Kumaşlarda Genel Bitim / Apre İşlemleri

BİTİM İŞLEMLERİ
Kullanımı Geliştiren Apreler
· Çekmezlik
· Buruşmazlık
· Güç Tutuşurluk
· Su Geçirmezli
· Güve Yemezlik
· Boncuklanmayı Önleyici Apre
· Çürümeyi Önleyici Apre
· Kir İticilik
· vb.
Tutum Ve Görünümü Geliştiren Apreler
· Yumuşatma
· Sertleştirme
· Dekatür
· Presleme
· Kalandırlama
· Dolgunlaştırma
· vb.
Tekstil ürünlerinin tutum, görünüş ve kullanım özelliklerini geliştirmek için yapılan son işlemlere bitim işlemleri denir. Bitim işlemleri sanayide zaman zaman “ terbiye ” ve “ apre ” terimleri ile de ifade edilmekle beraber kavram kargaşasına yol açmamak için burada bu terimlerin kullanılmasında sakınılacaktır.
Eskiden bitim işlemlerinin ana amacı alıcıda satın alma isteği uyandırmak, yani ürünün albenisini arttırmaktı. Bu ise, tutum ve görünümü geliştirmekle sağlanıyordu. Oysa sentetik liflerin ortaya çıkması ve değişen yaşam koşulları yüzünden doğal liflere, kendilerine has iyi özelliklerini kaybetmeden ilave bazı özellikler ( örneğin buruşmazlık gibi ) kazandırılması olayı gündeme geldi. Böylece doğal liflerin sentetik liflerle rekabeti mümkün olabilecekti. Bu eğilim, tekstil ürünlerinin kullanım özelliklerini geliştirmeye yönelik bitim işlemlerinin doğmasına yol açtı.
Diğer bir gelişme de bitim işlemleri ile elde edilen etkilerinin dayanıklılığı (kalıcılığı)
konusunda oldu. Eskiden bitim işleminden ana amaç alıcıda satın alma isteğini uyandırmak olduğundan elde edilen etkilerin kullanıma dayanıklı olmasına çok önem verilmezdi. Bugün ise, çoğu kez tekstil ürününe bir takım özelliklerin verilmesi yeterli olmakla bu özelliklerin kullanıma, özellikle yıkmaya, karşı dayanıklı olması istenmektedir.
Tekrarlı yıkamalara karşı dayanıklı olup olmamasına göre geçici veya kalıcı diye sınıflandırdığımız bitim işlemleri ile tekstil malzemesine verilen başlıca özellikler şunlardır:
1-Görünüş ile ilgili özellikler: Düzgünlük, parlaklık, sıklık matlık gibi
2-Tutum ile ilgili özellikler: Sertlik, dirilik, dolgunluk, yumuşaklık, elastiklik, tokluk gibi.
3-Kullanım ile ilgili özellikler: Buruşmazlık, yanmazlık, su geçirmezlik, çekmezlik, keçeleşmezlik, kir tutmazlık ve yıkama ile kiri kolay giderme, küflenmezlik, antimikrobiklik gibi.
Bu işlemleri iki büyük gurupta incelemek mümkündür.
1.Kimyasal bitim işlemleri ( =yaş bitim işlemleri )
2.Mekanik bitim işlemleri ( =kuru bitim işlemleri )
Kimyasal bitim işlemlerinin esası terbiye maddelerinin herhangi bir uygulama yöntemine göre tekstil ürününe uygulanması ve bu sırada life bağlanmasıdır. Terbiye maddeleri malzemeyi bir banyodan uygulandıkları için bu işlemlere yaş bitim işlemleri de denilmektedir. Kimyasal bitim işlemlerine yine yaş terbiye işlemleri olan ön terbiye işlemlerinden ayıran başlıca özellik ön terbiye işlemlerinin ekstraktif olmasına karşılık kimyasal bitim işlemlerinin additif ( katılma ) işlemi olmasıdır. Yani işlem sonunda tekstil malzemesine bir şeyler katılmakta, dolayısıyla ağırlığından artış olmaktadır.
