Tekstil Boyacılığında Yeni Trendler: Fotokromik Boyaların Tekstil Malzemelerine Uygulanabilirliği

Fotokromiğin Tanımı: Bazı boya yada bileşiklerde görülen, üzerine değişik dalga boylarında ışık düştüğünde değişik renkler alma özelliğidir. Bu olay tersinirdir ve ışık kaynağı ortadan kalktığında söz konusu madde de ilk rengine döner.

Prof. Dr. E. Perrin Akçakoca Kumbasar

Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Tekstil Mühendisliği Bölümü 

Bir tekstil malzemesinin renklendirilmesinde amaç istenilen rengin yeterli haslıkta, düzgün, ekonomik ve ekolojik olarak elde edilmesidir ve renklendirme işlemi baskı ya da boyama olmak üzere iki farklı yöntemle yapılmaktadır.

Baskı ile renklendirme, tekstil malzemesinin bir desen dahilinde bölgesel olarak renklendirilmesi işlemidir. Boyama ise tekstil malzemesinin bütününe uygulanmaktadır. Tekstil liflerinin boyanması ile bulguların birçok kaynakta M.Ö 2600-3000 yıllarına kadar dayandığı belirtilmektedir. Ancak günümüzde ilk şehir olduğu belirlenen Çatalhöyük (M.Ö 7000) kazılarında iplik ve tekstil parçaları bulunmuştur. Bu kazılarda renkli duvar süsleri de bulunduğu dikkate alınırsa tekstil liflerinin boyanma tarihinin M.Ö 3000 yılından önce olduğu da düşünülebilir. 

Günümüz bilgilerine göre tekstil lifleri tarih yolculuğunda önceleri mineraller, bitkiler ve bazı deniz kabuklularından elde edilen boyalarla boyanmıştır. 1856 yılında William Henry Perkin ilk sentetik boyayı (anilin, bazik boya) bulduktan sonra boya endüstrisi hızla gelişmeye başlamıştır ve azo boyaları, direk boyalar, sentetik indigo vb. gibi birçok sentetik boya tekstil boya sektörüne sunulmuştur. 1956 yılında ICI tarafından reaktif boyanın sentezlenmesi ise tekstil boyacılığında ki en önemli gelişmelerden biridir. Daha sonra yeni bir tekstil boyası bulunmamış ama reaktif boya kimyası üzerine birçok önemli araştırma yapılmıştır. Bu çalışmalar özellikle boyama kimyasını anlamaya, proses ve boyama reçetesi geliştirmeye yöneliktir. 1980’lerin sonu ve 1990’larda ise zararlı kimyasal grupların boya üretiminden kaldırılması, boya üretim formlarının (toz, granül, sıvı gibi) sağlık üzerindeki etkileri, boyamada daha az su kullanımı, atık su yükünü azaltma, otomatik proses kontrolleri, enerji tüketiminin azaltılması, ekolojik üretim gibi konular gündeme gelmiştir.  

1990’ların sonu 2000’lerle birlikte ise boyama işlemlerinde otomatik ve istatistiki proses kontrolün, ekolojik ve ekonomik üretimin yanı sıra boyama işlemlerinde aşağıda örneği verilen 

• Fonksiyonel grupların liflere verilmesi ile boya alımının arttırılması (örneğin; pamuğun katyonikleştirilmesi) 

• Enzimlerin boyama sonuçlarına etkisi 

• Bazı moleküllerin kullanımı ile boya verimini arttırma, düzgün boyama elde etme ya da yıkama verimini arttırma (örneğin; siklodekstrin, lipozom, dendrimer kullanımı) 

• Plazma teknolojisinin boyamada kullanımı 

• Ultrason teknolojisinin boyamada kullanımı 

• Ozon ile boya atık suyunun renksizleştirilmesi gibi bazı yeni kimyasal ve teknolojik uygulamalar üzerine çalışmalar dikkat çekmiştir.

Tekstil boyacılığı açısından son zamanlarda dikkat çeken çalışmalardan biri de fotokromik boyaların tekstil malzemelerinin renklendirilmesinde kullanılabilme olanağıdır. Bu şekilde elde edilecek tekstil malzemeleri farklı moda efektleri elde etmek amacı ile kullanılabileceği gibi fonksiyonel tekstil malzemelerinin elde edilmesinde de kullanılabilir.

