Sagar Pişirim Tekniği Hakkında Bilgi

Hasan Başkıran, Sagar Pişirim tekniğini Türkiye’de ilk uygulayan başarılı bir akademisyen, estetik ve tekniğin iç içe geçtiği Sagar uygulanması ve hakimiyeti son derece zor bir teknik, Başkıran’a göre ise tam bir sır kutusu. Seramik sanatçısı Hasan Başkıran, “çocukluğumda çok resim çizerdim. Ama bunun gelecekte benim yaşamımı yönlendireceğini ne ben fark edebilmiştim ne de ailem…”diyor. Gebze’de geçen olabildiğince sesiz ve dingin bir çocukluk… Ailenin isteğiyle meslek lisesi, elektronik bölümünde alınan eğitim ve pek de fark edilemeyen bir yetenek. Başkıran’ın aklında hep sanat veya tasarım eğitimi almak vardır. Ancak yolunu pek bilmemektedir. Çevresinde yol gösterecek insanlar da yoktur. Lise eğitiminden sonra güzel sanatlar fakültelerini fark eder. Tesadüfen geldiği Eskişehir’de Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi sınavlarına girip yine tesadüfen Seramik Bölümü’nü kazanır. “Seramik Bölümü’nü kazandım, ancak bölümün ne olduğunun da pek farkında değildim…”diyor. Okulun birinci döneminin sonunda eli ilk kez çamura değer ve ilk dokunuşta büyülenir. Vasıfsız bir çamur yığınına istediği biçimi vermek Başkıran’ı etkiler ve kafasında bölümüyle ilgili oluşmuş kara bulutlar dağılıverir. Var gücüyle derslerine yüklenir ve başarılı bir lisans eğitiminin sonrasında mezun olur olmaz, bölümünde asistan olarak çalışmaya başlar. Asistanlığı sırasında tüm hocaları kendisine destek verir. Özellikle Prof. Zehra Çobanlı desteklerini hiç esirgemez ve Başkıran’ın sanat yaşamını etkileyecek yolu birlikte oluştururlar. Çobanlı’nın engin deneyimleri, dünya seramik camiasındaki tanınmışlığı ve dostları, Hasan Başkıran’ın hep referans olur. Hasan Başkıran’ı, 2000 yılında Uluslararası Sanat Eğitimi ve Seramik Değişim Programı’nda Amerikalı Seramik Sanatçısı Richard J. Mahaffey ile tanıştırır ve bu tanışma Başkıran’ın hem yüksek lisans tez konusunun belirlenmesine, hem de gelecekteki sanat anlayışının şekillenmesine neden olur. Başkıran, Mahaffey ile konuşması sırasında hiç bilmediği Saggar pişirim tekniğinin ne olduğunu öğrenir ve Mahaffey’nin çalışmalarından etkilenir.

Sagar Pişirimi

Hasan Başkıran genç bir seramik sanatçısı, Eskişehir Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi’nde bir yanda genç öğrencileri yetiştiriyor, diğer yanda da sanat çalışmalarına devam ediyor. Hasan Başkıran’ı farklı kılan Sagar pişirme tekniğini Türkiye’de uygulayan ilk isim olması. Başkıran 2001 yılında Sagar pişirme tekniği konusunda çalışmak üzere ABD’ye gitmeye karar verir, ancak Amerika’da 11 Eylül yaşanmıştır ve Başkıran vize alamaz. Çalışmalarına Türkiye’de devam etme kararı alır ve Sagar tekniği ile ilgili bulabildiği tüm kaynaklara ulaşıp onları Türkçe’ye çevirir ve ilk deneyimlerini yapmaya başlar. Denemeler başarılı olmuştur. Bu arada tez çalışması da devam etmektedir. İlk çalışmaları bu yıllarda sergilenir. Başkıran; “daha yolun başındayım… Sagar pişirimi sürprizlere açık bir çalışma biçimi… Bu teknikte söz hakkı Sagar’ın.  Sagar tam bir kaplı kutu. İçinden ne çıkacağı belli olmuyor. Altı yıldır bu konuda çalışıyorum. Tekniğe hâkimiyetim şu an % 80’lerde. Bu sanırım hiçbir zaman % 100 olmayacak. Çünkü, denetimi çok zor. Ürünleri fırına koyduktan sonra sabaha kadar fırının başında beklediğim oluyor. Kapalı kutunun içindeki sırrı tahmin etmeye çalışıyorum… Fırının her açılışını coşkuyla yaşıyorum…” diyor. Sagar pişirim tekniğinde kullanılan talaş, talaşın boyutları, sofra tuzunun kalitesi, kullanılan bakır sülfat, nikel sülfat vb gibi  kimyasallar, fırının ısısı, kısaca tüm etmenler çıkacak işi ve kalitesini etkiliyor. Başkıran genellikle 1000 derece pişirim yapıyor. Ancak bu ısı standart değil. Pişirim 800-1300 derece arasında olabiliyor. Başkıran çalışmalarında elektrikli fırınları kullanıyor ancak bu teknik için gazlı fırınlar daha uygun. 1250 derece yaptığı çalışmalar ise oldukça başarılı sonuçlar vermiş. Sagar’da estetik ve teknik iç içe geçmiş durumda.

