Psikolojik Dayanıklılık Hakkında Bilgi

Bütün anne babaların hayali kaygı ve korkudan uzak, mutlu huzurlu bir hayat yaşayan çocuklar yetiştirmektir. Ancak günümüzde yaşam şartları kolay değil. Bugünlerde çocuklarımız zorbalık, akran baskısı, ayrılan veya kavga eden ebeveynler, açlık, hastalıklar, terör ve savaş gibi birçok olumsuz deneyime maruz kalıyorlar. Onlar için tasarladığımız ideal dünyada değil çoğu kontrolümüz dışında onlarca sıkıntı yaşıyorlar.

Çocuklarımızı dünyadaki tüm sıkıntılardan koruyamayacağımızı onları hayattan soyutlayamayacağımızı  biliyoruz. Peki, hem hayatı dolu dolu yaşayıp hem de sıkıntılara acılara göğüs gerebilen dayanıklı çocuklar yetiştiremez miyiz? Bizce bu mümkün… Çocuklarda geliştirmemiz gereken bu kapasitenin adı Psikolojik Dayanıklılık.

Aslında dayanıklılık başarısızlığa karşı direnç gösterme, kendini toparlayabilme özelliğidir. Aslında bir yerde kaldırma kuvveti gibi düşünebiliriz, suya batırdığımız bedenlerimiz hızlıca yüzeye doğru çıkar.

Çocuklarımızdan beklediğimiz de bu: aşağıya ittirildikleri zaman zahmetsizce yukarı çıkabilmeleri.

Böyle ifade edince dayanıklılık  çok sert olmak, duygusuz olmak, mükemmel olmak, sürekli hatadan kaçınmak gibi algılanabilir. Dayanıklılık mükemmel insanların sahip olduğu bir özellik gibi görülebilir. Ancak bu doğru değil.

Çünkü mükemmelin peşinde koşan insanlar hata yapmaktan risk almaktan korkarlar. Oysa dayanıklı insanlar başarılıdır çünkü risk almış limitleri zorlamış ve en çok da hatalarından çok şey öğrenmişlerdir.

Yine de bazı çocukların sanki doğuştan dayanıklılığı yüksekken diğerleri ayağa kalkmakta daha zorlanırlar. Elbette doğuştan getirdiğimiz birçok özellik bu konuda belirleyici. Ancak yine de tüm çocukların eğer üstünde yeterince durulursa dayanıklılığı öğrenme konusunda epey yol kat edeceği bir gerçektir.

Çocuk gelişimde psikolojik dayanıklılığa örnek verecek olursak bu çok zor şartlar altında yaşamış ancak okula devam etmiş, suça bulaşmadan veya psikolojik problemler yaşamadan hayata devam eden çocuklardan bahsediliriz. Bu çocuklar en temel ihtiyaçları karşılanmadığı halde bir yolunu bulup yaşamaya devam eden ve normalden sapmayan güçlü çocuklar.

Psikolojik dayanıklılığı geliştirmek için çocuklarımızı desteklerken kendimize soracağımız sorular burada.

Çocuğumun Yetkinlik Hissini Geliştirebiliyor muyum?

Yetkinlik, bir durumla etkin bir şekilde baş edebilme becerisidir. Sadece “Bunu yapabilirim” demek ve böyle hissetmek yetkinlik için yeterli değildir. Yetkinlik deneyimle oluşur. Çocuklarımızın yetkinliğini arttırırsak dayanıklılığını da arttırmış olacağız.

Çocuklarımızın güvenini ve dayanıklılığını arttırmaya yardımcı olurken kendimize şu soruları sorabiliriz:

• Çocuğumu sık sık eleştiriyor, onun zayıflıkları üzerinde mi duruyorum yoksa güçlü taraflarını görüp takdir ediyor muyum?
• Çocuğumun hatalarını görme eğilimim mi var yoksa doğru yaptıkları üzerinde mi duruyorum?
• Bir yanlışa işaret etmem gerektiğinde ona her şeyi hep yanlış yapan biri olduğunu mu söylüyorum yoksa yanlış konusunda net kısa bilgilendirmeler yapıp yanlıştan bireyler öğrenmesini mi sağlıyorum?
• İyi veya kötü yaptığı her şeyi kendisi için yaptığını ona fark ettiriyor muyum?
• Çocuğuma gerçek dünyada ihtiyacı olacak gerekli eğitim bilgi stres yönetimi becerilerini verebiliyor muyum?
• Çocuğumun doğru karar verebilme potansiyeline güveniyor ve onu kendi kararlarını vermesi konusunda güçlendirmeye mi çalışıyorum yoksa uzun uzun nasihatler veriyor, bir işi nasıl yapmasını gerektiğini onun pek de anlamayacağı bir dilde anlatmaya mı çalışıyorum?
• Onu korumaya çalışıp yardım etmeye çalışırken acaba ona “Bunu sen yapamazsın” mesajı mı veriyorum?
• Birden fazla çocuk varsa, onları karşılaştırmadan güçlü yönlerine vurgu yapabiliyor muyum?

Özgüvenli Bir Çocuk Olması için Neler Yapmalı?

Kendine ve yapabileceklerine gerçekten inanan ve bu hissi de içlerinde taşıyabilen çocuklar özgüvenli çocuklardır. Bunun temeli yetkinlik hissinden geçer. Çocuk gerçek yaşam olaylarıyla karşılaşıp baş edecek yetkinliğe sahip oldukça özgüveni de artacaktır.

