Sardes Antik Kenti

Lidya Devleti’nin başkenti olan Sardes Antik Kenti’nin kalıntıları Salihli İlçesi, Sart Kasabası’ndadır. Sart ve yöresinin 5000 yılı aşkın bir süredir çeşitli yerleşimlere sahne olduğu, Roma ve Bizans dönemlerinde de önemli bir yerleşim merkezi olduğu kazı çalışmalarından anlaşılmaktadır.

Salihli merkezine 9 km, İzmir'e 82 km uzaklıkta olup, İzmir-Ankara karayolunun iki yanına yayılmıştır. Sardes bilinen tarihe göre paranın ilk basıldığı yerdir. Ayrıca tarihteki ünlü Kral Yolunun başlangıcıdır. Uzun süre değerli taş olarak kullanılmış turuncu kuvars taşının Batı dillerindeki ismi olan ve "sard" kelimesi, taşın antik çağda çıkarıldığı Sart bölgesinden gelir. Halen burada Kuvars taşı ve altın çıkarımı devam etmektedir. 

Sart'ta tarihte bilinen ilk tiyatro kalıntıları da mevcut olup gün yüzüne çıkarılmaya çalışılmaktadır. Ayrıca Sart'ın yaklaşık 5 km kuzeyinde "Bin Tepeler" ismiyle anılan yaklaşık olarak 85 tane mezardan oluşan Lidya kraliyet mezarlığı bulunmaktadır. Sart kasabasında Batı Anadolu'nun Hristiyanlığın 7 kutsal tapınağından biri olan Artemis Tapınağı yer almaktadır. 

Tarihte devlet güvencesinde paranın ilk basıldığı yer olarak bilinen Lidya döneminin Sardes Kenti, tarım, hayvancılık, ticaret ve Paktolos (Sart ) Çayı’nda yapılan altın madenciliği sayesinde zengin bir kent olmuştu. M.Ö. 7. yüzyıldan başlayarak M.S. 7. yüzyıl erken Bizans dönemine kadar süren 14 yüzyıl boyunca Sardes gerek ulaşım, gerekse idari ve ticari bakımdan önemli bir kent olma özelliğini korumuştur.

İncil’in Vahiy bölümünde, Hıristiyanlığın batıya yayılmasında önemli rol oynayan Batı Anadolu’daki yedi kiliseden biri olarak anılan Sardes, dini açıdan da ayrı bir öneme sahiptir.

Kentin akropolisi, ovadan 300 metre yukarıda yükselen bir kale gibidir. Akropolis’in eteğinde yer alan Paktolos Nehri kente yalnızca su değil, altın da taşımıştır. Bugün bilinen madeni para yani sikkenin doğum yeri olan Sardes, antik dünyanın önde gelen şehirleri arasındadır.  Antik Yunan ve Roma efsanelerinde Paktolos’taki altının varlığı, dokunduğu her şeyi altına çeviren Frig kralı Midas’ın burada yıkanmasının sonucudur.  MÖ 1. yüzyıla gelindiğinde Paktolos’taki altın varlığının tükendiği söylense de Sardes “altın” sıfatıyla anılmaya devam etmiştir.

Marmara Gölü’nün güney kenarında yer alan ve Lidya tümülüs mezarlık alanı olan Bin Tepeler, dünyanın en büyük tümülüs alanıdır. Kraliyet mezarlığı olarak Sardes’e bağlı olan Bin Tepeler, Hermos (Gediz) Ovası ile Gyges (Marmara) Gölü’nün arasındaki bir sırtta yer alır. Buradaki Tümülüs mezarlar Sardes yolundan bile görülebilmektedir ve en azından yüz tümülüsün varlığı söz konusudur. Bunlardan üç tanesi ise belirgin bir şekilde diğerlerinden büyüktür. Sırtın doğu ucundaki en büyük Tümülüs dev boyutu yüzünden Herodotos’u çok etkileyen Kral Alyattes’in mezarı ile bağdaştırılmıştır. Herodotos’tan yaklaşık yüz yıl öne yazan satirik ozan Hipponaks’tan günümüze ulaşan bir parçada, ozan Lydia’daki bir dostuna Ionia’da buluşmayı önerirken yolu şöyle tarif etmektedir:  “Smyrna’ya kadar tüm yolu kat et Tearos. Karnını batan güneşe çevirerek Lydia’da Alyattes’in mezarını ve Gyges Anıtı’nı ve büyük kenti ve steli, Büyük Kral Tos Anıtı’nı geç.”

Bu metne dayanarak üç büyük Tümülüs doğudan batıya sırayla Alyattes, Gyges ve Tos mezarı sayılmıştır.  Ancak birincisi dışında iki isim yalnızca iki tümülüsü bir şekilde tanımlamak için bir araç oluşturmaktadır.  Başka bir görüş “stel ve Tos Anıtı” sözlerinin Karabel Geçidi’ndeki Hitit kabartmasını ifade ettiği yönündedir;  ancak George E. Bean’e göre bu pek olası değildir.

Unesco Türkiye Milli Komisyonu’nun verdiği bilgiye göre, Kamboçya’nın Phnom Penh şehrinde yapılan 37. Dünya Miras Komitesi toplantısında, Dünya Miras Komitesi’ne aday gösterilen kültür miraslarımızdan “Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi (Ankara-Konya-Aksaray)”, “Laodikeia Antik Kenti (Denizli)” ve  “Ceneviz Ticaret Yolu’nda Akdeniz’den Karadeniz’e Kadar Kale ve Surlu Yerleşimleri” ile birlikte Sardes Antik Kenti ve Bintepeler Lidya Tümülüsleri’nin de listeye kabulü 21 Haziran 2013 Cuma günü gerçekleşen sabah oturumunda onaylanmıştır.