Kimyasal bitim işlemlerinde kullanılan tekstil terbiye maddelerinin genellikle liflere fazla afinetisi yoktur. Dolayısıyla çektirme yöntemi yerine çoğunlukla emdirme yöntemine göre uygulanırlar. Ayrıca aktarma, kaplama, püskürtme yöntemlerinden birine göre da çalışmak mümkündür.
Mekanik bitim işlemlerine gelince, bu tür işlemlerde kimyasal bir madde uygulaması söz konusu değildir. Elde edilmek istenen efektler bastırma, kesme, tüylendirme, ısıl işlemler gibi mekanik ( fiziksel ) yollarla sağlanır. Bazı durumlarda mekanik bitim işlemleri sırasında tekstil malzemesine su, yardımcı madde vb. etki ettirilirse bile genellikle bu tip bitim işlemleri kuru işlemlerdir. Bu işlemler bazen tek başına, ama çoğu kez kimyasal bitim işlemlerinden sonra uygulanır.
Mekanik bitim işlemlerinden amaç, genellikle kumaşın görünüm ve tutumu geliştirmektir. Fakat; örneğin, pamuklu malların çekmesini önlemek için yapılan sanforizasyon gibi bazı işlemler kullanım özelliklerini geliştirmek içindir.
Bir tekstil malzemesine uygulanacak bitim işlemleri ( kimyasal ve mekanik ) lifin cinsine yakından bağlıdır. Örneğin, ipek ve yün gibi liflerin kendilerine has özellikleri nedeniyle satılabilir hale gelmek için oldukça küçük çapta ve mutedil bitim işlemine ihtiyaçları olduğu halde, pamuk lifi çok daha fazla ve şiddetli bitim işlemi gerektirir; ayrıca bu ölçüdeki işlemlere de dayanabilecek özelliktedir.
Malın kullanım amacı da uygulanacak bitim işlemlerini belirlemede önemlidir. Örneğin, giysi yapımında kullanılacak bir mala uygulanacak bitim işlemleri ile döşemelik mallara uygulanacak aynı değildir
Kısaca bitim işlemleri ;
Tekstil mamullerine ön terbiye ve renklendirme işlemleri sonrasında uygulanan ve tekstil mamulüne istenilen görünüm ve özellikleri sağlamak amacıyla uygulanan işlemlerdir.
İkiye ayrılırlar;
A-Tutum ve görünümü geliştiren apreler,
B-Kullanımı geliştiren apreler
A-TUTUM VE GÖRÜNÜMÜ GELİŞTİREN APRELER
YUMUŞATMA:
Tekstil mamullerine yumuşak tutum verebilmek amacıyla yapılan işlemlerdir. yumuşatma işlemi mekanik olarak elde edilebilse de yinede yumuşatıcı maddelerin kullanılması ile daha iyi sonuç elde edilir. Tekstil mamulleri, piyasaya sunulmadan önce alıcı isteği uyandırma ,kullanım rahatlığı vermek amacıyla yumuşatıcı maddelerle muamele edilirler.
SERT TUTUM APRESİ:
Sert tutum apresi genellikle pamuklu dokumalar için kullanılır. Kumaşlar sertleştirici madde içeren apre çözeltisine sokulur ve apre maddesinin mamulün gözeneklerine yerleşmesi sağlanarak, istenilen sertlik elde edilebilir.
PRESLEME:
Yünlü mamullerin yüzey düzgünlüğünü sağlamak amacıyla silindir preslerle ile yapılan işlemdir. Kumaş basınç uygulayan iki silindir arasından geçirilir.
KALENDERLEME:
Tekstil mamulünü yumuşatmak ve yassılatmak , iplikler arasındaki aralıkları kapatmak veya yüzeye parlaklık vermek amacıyla kumaşın basınçlı silindirler arasından geçirilmesidir. En az iki silindir arasından geçirilir. Yünlüler hariç pamuklu ve sentetik elyafların tümüne uygulanır.
