Türk Sanayisi için Tehdit: Nitelikli Eleman Eksiği

Son yıllarda ülkemiz sanayi ve işletmelerin karşılaştıkları en büyük sorun çalıştıracak nitelikli eleman bulamayışı. Otomotivden tekstile kadar hemen hemen her sektörün yaşadığı bu problem karşısında, ülke geleceğini üretim noktasında ciddi bir tehlike bekliyor. Nitekim iş gücüyle beyin gücünün beraber yol aldığı büyüme odaklı ekonomide, Türkiye her yıl binlerce üniversite mezunu verirken nitelikli eleman sayısı geride kalıyor. Yanan tehlike sinyallerinin farkında olan iş adamları ise çözüm birliğine gitmiş durumda. Meslek Lisesi Memleket Meselesi Projesiyle yola çıkan Koç Holding, meslek liselerinin nitelikli eleman yetiştirme noktasındaki önemine işaret ederken, Makine ve Aksamları İhracatçıları Birliği ise sanayiyi üniversitelerle buluşturarak sorunlara karşın farkındalık yaratıyor.

Sanayi çarkının her geçen gün daha hızlı döndüğü ülkemizde, son yıllarda karşılaşılan başlıca sorun kalifiye iş gücünün yetersizliği. Keza Mesleki Eğitim Geliştirme Projesi (MEGEP)’nin yaptığı araştırmaya göre ülkemizde 100 işyerinden 80'i çalıştıracak nitelikli eleman bulamıyor. Her yıl binlerce üniversite mezunu veren ülkemizde, yaşanan nitelikli elaman sorunun baş göstermesi ise meslek liselerinin önemini hatırlatıyor.

Meslek Lisesi Memleket Meselesi

Meslek Lisesi Memleket Meselesi (MLMM) Projesiyle 2006 yılında yola çıkan Koç Holding, iş dünyasının ve kamuoyunun dikkatini ülkemizde yaşanan nitelikli eleman sıkıntısına dikkat çekerek, sorunlar üzerine çözüm noktasında bir pencere açtı. Vehbi Koç Vakfı ve Milli Eğitim Bakanlığı ortaklığıyla gerçekleştirilen projede, 81 ildeki 264 okulda 8100’den fazla öğrenciye burs imkânı sağlandı. Farklı ölçek ve sektörlerde 20 Koç Topluluğu şirketinin bölgesel ağlarıyla birlikte dahil olduğu projede, aynı zamanda bursiyer öğrenciler arasında staj ihtiyacı olan öğrencilerin yüzde 80’ine Koç Topluluğu bünyesinde staj imkânı sağlanarak öğrencilerin, iş yerinde deneyim kazanmasına olanak verildi. Proje çerçevesinde yürütülen çalışmalar hakkında bilgi edindiğimiz Koç Holding Kurumsal Sosyal Sorumluluk ve Dış İlişkiler Koordinatörü Aylin Gezgüç, amaçlarının ekonomi açısından mesleki ve teknik eğitimin önemi konusunda farkındalık yaratmak ve okul ile işletmelerin işbirlikleri için doğru modeller oluştururken, devletle iş dünyası arasındaki işbirliğini yaygınlaştırmak olduğunu söylüyor. Türkiye gibi hızlı gelişmekte olan bir ülkede mesleki ve teknik eğitimin tek başına bir eğitim meselesi değil, bir memleket meselesi olduğunun altını çizen Gezgüç, istihdamın Türkiye’nin öncelikli sorunlarının başında geldiğini belirtiyor. Genç nüfus oranının yüksek olmasına karşın ülkemizde genç işsizlik oranının yüksek oluşuna dikkat çeken Gezgüç, gençlerin mezun oldukları okullarda piyasanın gerektirdiği temel ve sosyal becerileri kazanmakta zorlandıklarına ve işgücü piyasasında yer bulmakta sıkıntı yaşadıklarına işaret ediyor. Bu noktada işgücü piyasasında arz ve talep arasındaki bu beceri açığının, mesleki ve teknik eğitimin önemini tekrar göz önüne serdiğini dile getiriyor.

