Türk Mimarlık Tarihi
İnsanın yaşadığı fiziksel çevreyi tasarlama ve inşa etme eylemi olarak tanımlanabilecek olan mimarlık insanlık tarihi ile eşzamanlı olarak gelişmiştir. Mimarlık, insanın bireysel ve toplumsal yaşamını sürdürebilmesi için gerekli yapı ve mekânların tarihsel ve kültürel değerlerle ilişkili olarak tasarlanması ve yapılmasını bilim, sanat ve düşünce-inanç alanlarının katkıları ile gerçekleştirirken kendi özerk uygulama ve bilgi alanını da oluşturur. Mimarlık, kültürel varoluş biçimlerinin kuşaklar boyu birbirlerine aktarılarak tarihsel ve evrensel bir ortak bellek oluşmasına katkıda bulunur. Farklı coğrafyalarda tarihsel süreçlere bağlı olarak gelişen ve günümüze kadar ulaşan mimarlık külliyatı üretildikleri kültürel yapıların temsilleri olarak değerlendirilirler.
Tarih boyunca uygarlığın gelişimi mimari miras aracılığı ile izlenebilmiş ve mimarlık tarihi bilgi alanının konusu olmuştur. İçinde yaşadığımız yapı ve yaşam çevresini anlamanın, geleceğe dair öngörülerde bulunmanın ve kültürel sürekliliği sağlamanın önemli kaynaklarından biri geçmiş mimarlık kültürü bilgisidir. Türkiye’de güncel yapı ve yaşam çevresi faaliyetleri kültürel sürekliliği göz ardı etmeden geleceği inşa etmelidir. Günümüz de giderek ekonomik bir faaliyete indirgenen mimarlık ve şehircilik uygulamaları kültürel mirasın en önemli kanıtları olan mimari yapıları sürdürülebilirlik ilkesinin değerleri olarak dikkate almalıdır. Çağdaş Türkiye mimarlığının tarihsel sürecini ele alan bir mimarlık tarihi anlatısı ancak konusu olan mimari eserlerin ve kültürünün üretildiği tarihsel, kültürel ve mekânsal koşulların oluşturduğu bağlamı içinde gerçekleştirilebilir.
Bu bakış açısıyla ele alınan bu bölüm, Türkiye’de gelişen mimarlık tarihinin ilk dönemini ele almaktadır. Bu dönem Türklerin Orta Asya’dan Anadolu’ya göç edip 11.Yüzyıl’dan itibaren yerleşmeye başlamasından, Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükselme Devri olarak adlandırılan tarihsel döneminin sonuna kadar olan süreci kapsamaktadır. Birden çok etkenin mimarlık kültürü ve ürünlerini biçimlendirdiğini gözlemlediğimiz bu yaklaşık beş yüzyıllık tarihsel süreç içinde hem siyasi hem de kültürel olarak evirilen Türk toplumu özgün bir mimarlık yaratmıştır. Coğrafi konumun koşulları, yerleşik eski kültürler, göç koşulları ve göçer kavimlerin kültürel özellikleri ile bütün bu parametrelerin oluşturduğu yeni sosyal ve kültürel yapılar ortaya çıkan mimari eserlerin arka planını oluşturmaktadır. Büyük Selçuklu döneminde Orta Asya iklimi, yerel malzemeleri ve işçiliği ile uyumlu inşa edilen yapılarda avlu, eyvan, tek kubbeli cami ve taç kapı gibi yapı öğeleri mimari karakteri belirlemiştir. Türk toplumu tarihsel koşullar nedeniyle 11. Yüzyıldan itibaren Anadolu’ya yerleşmiş ve devletler kurmuştur. Yeni iklim koşulları, farklı yerel malzeme ve işçilik, inşa edilen yapılarda avlu ve eyvanın giderek terkedilmesine kubbe ve taç kapıların ise yeni binalara uyarlanmasına neden olmuştur. Osmanlı Devleti döneminde ise giderek kubbe hem yapıların plan şemasını hem de kütlesel özelliklerini belirleyen esas öğe halini almıştır. Ancak mimari öğelerin değişkenliğine karşılık merkezi mekân karakterinin Orta Asya’dan beri aynı kaldığı söylenebilir. Isfahan, Mescid-i Cuma’sında simetrik geometrisi ile avlu tarafından sağlanan merkezi mekân, Mimar Sinan’ın yaptığı Selimiye Camiinde kubbe ile sağlanmıştır.
|