Doğal Formlar

Başkıran yaptığı çalışmalarda doğallığı ve doğal olanı seviyor. Formlarını doğadan alıyor, çalışmalarında amorf formlar baskın. Saggar pişirim tekniği de biraz bunu gerektiriyor. Başkıran çok keskin hatlara sahip tasarımlardan kaçınıyor. Doğada var olanı yapmaya çalışıyor. Son çalışmalarındın konusu taşlar. Taşları elle şekillendiriyor. Doğal ve ilkel bir pişirim tekniği olan Saggar taşlara çok yakışıyor. Son dönem çalışmalarında İngiltere’deki Stonehenge’den etkilenmiş. “Son dönem çalışmalarım, üst üste yığılmış, insanı tedirgin eden taş görüntülerinden oluşuyor…” diyor. Hasan Başkıran tesadüfen keşfettiği bu tekniği, Türkiye’de ilk uygulayan kişi. Tekniği gelişme ve değişmeye çok uygun görüyor. İlk çalışmalarında içi talaş dolu kutulara yerleştirdiği eserlerin üzerlerine metal teller ve metal oksitler koyan sanatçı, son çalışmalarında farklı sırlar da uygulamaya başlamış. Açılan her kutu Başkıran’a yeni ufuklar açıyor, yeni referanslar veriyor. “Açılan kutular, bana şunu yapmalıyım veya bunu yapmamamlıyım dedirten sonuçlar veriyor… Ne kadar çok çalışma yapılırsa, o kadar doğru sonuçlara ulaşılıyor… Her kutunun bana yeni bilgiler kazandırması çok heyecan verici. Benden sonra Türkiye’de birkaç sanatçı daha Saggar tekniğiyle çalışmaya başladı. Teknik aynı olmasına karşın, her sanatçıdan farklı sonuçlar çıkabiliyor. Her kutunun içinde bir sır var ve herkes bu sırrı kendisine saklıyor”… diyor.

Sagar Pişirim Tekniği

Sagar pişirim tekniği ilk kez Çin’de Sui ve Tang Hükümdar Sülaleri için yapılan porselen ürünlerin fırınlanması sırasında ortaya çıkmış, eski, farklı ve göreceli olarak ilkel bir teknik. Sagar pişirim tekniği, sırsız seramik yüzeylerde sır etkisi oluşturan farklı bir fırınlama tekniğidir. Sagar pişirim tekniği oldukça zaman alır ve zahmetlidir. Bu teknikte önce çamurdan kutular yapılır. Fırınlanan bu kutuların içerisine pişirilecek seramik parçalar konur, talaş, metal tuzları, sofra tuzu ilave eldir. Kutular iyice sıvandıktan sonra 800-100 dereceler arasında pişirilir. Fırın tamamen soğuduktan sonra açılır. Seramik formlar kutudan çıkartılır ve kuru bir süngerle temizlenir. Temizlenen yüzeylerin parlaması, renklerin canlılık kazanması için formlar cilalanır ve bir süre beklenir. Daha sonra kadife, güderi ve benzeri bir malzemeyle form parlatılır ve işlem sonuçlandırılır.

Kaynak: Ertuğrul Algan, Artist