Kalkınmak için kaliteli mesleki eğitim şart

Türkiye’nin, genç nüfusunun sunduğu gelişim potansiyelinden yararlanabilmesi için gençlere daha ciddi oranda yatırım yapması gerektiğini anlatan Gezgüç, “Türkiye kalkınma hedeflerini gerçekleştirmek istiyorsa, gençlerin tamamının temel becerileri edinebilecekleri ve devamında her alanda kaliteli mesleki eğitim alabilecekleri bir sistemin oluşturulması büyük önem taşıyor. Nitelikli eleman sıkıntısına kalıcı çözüm için mesleki ve teknik eğitimin yeniden yapılandırılarak, gençlerin potansiyellerini gerçekleştirmelerine katkıda bulunacak, işletmelerin nitelikli eleman gereksinimini karşılayacak ve uluslararası rekabette genç nüfusuyla ön plana çıkmak isteyen Türkiye’ye avantaj sağlayacak duruma getirilmesi gerekiyor” diyor.

Ülkemizde yaşanan işsizlik ve nitelikli iş gücünün eğitim sorunlarına çözüm getirmeyi amaçlayan Meslek Lisesi Memleket Meselesi Projesi’nde görev alan 20 Koç Topluluğu şirketinden 550’yi aşkın çalışan, bursiyer öğrencilere koçluk yaparak iş hayatı hakkında tecrübe kazandırıyor. Burs, müfredat, laboratuvar, staj, kişisel ve mesleki gelişim ile istihdam desteği gibi bileşenleriyle ‘Okul-İşletme İşbirliği Modeli’ yapılanmasıyla mesleki eğitim veren okullar ile işletmeler arasında sektörel bazda işbirlikleri geliştiren Koç Topluluğu, eğitim ve iş dünyası arasında köprülerin kurulmasına bir zemin hazırlıyor. Kişisel gelişim modülleriyle bursiyerlere katkı sağlamayı sürdüren Koç Topluluğu çalışanları, proje yarışmaları ve Liseler Mesleğiyle Yarışıyor gibi sosyal medya çalışmalarıyla da bursiyerleri destekliyor. Modülü yaygınlaştırmak için harekete geçen Koç Topluluğu, bu kapsamda modeli Koç Topluluğu dışındaki şirketlere yaygınlaştırabilmek için MLMM kapsamında elde edilen tecrübelerden hareketle Yaşama Dair Vakıf (YADA) ile birlikte “Meslek Eğitiminde Okul-İşletme İşbirliği Rehberi” isimli bir kitapçık oluşturdu. Bu rehberle okul işletme işbirliği modeli kapsamındaki dokuz işbirliği alanında firmaların, okulların ve sivil toplum kuruluşlarının yapabilecekleri, kendileri ve toplum için üretebilecekleri fayda ve dikkat edilmesi gereken hususlar eğlenceli bir dille aktarılıyor.

Hedef meslek eğitiminin niteliğini artırmak

Rehberi temin etmek isteyen kuruluşların Koç Holding Kurumsal Sosyal Sorumluluk Koordinatörlüğü ile iletişime geçebileceklerini ifade eden Gezgüç, projeleri hakkında şunları söylüyor:

“Geçen yıl geliştirdiğimiz koçluk programını Koç Topluluğu dışına yaygınlaştırdık. Meslek Lisesi Koçları Programı’nın yönetimini, Özel Sektör Gönüllüleri Derneği (ÖSGD) öncülüğünde iş dünyasına devrettik. Son olarak ulusal düzeyde 20 Aralık 2010 tarihinde Eğitim Reformu Girişimi (ERG) ile oluşturduğumuz işbirliğiyle genel olarak Türkiye’de meslek eğitiminin niteliğini artırmaya yönelik öneriler geliştirmeyi ve özel olarak niteliği artırma potansiyeline sahip kamu, özel, sivil sektör işbirliklerinin oluşmasını özendirmeyi ve kolaylaştırmayı amaçlayan bir alt proje hayata geçirdik. Politika düzeyinde yapılabilecek çalışmalara yönelik ‘Mesleki ve Teknik Eğitimde Kalite: Strateji Belgesi’ni ve kamu özel sektör sivil toplum arasındaki mevcut başarılı işbirliklerinin değerlendirilmesi ve yaygınlaştırılmasına yönelik ‘Meslek Eğitiminde Ne Çalışıyor, Neden Çalışıyor? Okul İşletme İşbirliklerine Dair Politika Önerileri’ dokümanlarını yayınladık.”

