Garipçiler ( Birinci Yeniciler ) ve Özellikleri

Garipçiler: Orhan Veli, Melih Cevdet Anday, Oktay Rifat Horozcu’nun oluşturduğu bir topluluktur. 1941 yılında Orhan Veli, Oktay Rıfat, Melih Cevdet “Garip” adlı ortak bir kitap yayımladılar. Şiirle ilgili görüşlerini bu yapıtın ön sözünde açıkladılar. Bu ön sözde yerleşik şiir anlayışına meydan okuduklarını açıkladılar.

Onlara göre şiir, her yerde görülen basit şeyleri anlatmalıydı. Alaycı ve nükteciydiler. Aydınları bırakıp halka yöneldiler. Şiirde, ölçü, kafiye, bent gibi durumlar yok sayılmıştır. Serbest şiir egemen olmuştur.

Dil, sürekli bir özleşme ve arınma çabasındadır. Roman ve hikâyede serim, düğüm, sonuç bölümleri umursanmamıştır. Şairaneliğe kaçmadan, mecazsız yazdılar. Soyut temalar yerine ekmek derdi, günlük şeyler işlendi. “ Konunun bayağısı yoktur, ancak işleyişte bayağılık vardır.” diye düşünürler. En çok görülen temalar: yaşama sevinci, tabiat sevgisi, çocukluğa dönüş, ölüm, insan sevgisi, aşktır.

1941 yılından sonra Türk şiirinde görülen ve öncülüğünü Orhan Veli, Melih Cevdet, Oktay Rifat üçlüsünün yaptığı edebiyat akımıdır. Bu üç şair, şiirde sürüp gitmekte olan aşırı duygusallığa, şairaneliğe, basmakalıp söyleyişe baş kaldıran şiirlerini toplayarak Garip adında bir kitap yayımladılar.

Daha sonra “Birinci Yeni” olarak adlandırılmıştır. Bu akım, Orhan Veli’nin 1950 yılındaki beklenmedik ölümüyle sona ermiştir.

Garip akımının (Birinci Yenicilerin) özellikleri:

• Şiirde      her türlü kurala ve belirli kalıplara karşı çıkmışlardır.
• Şiirde      ölçü, kafiye ve dörtlüğe karşı çıkmışlardır.
• Şiirde      şairaneliği, mecazlı söyleyiş ve sanatları kabul etmediler.
• Süslü,      sanatlı dile karşı çıkıp sade bir dil kullandılar.
• Şiirde      o güne kadar işlenmedik konuları ele aldılar.
• Konuşma      dili ile günlük sıradan konuları işlediler.
• İşledikleri      konular günlük hayattan sıradan insanların problemleri, yaşama sevinci ve      hayattaki bazı garipliklerdir.
• Halk      deyişlerinden yararlanmışlar, toplumsal yergiye yer vermişlerdir.
• Şiirde      anlaşılmazlık dışlanmış ve anlam, şiirin en önemli niteliği olarak öne      çıkarılmıştır. “Şiir, bir bütün hususiyeti edasında olan bir söz sanatıdır      ve her şeyden önce manadan ibarettir.”
• İlk      çağlarda “İkinci dizenin daha kolay hatırlanması için bir araç olarak      kullanıldığına inandıkları ölçü ve uyağı şiirden dışlamış. “Hece ölçüsü de      aruz ölçüsü de gereksizdir.” felsefesini ilke edinmişlerdir. Serbest şiir      benimsenmiştir.
• Şiirde      “tarihinin aç gözünü doyurmuş olan edebi sanatlara” artık gerek olmadığını      savunmuşlardır. Onlara göre her türlü söz ve anlatım sanatı bırakılmalıdır.
• Kişiler      dünyasını sıradan insanlar veya küçük insan tipi oluşturur.
• “Şiir      halka seslenmelidir” anlayışıyla sokağı ve günlük yaşamdaki her şeyi şiire      aktardılar.
• Sürrealizm      ve dadaizmden etkilenen sanatçılar bilinçaltı, düşler ve çocukluk      heyecanları gibi konuları sık kullanmışlardır. Kuralsızlığı kural      edinmişlerdir.
• Şairanenilikten      kaçınmışlar, günlük konuşma dilini (sade bir dili) kullanmışlardır.
• Şiirin      müzik, resim gibi sanatlarla olan ilişkisine son vermişlerdir.
• İroni      ve mizah Garipçilerin ayırıcı özelliklerindendir.
• Siyaset      dışı kalmışlardır.
• “Şiir      duyguya değil, akla seslenmelidir” görüşünü benimseyen sanatçılar, şiirin      bütün geleneklerden uzaklaşması gerektiğini ifade etmişlerdir.
• Bütün      güzelliği öne çıkarılmıştır.
• “Yaşama      sevinci”ni dile getirmişlerdir.
• Şiirde      toplumsal aksaklıkları eleştirmişlerdir.
• Söylev      havasından uzaklaşmışlar, doğa betimlemelerine başvurmuşlardır.
• Edebiyat      eleştirmenlerinin değişik yorumlarına uğrayan Garip akımını Nurullah Ataç      ve Sabahattin Eyüboğlu desteklemiş, Ahmet Hamdi Tanpınar ise şiirden      uzaklaşma saymıştır.

