Gelişim Alanları – Gelişim Dönemleri ve Özellikleri

Gelişim Dönemleri

1. Fiziksel Gelişim

Döllenmeden itibaren beyinde, duyu organlarında ve bedenin diğer bölümlerinde meydana gelen tüm yapısal gelişmeler bu başlık altında incelenir.

 2. Psiko-motor Gelişim 

Hareketlerle ilgili tüm gelişimleri içerir. İnce ve kaba motor olarak iki başlıkta toplanır. İnce motor gelişim parmak kasları ile ilgili gelişmeyi kapsarken kaba motor gelişim; emekleme, oturma, yürüme, zıplama, tek ayak üzerinde durma, topa vurma, merdiven çıkma...gibi diğer tüp hareketleri kapsar. İnce ve kaba motor olarak ayrılmasının sebebi, el kaslarının beyinde ayrı bir bölge tarafından yönetiliyor olmasıdır. Diğer tüm hareketler ise tek bir merkezden yönetilir.

 3. Zihinsel Gelişim

Öğrenmeyi ve anlamayı içeren algılama, soyut düşünme, uzun süreli ve kısa süreli hafıza,  lisan, problem çözme, yargılama, dikkat...gibi tüm zihinsel işlevleri kapsar.

 4. Sosyal Gelişim

İnsan yavrusunun toplumun bir üyesi haline gelmesi sürecine sosyalleşme denilmektedir. Bir anlamda çocuğu pasif olarak gören bu tanım, birçok psikolog tarafından çocuk çevresinden etkilenen aynı zamanda çevresini de etkileyen bir varlıktır denilerek reddedilmekte ve sosyalleşme yerine sosyal gelişim kavramını kullanmak daha uygun görülmektedir. Bu bağlamda sosyal gelişim, bireyin öncelikle aile ve yakın akraba çevresine katılımıyla başlayan ve yaşının ilerlemesiyle diğer sosyal gruplarla (akran grupları, ana okulu, oyun grupları, ilköğretim, spor aktiviteleri...) devam eden ilişkilerinin gelişimsel özelliklerinin takip edilmesidir.

 5.  Duygusal Gelişim 

Bireyin kendi duygularının farkında olması, duygularını uygun yollarla yani uygun jest, mimik gibi yüz ifadeleri kullanarak sözle de  ifade etmesi; diğer taraftan başkalarının duygularını da tahlil ederek yine aynı yollarla yansıtma yetisini içeren gelişim sürecidir.

 6.  Cinsel Gelişim 

Cinsiyet organlarının büyüyüp gelişmesi sürecinde yaşadığı davranış değişiklikleriyle beraber, bu gelişim sürecinde doğan sorunlarla ilgili davranış değişikliklerini kapsar.

 7.  Ahlak Gelişimi

Bu gelişim süreci, bireyin özünde yer alan ahlaki doğruların ve erdemlerin sosyal alandaki tezahürünü içerir. Buna göre birey, toplum değerlerini de içerisine katarak, kendine göre mukayeseli (doğru-yanlış, iyi-kötü...) bir ahlaki düşünce sistemi geliştirir.

 8.  Öz bakım Becerileri 

Bireyin dışarıdan yardım almadan yaşamını sürdürebilmesi için gerekli temel becerileri (beslenme, tuvalet ve temizlik alışkanlıkları, giyinme-soyunma....) kazanmasına ilişkin konuları ele alan gelişim sürecidir.

 GELİŞİM DÖNEMLERİ

Gelişim olgusunu farklı evreler altında incelemek, çalışmaların daha pratik hale getirilmesi açısından gerekli görülen bir durumdur. Buna göre kimi otoritelerin, gelişimi dönemlere ayırmada kronolojik yaş sınırlarını esas aldığı görülürken, bazılarının da gelişim dönemlerini her evrede ele alınan temel özellikler bakımından inceledikleri saptanmaktadır.

Genel bir ayrım söz konusu olduğunda yaş sınırları her ne kadar değişkenlik gösterse de; gelişim dönemlerini şu başlıklar altında toplamak mümkündür:

 1. Doğum Öncesi Dönem

Döllenmeden doğuma kadar olan dönemdir.

 2.  Okul Öncesi Dönem

 a.  Bebeklik Dönemi

0 - 2 yaşlar arasını kapsayan bebeklik dönemi gelişimin en hızlı gerçekleştiği dönem olma özelliğini gösterir. Bebek, dönemin başında çevresine tamamen bağımlı iken dönemin sonuna doğru yarı bağımsız hale gelir (Arı & Üre & Yılmaz, 1998; Şendil, 1995; Uluğ, 1997).

 b.  İlk Çocukluk Dönemi

2 - 5, 8 yaşlar arasını kapsayan ilk çocukluk dönemindeki en belirgin özellik, çocuğun sosyalleşmeye başlaması ile birlikte kendisinin ayrı bir birey olduğunu fark etmesidir. Bu dönemde, bebeklikte gerçekleşen gelişim hızı azalmışsa da gelecek dönemlerdeki gelişim hızına oranla yine de daha hızlı olarak devam etmekte ve çocuğun büyümesi, olgunlaşması yanı sıra yeni beceriler kazanması da süreklilik arz etmektedir (Oktay, 2000; Arı & Üre & Yılmaz, 1998; Şendil, 1995).