MAKASLAMA:
Kumaş yüzeyindeki hav tüycüklerini tamamen uzaklaştırmak yada bunların belirli bir yükseklikte düzgün bir seviyede kesmek amacıyla yapılır. Yünlü kumaşların yakılması zor olduğundan genellikle makaslanır.
ŞARDONLAMA:
Dokuma yada örme kumaşların ipliklerinin içerisinden ,liflerin çekilerek kumaş yüzeyine çıkarılması ve böylece tüylendirilmiş yüzeyli bir kumaş görünüşü oluşturulmasıdır. Şardonlama enlemesine açık durumdaki kumaşın, doğal veya metalik ince teller yada zımpara kaplı dönen silindirler ile aksi yönde geçirilirken mamulün üzerinden geçirilmesi ile gerçekleşir. Battaniye, peluş, oduncu göleklik kumaşlarında özellikle uygulanır.
ZIMPARALAMA:
Şardonlamanın diğer bir şeklidir. Dokuma yüzeyinin güderi benzeri bir görünüş elde etmesi için ,zımpara kağıdı ile kaplı bir silindir ile işlemden geçirilmesidir. İnce dişli bıçakların yada zımpara silindirlerinin kullanımı ile uygulanan mekanik işlemlerdir. Montluk, elbiselik vb gibi kumaşlara şevtali kabuğu gibi tüylük kazandırılır.
DEKATÜR:
Tekstil mamulünün bir bant üzerinde hareket ederken istenilen ende basınç altında ısı verilerek açıldıktan sonra silindirler arasından geçirilirken ütülenir. Ütülemenin daha iyi olması için buhar verilir.
DOLGU APRESİ:
Açık yapılı pamuklu kumaşlarda , atkı ve çözgüler arasındaki boşlukların dolgu maddesi ile emdirme yapılarak doldurulması işlemidir. Dolgu maddeleri kumaşı tüllendirdiğinden beyaz mamullerde kullanılır.
B-KULLANIMI GELİŞTİREN APRELER
ÇEKMEZLİK APRESİ :
Çekmezlik apresi; tekstil materyalinin çekmesine neden olan etkileri en aza indirmek veya yok etmek amacıyla yapılan işlemlerdir ancak; bir mamulün çekmezlik işlemi görmesi halinde çekmeyi sağlayan tüm şartlara karşı direnç kazanacağı söylenemez. Bu tekstil mamulünün yapısına ve daha çok işlem koşullarına bağlıdır.
BURUŞMAZLIK APRESİ :
Bir tekstil kumaşının kullanımı sırasında oluşan buruşukluklara karşı direncini ve ondan kurtulma özelliğini ifade eder. Buruşmazlık da tamamen direnç gösterme kabiliyetinden ziyade, ilk şekline dönebilme kabiliyeti önemlidir.
GÜÇ TUTUŞURLUK, YANMAZLIK APRESİ :
Liflerin yada kumaşların güç tutuşurluk maddeleri ile işlemden geçirilmeleridir. Bu bitim işlemi;
Tekstil materyalinin alev almaya karşı koymasını,
Eğer alev almışsa hızının yavaşlatılmasını,
Yakıcı etkenden uzaklaştırıldığında kısa bir süre sonra yanmanın kendiliğinden durmasını sağlar.
SU GEÇİRMEZLİK APRESİ :
Kumaşın yüzeyinin su ve hava geçirmez bir tabaka ile kaplanmasıdır. Deri solunumu ve ter nakli mümkün değildir.
SU İTİCİLİK APRESİ :
Mamuldeki lif ve ipliklerin etrafında çok ince bir hidrofob zar oluşturmaktır. Lifler ve iplikler arasındaki gözenekler kapanmaz. Deri solunumu ve ter nakli gerçekleştirilebilir. Çok fazla yağmur sonucu zamanla mamul gözeneklerden su girebilir.