Mesleki ve teknik eğitimdeki yapılandırmanın, gençlerin potansiyellerini gerçekleştirmelerine katkıda bulunacağını vurgulayan Gezgüç, bu doğrultuda yapılacak çalışmalarda başarıyı yakalamanın önkoşulunun politika yapıcıların ve araştırmacıların özel sektörün işgücü ihtiyaçlarını anlaması, özel sektörün de mesleki eğitimi desteklemesi ve yönlendirmesi olduğunu söylüyor. Gezgüç, bu nedenle MLMM Projesi’nin bütün bu alanlarda farkındalık yaratmak ve gerekli adımların atılmasını hızlandırmak adına önemli bir misyon üstlendiğine dikkat çekiyor. Proje’nin hayata geçirildiğinde mesleki eğitimin; katsayı sorunları, düşük eğitim kalitesi, meslek liselerine ilişkin negatif algı ve işsizlik gibi bir dizi sorunla anıldığını hatırlatan Gezgüç, artık mesleki eğitim konusunun memleketin problemli bir meselesi olmaktan çıkarak, arzu edildiği gibi memleketin gelişmesinde çözüm aracına dönüştüğünü ifade ediyor. Gezgüç, yapacak çok şey olduğunu önemle belirterek, hem kamu hem de özel sektörün tüm yönleriyle konuyu sahiplenmesi ve çözümün parçası olması gerektiğinin altını çiziyor.

“Güçlü sanayi için ara eleman yetiştirilmeli”

Türkiye’nin sanayide güçlenebilmesi için güçlü ara eleman yetiştirilmesinin şart olduğunu vurgulayan Makine ve Aksamları İhracatçıları Birliği Başkanı Adnan Dalgakıran, ucuz işgücüyle sermaye çekebilecek ülke konumundan çıkan Türkiye’nin, nitelikli iş gücüyle daha farklı sermaye gruplarını kendisine çekebileceğini söylüyor.

Meslek liselerine verilen önem konusunda gelişmiş ülkeleri, Türkiye ile karşılaştıran Dalgakıran, orta öğretimin yüzde 70’ini meslek liselerinin oluşturduğu Japonya’yı örnek göstererek, bu oranın ülkemizde sadece yüzde 30 olduğuna dikkat çekiyor. Sanayileşmiş ülkelerin teknik ara eleman ihtiyacının karşılanabilmesi için meslek liselerinin düz liselere oranla iki kat öğrenci mezun etmesi gerektiğini ifade eden Dalgakıran, “Birliğimizce 2007 yılında firmalarımıza yönelik uygulanan envanter çalışması sonuçlarına göre; işletmelerin yüzde 36’sında mühendis ve yüzde 33’ünde ise teknisyen veya teknikerin bulunmadığı ortaya çıktı. Teknolojik gelişmeleri yakından takip etmesi, vasıflı personel çalıştırması zorunlu olan bir sektör için bu oranlar oldukça yüksek. Bunların değiştirilmesi gerekir. Burada hükümete büyük görevler düşüyor. Artık Türkiye’de iyi para kazanmak için illa üniversite mezunu olmak gerekmediğinin bilinmesi lazım. Önemli olan kişinin mesleki bilgi ve becerisidir” diyor. Büyük bir avantaj olan genç nüfusun eğitilmediği taktirde felaketin habercisi olacağını aktaran Dalgakıran, öncelikle gelişmesi hedeflenen sektörlerin ve bu sektörlerde istihdamı gerektiren işgücünün, niteliklerine dayalı ihtiyaç listesinin oluşturulması gerektiğinin altını çiziyor. Dalgakıran, bu ihtiyaçlar doğrultusunda etkin ve yetkin öğretim kurumları ve sektörle barışık yaygın eğitim dizaynının en kısa sürede hayata geçirilmesi gerektiğini kaydederek, bu konuda nitelikli eğitim gerçekleştirilen meslek liselerinin yaygınlaştırılmasının oldukça önem taşıdığını söylüyor.

