilite çalışması, düşünülen yatırımın ekonomik, teknik, finansal ve hukuki yönlerden etkinliğini belirlemek için yapılan bir araştırmadır. Böylece yatırım projesini çeşitli yönlerden tartışmak ve yatırımı gerçekleştirip gerçekleştirmemek konusunda kesin karar verme olanağı sağlanmış olur. Fizibilite çalışmaları, aynı zamanda çeşitli projeler arasında seçim yapma olanağı verir.
Yatırım önce zihinlerde bir fikir olarak doğar, bu fikir daha sonra fizibilite çalışmaları ve proje değerlendirmesi şeklinde gelişir. Eğer proje değerlendirmesi sonucunda projenin "feasible" yani yapılabilir ya da karlı olduğuna karar verilirse kesin projenin hazırlanması aşamasına geçilir.

Fizibilite etüdünün başlıca yönleri
Piyasa etüdü: Üretilmesi düşünülen malın, ilgili piyasadaki talebi araştırılıp, mal kimler tarafından ne miktarlarda satın alınacaktır, piyasadaki rakipler kimlerdir, malın tipi nasıl olmalıdır, v.s. gibi sorulara cevap aranır.

Teknolojik etüd: Bu konuda mevcut teknolojiler nelerdir, girdilerle çıktı arasında optimal bir bileşim sağlayabilmek için ne tür bir teknoloji uygulamak gerekir, optimum kapasite ne olmalıdır, yıllara göre gider, gelir ve fon akışı nasıl olacaktır, firma ne zaman kara geçecektir, v.b. hususlar araştırılır,
Hukuki etüd: Gerek yatırım, gerekse işletme aşamasında firmanın tabi olacağı yasaların araştırılmasını içerir.

Kuruluş yeri etüdü: İşletmelerin maliyetlerini minimum yapabilmesi için hangi yöreye kurulması gerektiğinin araştırılmasıdır. Fizibilite çalışmaları bu gibi soruları cevaplandırarak yatırım kararının verilmesi için gerekli bilgileri sağlamış olur. Bunu daha sonra ön projenin ve kesin projenin hazırlanması çalışmaları izleyecektir.