3.  Temel Eğitim Dönemi

a.    İkinci Çocukluk Dönemi

5, 8 – 10, 12 yaşlar arasını kapsayan ikinci çocukluk dönemi, çocuğun gerçek sosyal ilişkiler kurmaya başladığı dönemdir. Bu dönemdeki en önemli değişiklik okula başlama ile beraber kazanılan yeni beceriler ve yüksek zihinsel işlevlerdir (Arı & Üre Yılmaz, 1998; Şendil, 1995).

b.    Erinlik (Bluğ) Dönemi

Otoriteler tarafından olumsuz bir dönem olarak nitelendirilen ve 9 – 14 yaşları arasında yaşanan bu dönemin başlarında gelişim hızı belirgin olarak yavaşlarken, dönemin sonunda bu hız artış göstermektedir (Arı & Üre & Yılmaz, 1998; Şendil, 1995).

4.   Orta Öğretim Dönemi

a.  İlk Ergenlik Dönemi

b.  Son Ergenlik Dönemi

13 – 20 yaşları arasında yaşanan ergenlik dönemi, çocukluk ile yetişkinlik arasında gerçekleşen bir geçiş dönemidir. Özellikle dönemin başlarında görülen hızlı  büyüme fizyolojik bir temele dayanmaktadır (Arı & Üre & Yılmaz, 1998). Anılan fiziksel ve fizyolojik değişikliklerin yanı sıra, toplumsal rollerde ve beklentilerde de değişiklikler olan bu dönemde, “ben kimim “ sorusuna cevap aranarak kimlik oluşturulmaya çalışılır (Şendil, 1995; Özkalp ve ark., 2000).

5.   Yetişkinlik Dönemi

Bireyin şahsi ve ekonomik bağımsızlığını kurduğu yetişkinlik dönemi 20 – 40 yaşlar arasını kapsayan bu dönemde (Şendil, 1995), arkadaşlık kurma, sevgi ilişkileri ve cinsel ilişkiler önemli nitelikler olarak göze çarparken, sevgi ve cinsellik bu dönemde ergenlik döneminden farklı olarak gerçekçi temellere oturtulur (Özkalp ve ark., 2000).

6.   Orta Yaşlılık Dönemi

40 – 60 yaşları arasında yaşanan bu dönem, şahsi ve sosyal sorumlulukların genişlediği katılımcı bir dönemdir (Aydın, 1997; Şendil, 1995).

7.   İhtiyarlık Dönemi

Sosyal rollerin ve şahsi amaçların yeniden oluşturulduğu 60 yaş ve sonrasını kapsayan sürece, ihtiyarlık dönemi adı verilmektedir (Şendil, 1995).

Görüldüğü üzere gelişim, döllenme ile ölüm arasında yaşanan, süreklilik arz eden, kabaca yedi dönemde incelenen bir süreçtir. Bu süreç kısaca özetlenmiş olup, özellikle çalışmamız kapsamına giren ilk çocukluk dönemi üzerinde ayrıntılı bir şekilde durulması uygun görülmüştür. Bu bilgiler ışığında, öncelikle ilk çocukluk döneminde yaşanan gelişimsel özellikler incelenecek, sonra sırasıyla gelişim alanları dikkate alınarak 6-8 yaşlar arası çocukların gelişimsel özellikleri üzerinde durulacaktır.

Hazırlayan: Uzm.Psk.Tuğba Demiröz

KAYNAKLAR:

Arı, Ramazan & Üre, Ömer & Yılmaz, Hasan (1998). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. Konya: Mikro Yayıncılık

Aydın, Betül (1997). Çocuk ve Ergen Psikolojisi. Marmara Üniversitesi Vakfı Yayınları No.1:İstanbul.

Demiröz, Tuğba (2004). İlk Çocukluk Dönemi Kişilik Envanteri (Espq)’Nin Türkiye Koşullarına Uygun Dilsel Eşdeğerlilik, Geçerlilik, Güvenirlik Ve Norm Çalışması, Marmara Üniversitesi, Okul Öncesi A.B.D Master Tezi

Oktay, Ayla  (2000). Yaşamın Sihirli Yılları: Okul Öncesi Dönem. 2. Baskı. İstanbul: Epsilon Yayıncılık

Özkalp, Enver & Arıcı, Hüsnü & Aydın, Orhan & Bayraktar, Rüveyde & Uzunöz, Ali &      Erkal, Buket (2000). Davranış Bilimlerine Giriş. (Edi. Enver Özkalp). 3. Baskı. Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 1027

Şendil,Gül (1995). Büyüme Gelişme Olgunlaşma. İstanbul: Çantay Kitabevi.

Uluğ, Mücella Ormanlıoğlu (1997). Niçin Oyun? Çocuğun Gelişiminde ve Çocuğu Tanımada Oyunun Önemi. Göçebe Yayınları.