Güçlü ekonomi için üniversite sanayi işbirliği

Ülkemizde meslek liselerinin cazip hale getirilmesinin şart olduğunu dile getiren Dalgakıran, meslek liselerinin eğitim kalitesi açısından geliştirilerek buradan çıkan gençlerin sanayiye hızlı adaptasyonunun sağlanması gerektiğinin altını çiziyor. Meslek liselerinin işlerlik kazanması ve daha cazip hale gelmesi için bir strateji halinde hareket edilmesi gerektiğini belirten Dalgakıran, şu ifadelere yer veriyor:

“Birlik olarak geçen yıl Türkiye’nin dört bir yanındaki 40 üniversiteden rektörler, dekanlar ve öğretim üyelerinin katıldığı ‘Üniversite – Sanayi İşbirliği Buluşması’ konulu bir toplantı gerçekleştirerek, her iki taraftan eğitim ile yetiştirilen personel konusunda görüş aldık ve çözüm önerileri üretmek için grup çalışmaları yaptık. Genel olarak hepimizin farkında olduğu konular,  üniversitelerimizde verilen eğitimin yoğun olarak teorik eğitime dayalı olması. Dolayısıyla üretim, tasarım konusunda yetersiz öğrenciler, mühendisler yetiştiriliyor. Ancak bu konuda üniversitelerin yanında sanayiye de önemli görevler düşüyor. Sanayicinin de bu konuda disiplinli bir şekilde uygulamalı öğrenim sürecine öğrenciyi dahil etmesi ve öncelikle sanayi ve üniversite işbirliğinin etkin bir şekilde oluşturulması, iki tarafın teorik eğitimin yanında pratik eğitimin de sağlanması için birbirinden yararlanması gerekiyor.”

Toplantı sonucunda sanayi kesiminde elini taşın altına koyması ve stajlar konusunda üniversitelere destek vermesi, staj sürelerinin uzatılması ve zorunlu hale getirilmesi ile üniversitelerle birlikte staj sürelerince öğrencilerin ihtiyaç duyduğu SGK ödemeleri gibi ihtiyaçları karşılaması gerekliliği konularını oluşturduklarına işaret eden Dalgakıran, bu konuda ilgili Bakanlıklarla da işbirliği içerisinde bulunarak gerekli çalışmaları yaptıklarını sözlerine ekliyor.

“Staj zorunlu olmalı”

Ülkemizde yaşanan nitelikli eleman sıkıntısına yönelik görüşlerine yer verdiğimiz Dirinler Makine Sanayi ve Ticaret Şirketi Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Dirin, okulda eğitim ve okul dışı eğitim üçgeni gerçekleştirilmediği takdirde, ülkemizde kaliteli eleman istihdamı edilmesinin mümkün olmayacağını söylüyor. Stajın zorunlu olması gerektiğini önemle vurgulayan Dirin, öğrenimin ancak yeterli bir staj eğitimiyle pekiştirilebilineceğini dile getirerek, “Staj, öğrencinin iş hayatına adapte olmasını sağlayacak sürede olmalı. Staj kimi zaman 15 günle sınırlı tutuluyor. Bunun bazı yeterlilikleri kazanmak için yeterli bir süre olmadığı kesin” diyor.

Sosyal devlet olmanın bir gereği olarak staj masraflarının devlet tarafından karşılanması gerektiğini ifade eden Dirin, bu hususların yerine getirilmemesi nedeniyle için de ara eleman sıkıntısının yaşandığını kaydediyor. Ülkemizde meslek liselerine, gereken öneminin verilmediğini aktaran Dirin, “Bir ülkenin gelişmesinde meslek liselerinin önemi yadsınamaz. Çünkü meslek liselerinde okuyan öğrenci sayısı azımsanamayacak kadar çok ve bu okullardan sanayimiz için ara eleman yetiştirilmekte” diye konuşuyor. Meslek lisesi öğrencilerinin, staj ve uygulamalı eğitimlerle desteklenmelerinde devlet desteğinin daha fazla gerektiğini söyleyen Dirin, üniversite ile sanayi işbirliğine dikkat çekiyor. Dirin, üniversite-sanayi işbirliğine bir an önce adım atılması gerektiğini dile getirerek, yetişmiş ara eleman bulunamaması durumunda makine imalat sektörünün olumsuzluk yaşanacağına işaret ediyor.