Haddeleme Hakkında Bilgi

Mühendislikte sıcak yahut soğuk haldeki metal malzemeye basit bi çimler vermekte kullanılan işlem. Özellikle çeliğin haddelenmesi, sadece biçim vermek değ il, aynı zamanda çeliğin mekanik özelliklerinin geliştirilmesini de sağlar. Haddeleme işleminde metal, aynı hızda fakat birbirine ters yönde dönen ve aralarındaki mesafe malzemenin kalınlığından biraz az olan iki merdane hadde arasından geçirilir. Merdaneler ekseriya yüksek kaliteli çelikten yapılmıştır. Merdaneler düz yüzeyli olabileceği gibi, düz levha oluklu da olabilirler

Malzemenin kalınlığında meydana getirilecek değişimin derecesi malzemenin sıcaklığına bağlıdır. sıcaklık arttıkça çeliğin plastiklik özelliği de artar. Soğuk haddelemede levha, çubuk veya şerit biçimindeki malzeme merdanelere ısıtılmadan verilir ve istenilen biçim elde edilinceye kadar defalarca haddeden geçirilir. Ekseriya sıcak haddelemeden sonra uygulanan soğuk haddeleme işlemi, malzemenin mekanik işlenebilir özelliklerini geliştirir, yüzeyini parlatır.

Günümüzde kullanılan hadde tezgahlarında üst üste veya ardarda yerleştirilmiş birden fazla merdane çifti bulunmaktadır. Böylece malzeme merdanelere kesintisiz olarak verilerek belli bir biçimi alıncaya kadar defalarca haddelenmesi sağlanır.

Gaz tenekeleri, konserve kutuları, oluklu saç, demiryolu rayları, otomobil karoserleri, bütün bunlar günlük hayatımızda rastlanan ve madenlerin haddeden geçirilmesiyle şekillendirilmeye başlanan birçok eşyadan ancak birkaç tanesidir. Haddeden çekme işi, çamaşırları eski çamaşır makinesinin sıkıcısının silindirleri arasından geçirmekten farklı değildir. Çamaşırda düşünülen şey suyu sıkıp çıkarmaktır, madenlerde ise sıkıştırıp daha ince bir hale getirmektir.

Yapılan işlerin esası şöyledir: Dökülen külçe daha sıcak sıcak ve bükülebilir halde iken özel makinelerle kalınlığı azaltılarak levha haline, yahut çubuk haline getirilir. Levhanın kesiti dikdörtgen, çubuğunki ise karedir.

Levhalar tekrar 1300 C ye kadar ısıtıldıktan sonra haddelerin silindirleri arasında geçirilir ve incelip uzayarak sonunda ince saç ya da lama haline gelir. Çubuklar da aynı şekilde işlenir, yalnız bu halde amaç yassı bir levha yapmak değil, kesiti (yani çubuğun bir ucundan bakıldığı zamanki şekli) belli bir çubuk elde etmektir. Örneğin inşaat demirleri,demiryolu rayları ve H şeklindeki putreller böyle yapılır. Burada da haddede çubukları biraz sıkmakla işe başlanır. Devam edildikçe özel şekilli silindirler arasından geçer, istenen şekli alır. Soğukta çekme diye bilinen işlemde de maden yukarıdakine benzer şekilde haddeden geçer, fakat ısıtılmaz. Maden bükülemeyecek halde olduğundan daha büyük kuvvete ihtiyaç vardır, fakat daha düzgün ve daha tam bir kesit elde edilir. Karışık birtakım sebeplerden dolayı madenin sertliği de artar. Haddeden geçirme, külçe halindeki madenlere şekil verme metotlarından sadece bir tanesidir. Diğerleri dövme (çekiçle döverek şekil verme), madeni bir delikten dışarı iterek şekillendirme ve presleme (büyük bir basınç altında şekil verme) dir. Nihayet, genellikle, maden sonradan işlenecek ve istenen şekilde kesilecektir.

Soğuk Haddeleme Nasıl Yapılır?

Soğuk Haddeleme; yarı mamül olarak üretilen çeliğin, soğuk olarak nitelik kazandırıldığı ve/veya makas hatlarında istenilen öçülerde kesilip paketlenerek müşteriye hazır hale getirilme işlemidir.

Soğuk Haddeleme ile üretilen yassı mamüller üretim özelliği ve üretim güçlüğü bakımından hem pahalı hem de ayrı ayrı özellikleri olan mamüllerdir.

Soğuk Haddelemede 3 grup üretim yapılmaktadır;

1- Sıcak bobinlere; asitleme, boy kesme, kenar kesme, dilme işlemlerinden bir veya bir kaçının uygulanmasıyla elde edilen sıcak mamüller,

2- Sıcak bobinlere; asitleme, soğuk haddeleme, tavlama, temperleme (ve boy kesme) işlemlerinin uygulanması ile elde edilen soğuk mamüller,

3- Soğuk bobinlerin yüzeylerinin kalay/kromla kaplanması sonucu elde edilen kalay/krom kaplı teneke mamüller.

Soğuk haddelemede proses daha çok müşterinin isteği doğrultusunda gerçekleşir. Yani müşteri, ne kadar kalınlıkta bir sac istiyor? Temizleme, taşlama, haddeleme işlemlerini kendisi mi yapmak istiyor? Müşteri malzemeyi nerede, ne amaçla kullanacak? Uzun bobinhalinde bir sac mı istiyor, yoksa levha halinde belirli ölçülerde mi istiyor?

Bu soruların cevaplarına göre şekillenen proses Sıcak Haddelemeden çıkmış ve rulo haline gelmiş çelik malzemenin takip ettiği aşamalar ise şu şekildedir;

a) Sıcak haddelenmiş çelik hiçbir işleme uğramadan bobin hazırlama hattına gönderilir. Yüzey ile kenarlarındaki tufallar kısmen temizlenir ve sıcak makaslar sayesinde istenilen ölçülerde kesilip paketlenerek müşteriye gönderilir.

b) Sıcak haddelenmiş çelik hiçbir işleme uğramadan sadece kenar kısımlarının kesilerek yine sıcak makaslara ya da dilme hattı adı verilen istenilen ölçülerde kesilip paketlenerek müşteriye gönderilir.

c) Sıcak haddelenmiş çelik yüzeyinde oluşan tufalları ve diğer parçaları temizlemek için asitleme hattına gönderilir.

c1- Asitleme hattında yüzeyi temizlenen malzemenin kalınlığı istenilen ölçülerde ise direk müşteriye teslim edilir.

c2- Asitleme hattında yüzeyi temizlenen mazlemenin kalınlığı yeterli düzeyde değil ve daha daha inceltilmek isteniyor ise bu aşamadan sonra Tandem Hadde adı verilen kısma gelir. Bu aşamada dönel merdaneler ve tamburlar sayesinde malzemeye baskı uygulanarak kalınlığı 0,16 ile 0,26 mm ye kadar inceltilebilir. İstenen kalınlığa getirilen malzemede meydana gelen atomik düzeydeki çarpıklıkları gidermek amacıyla yaklaşık 600 C’de 30 saat gibi bir süre ile tavlama işleme gerçekleştirilir. Malzeme soğuduktan sonra daha parlak yüzey elde etmek amacıyla %2 gibi kimyasal maddeler içeren solüsyonlar (deterjan olarak tabir edebileceğimiz) ile fırçalanarak temizlenir. Malzemeye uygulanan işlemlerden sonra yüzeyi ve kenarları bombeli bir hâl almıştır. Bunu düzeltme adına da temperleme işlemi yapılar ve soğuk makaslar ile kesilerek müşteriye teslim edilir.