Topluluğun Sanatçıları:

1. ORHAN VELİ KANIK (1914 – 1950)

• Türk      şiirinde iki arkadaşıyla birlikte büyük bir atılım yapmış, yeni bir      anlayışın öncüsü olmuştur.
• 1941′de      arkadaşlarıyla birlikte yayımladıkları Garip adlı şiir kitabı ve yazdığı      önsöz, Türk şiirinde günden güne donmuş olan eski değerleri yıkmış, şiire      başka bir açıdan bakılmasını sağlamıştır.
• La      Fontaine’den fabl çevirileri yapmıştır.
• Şiire      getirdiği ilkeler:
• Ölçüye      baş kaldırıp serbest yazmak,
• Kafiyeyi      şiir için gerekli görmekten vazgeçmek,
• Şairane      duyuları, parlak görüntüleri şiirden silmek,
• Şiiri      hayal gücünün kapalı duvarlarından kurtarıp gerçek hayata çıkarmak,      yapmacıksız tabii bir söylentiyle, günlük yaşayış içinde halktan insanları      yakalamak,
• Her      çeşit kelimeyi konuyu şiire sokmak, halk deyişlerinden yararlanmak ve      toplumla ilgili yergiye yer vermektir.
• Eserleri:
• Şiir: Garip, Vazgeçemediğim,      Destan Gibi, Yenisi, Karşı
• Nesirleri: Sanat ve Edebiyatımız,      Bindiğimiz Dal

2. OKTAY RİFAT HOROZCU (1914 – 1988)

• Garip      akımının temsilcilerindendir.
• Başlangıçta,      yeni bir hava içinde, güçlü aşk şiirleri; toplumcu sanat ilkesinden      hareketle halk deyimi ve söyleyişlerinden masal ve tekerlemelerden      faydalanarak başarılı taşlamalar; sosyal şiirler yazdı.
• Perçemli      Sokak adlı      kitabıyla birlikte şiir anlayışında büyük değişiklik olmuş II. Yeni      şiirine kaymıştır.
• Eserleri:
• Şiir: Yaşayıp Ölmek, Aşk ve      Avarelik Üzerine Şiirler, Güzelleme, Karga İle Tilki, Aşk Merdiveni,      Denize Doğru Konuşma, Dilsiz ve Çıplak, Koca Bir Yaz

3. MELİH CEVDET ANDAY (1915 – 2002)

• Garip      akımının temsilcilerindendir.
• Şiirlerinde      toplumsal gerçekliği inceler.
• Daha      sonra ilk şiirlerindeki romantizmden sıyrılarak duygulardan çok aklın      egemenliğine, güzel günlerin özlemine bırakır.
• Söz      oyunlarında arınmış yalın bir dil vardır. Düz yazılarında ise yoğun bir      düşünce, şiirsel, esprili, özlü bir dil vardır.
• Fıkra,      makale, gezi, roman, tiyatro ve şiir yazmıştır. Çevirilerde yapmıştır.
• Eserleri:
• Şiir: Garip, Rahatı Kaçan Ağaç,      Telgrafname, Yanyana