BONCUKLANMAYI ÖNLEYİCİ APRE:
Boncuk veya pilling denilen ufak lif düğümlerinin ortaya çıkmasını önleyen ve mamul kumaşlara uygulanan bir ard işlemdir. Prensip ; boncuklanmaya neden olan lif uçlarının yok edilmesidir. Yakma ve makaslama işlemi bu işlem için uygulanabilir.
GÜVE YEMEZLİK APRESİ:
Güve kurdu ve halı kınkanatlıları, hayvansal liflerden oluşan kumaşlara, zarar verici olarak bilinirler. Bu lifler karışım halde iken de , karışımı oluşturan diğer lif bu zararlının sindirebileceği bir lif olmasa dahi hayvansal lifle birlikte zarar görebilir. Güve yemezlik apresi; yün yada diğer protein liflerini güve ve benzeri gibi haşerelerin verebileceği zarardan korumak amacıyla uygulanır.
YAĞ İTİCİLİK:
Yağ itici kimyasalların kullanılarak, tekstil mamulünün katı ve sıvı yağlara karşı leke tutmazlık kabiliyetinin sağlanmasıdır.
KAYMAZLIK APRESİ:
Yapay lif flamentlerinden oluşana dokumalarda ipliklerin kayma dayanımını artırmaya yarayan bitim işlemidir. Astarlar için önemlidir. Yapay reçineler, yapışkan ve film oluşturucu maddeler ile gerçekleştirilir.
KİR İTİCİ APRE- KİR TUTMAZLIK APRESİ:
Tekstil liflerinde elektrostatik yüklenme yalıtkanlığı ve yağlı kirlerin tutunma özelliğini engellemeye yarayan ve daha sonraki temizleme işlemlerini kolaylaştıran tüm bitim işlemleri için kullanılan genel bir terimdir.
Kir iticilik , kir tutmazlık ve kirin kolay uzaklaştırılması gibi kavramlar aşağıda gösterilen üç sınıflandırma ile açıklanabilir:
Kuru kirin itilmesi ve kuru tekstil mamullerinden ıslak kirin itilmesi,
Hafif kirlerin uzaklaştırılmasının kolaylaştırılması,
Yıkama sırasında ıslak tekstillerden ıslak kirin itilmesi.
SANFORLAMA:
Özellikle selüloz esaslı mamullerde ( pamuk, viskon, keten vb.) ,mamulün her yerinde aynı özelliği sağlamak amacıyla yapılan mekanik işlemdir. Bu işlemin amacı tekstil işletmelerinde dokuma (veya örme) öncesi , dokuma (veya örme) ve terbiye işlemleri sırasında kumaşta oluşan çözgü yönündeki gerilimlerin yok edilmesi, böylece lifler doku içinde daha rahatlamış, daha gerilimsiz hale getirilmiş olur. Gömleklik kumaşlarda özellikle uygulanır.
BİTİM (APRE) İŞLEMLERİNDE GENEL HATALAR
· Düzgün Olmayan Apre
· Apre Lekeleri (Özellikle Silikon Lekeleri)
· Kırışık İzi (Kumaşta)
· Basınç Uygulama Farkı (Basınç İzi)
· Tuşenin Çok Sert Olduğu Sert Tutum Hatası
· Dolgunlaştırma Apresinden Kaynaklanan Hata
· Tozlanma, Gri Tüllenme Hatası
· Reçine Esaslı Apre Maddelerinden Kaymaklanan Kötü Koku Hatası
· Aşırı Kimyasal Kullanımından Kaymaklanan Elyafın Zarar Gördüğü Hatalar
· Eko-Teks İçerisinde İstenmeyen Formaldehit Fazlası
· Hare, Apre Maddesi Kalıntısı
· Bozuk Tüylendirme, Şardon Apresinden Kaynaklanan Hatalar
· Buruşmazlık Apresi Gibi Aşırı Kimyasal Kullanılan Aprelerden Kaynaklanan Haslık Düşmesi (Mamülde)
NOT;Bu açıklamalar zamanla geliştirilecektir. Önerilerinizi iletiniz.Bu sitenin tek amacı testil ile ilgisi olanları teknik olarak desteklemektir.