Bu konuda çocuklarımıza yardım edebilmek için kendimize bu soruları sorabiliriz:

• Çocuğumdan yaşına uygun gerçekçi beklentilerim var mı?
• Çocuğumu utandırmak yerine hatalarını tamir etmesi için fırsat veriyor muyum?
• Bazen yapabileceğini bildiğim zaman ancak çocuğum cesaretsiz hissettiği zaman onu motive edebiliyor muyum?
• Onun başarılarından çok başarıya giden süreçteki çabasını takdir ediyor muyum?
• Çocuğumun yardımsever olmak, sevgi dolu olmak gibi özelliklerini fark edip onlar konusunda memnuniyetimi dile getiriyor muyum?

Bağ Kurabilme Becerisini Geliştirelim

Aile ve arkadaşlarıyla yakın ilişkiler kurabilen kişilerin sevgi ve ilgi görebilmek için kendilerine zarar verici davranışlarda bulunmayacağını biliyoruz. Bu kişiler sevmek ve sevilmenin güvende hissettirdiği kişilerdir. Yakınlık ihtiyaçları karşılanarak büyüyen çocuklar, daha özgüvenli olur ve dayanıklılıkları artar. Yeterince sıkı bir bağ kurup kuramadığımızı kontrol etmek için kendimize şu soruları sorabiliriz:

• Çocuğumun fiziksel ve duygusal yakınlık ihtiyaçlarını yeterince karşılayabiliyor muyum?
• Çocuğumun olumlu ve olumsuz duygularını ifade etmesine izin veriyor, olumsuz duygularını ayıplamadan kabul edebiliyor muyum?
• Aile oyunları oynayarak veya aile zamanı geçirerek ilişkimizin güçlenmesi için çaba sarf ediyor muyum?

Karakter Geliştirmenin Yolları

Çocuklar doğru ve yanlışı ayırt etmeyi çok erken yaşlarda öğrenirler. Davranışlarının diğerlerini nasıl etkilediğini fark eden empatik sevgi ve saygı dolu bir karakter oluşturabilecek bir çocuk, sıkıntılı yaşam olaylarıyla baş etme gücünü bu karakterden alacaktır. Bu sorular bize bu konuda yardımcı olabilir:

• Çocuklarımızın davranışlarının başkaları üzerindeki etkilerini onlara gösterebiliyor muyuz?
• Çocuklarımızın kendi değerlini geliştirmesine izin veriyor ve bu değerlere saygı duyuyor muyuz?
• Çocuklarımızın iyi karakter özellerini geliştirmek için çabalıyor muyuz?

Dünyaya Katkıda Bulunduğunu Hissetmeli

Çocuklarımıza bu dünyada olmalarının dünyaya katkı sağladığını ve varlıklarından memnun olduğumuzu hissettirebilirsek, özgüvenleri artacak, dünyaya katkı sağlamak için çabalayacak, olumlu amaçlar geliştiren insanlar olacaklar. Böyle insanların dayanıklılık becerisi yüksek olur. Bu özelliği geliştirmek için kendimize şu soruları sorabiliriz:

• Dünyadaki çoğu insanın yeterli maddi ve manevi imkânlardan yoksun olduğunu çocuklarımıza yaşlarına uygun bir biçimde anlatabiliyor muyuz?
• Dünyanın daha iyi bir yer haline gelmesi için kişisel katkılarının çok önemli olduğunu onlara söylüyor muyuz?

Baş Etme Becerilerini Geliştirmek

Çocuklarımıza stresle baş edebilmek için uygun becerileri kazandırırsak onları zorluklar karşısında güçlendirmiş oluruz. Bunu etkili biçimde yapıp yapamadığımızı anlamak için kendimize şu soruları sorabiliriz:

• Çocuklarımıza stresle baş edebilme konusunda doğru model olabiliyor muyuz?
• Stres kaynaklarını fark ediyor, fazla gelenleri ayıklamasında ona yardımcı olabiliyor muyuz?
• Problem çözümünde adım adım ilerlemektense duygusal reaksiyonlar vererek stres düzeyini arttırdığımız oluyor mu?
• Aile atmosferimiz paylaşım yapmak rahatlamak için uygun bir ortam mı?
• Stresle baş edebilmesi için çocuğumuza yeterli boş zaman yaratabiliyor bu zamanlar için uygun aktiviteler önerebiliyor muyuz?

Kontrol Bende!

Çocuklarımız kontrolün ellerinde olduğunu bildikleri zaman daha özgür ve doğru kararlar verebilirler. Kararlarının yaşadıkları üzerinde etkisi olduğunu gören çocuklar, içinde bulunduğu sıkıntılı durumdan kararları sayesinde kurtulabileceklerini de bilirler. Çocuğumuza bu beceriyi kazandırmak için kendimize şu soruları sorabiliriz:

• Çocuğumuza hayattaki hiçbir şeyin tamamen tesadüf sonucu olmadığını,  insanların karar ve davranışlarının olana sebep olduğunu öğretiyor muyuz?
• Çocuğumuza her şeyi kontrol edemeyeceğini ancak olumlu ve olumsuz davranışlar arasında karar vererek sonucu değiştireceğini söylüyor muyuz?
• Onlara boşanma gibi kontrol edemedikleri durumlardan sorumlu olmadıklarını anlatabiliyor muyuz?

Yazar: Pınar Mermer