Fotokromik boyaların tekstil malzemelerine uygulanabilirliği 

Fotokromik boyalar, UV ışınlarının etkisi altında geçici olarak kimyasal yapısını ve elektromanyetik dalga spektrumunu yani rengini değiştirebilen boyalardır. Bu durum boya molekülleri içerisinde halka açılması/kapanması veya cis-trans izomeri sayesinde meydana gelmektedir (Şekil 1) [1].

Fotokromizm, A ve B gibi farklı absorpsiyon spektrumuna sahip iki form arasında elektromanyetik ışınım absorpsiyonu ile bir veya her iki yönde uyarılmış kimyasal türler arasında tersinir bir değişimdir. 

Termodinamik olarak stabil olan A formu, ışınlama ile B formuna dönüşmektedir. Bu tip boyalarda görünür bölgedeki ışık altındaki absorbsiyon spektrumu, UV bölgesindekinden farklıdır (Şekil 2) [2].

Fotokromik boyalar spiropiranlar, spirooksazinler, naftopiranlar, diariletenler ve fulgidler şeklinde sınıflandırılmaktadırlar. Bu bileşikler halka açılması/kapanması reaksiyonu sonucu fotokromizm etkisi göstermektedir [2,3]. 

Bu boyalar daha çok cam, seramik ürünlerin renklendirilmesinde kullanılmaktadır ve tekstil alanında kullanımı değişik moda efekti elde etme, kamuflaj ya da UV koruma açısından önemli olabilir mi yaklaşımıyla ilgi çekici olabilmektedir. Kaynaklarda fotokromik boyaların UV koruyucu fonksiyonlarının olduğu belirtilmekte birlikte [1, 4] bu boyaların tekstil ürünlerinde kullanılarak UV koruyucu tekstil malzemelerinin elde edilmesine yönelik kısıtlı sayıda çalılma olduğu görülmektedir [5-7]. 

Fotokromik boyaların tekstil malzemelerine aktarılması ile ilgili çalışmalar aşağıdaki gibi özetlenebilir. 

Wang ve Wu [8] poliester kumaşı kendi sentezledikleri fotokromik boyalarla boyamışlar ve elde ettikleri kumaşların UV ışık ile renk değişimini incelemişlerdir. Çalışma sonucunda fotokromik boya ile boyanan poliester kumaşların UV ışığına maruz bırakılmadan önce açık sarı renge sahipken UV ışığına maruz bırakıldıktan sonra turuncu renge dönüştüğünü gözlemlemişlerdir. 

Viková ve Vik [9] öncelikle ticari fotokromik boyaları baskı yöntemi ile poliester kumaşa aktarmışlar ve sonrasında renk değişim özelliklerini incelemişlerdir. Ayrıca, melt blown tekniği kullanılarak üretilen dokusuz yüzeylerde, üretim aşamasında ilave edilen fotokromik boyaların renk değişim özelliklerini de incelemişlerdir.  Lee ve arkadaşları [10] spirooksazin türünde 3 farklı fotokromik boya sentezlemişler ve bu boyalar ile poliamid liflerinin boyanma özelliklerini incelemişlerdir. Çalışmada boyama sıcaklığının artışı ile boya nın bnayıdan çekilme yüzdesinin arttığını ancak bu artışın 1000⁰C den sonra önemli olmadığını hatta düşme eğilimi gösterdiği bulunmuştur. 

Son ve arkadaşları [11] kovalent bağ yardımı ile kalıcı renk özellikleri elde etmek amacıyla reaktif grup içeren spirooksazin tipi fotokromik boya sentezlemişler ve reaktif sistemin etkisini incelemek amacıyla reaktif grup içeren ve içermeyen fotokromik boyalar ile poliamid kumaşı boyamışlardır. Kumaşlara uygulanan ekstraksiyon işlemleri sonucunda, reaktif grup içeren boya ile boyanmış kumaşlarda ekstraksiyon işlemi sonrasında da kumaşta UV ışığı altında renk değişimi gözlenmiş ve bu durumun boya ile kumaş arasındaki kovalent bağlanmanın sonucu olduğu belirtilmiştir. 

Billah ve arkadaşları [12] spirooksazin türü 2 adet fotokromik boya sentezlemişler ve bu boyaları poliester, naylon ve akrilik kumaşlara aktarmışlardır. Yapılan optimizasyon çalışmalarında uzun sürede, asidik sulu ortamda ve yüksek sıcaklıkta (135⁰C) işlem sonucu boyanın bozulduğunu ve kumaş üzerinde UV ışık ile birlikte renk değişiminin gerçekleşmediğini, ancak zayıf asidik-nötr ortamda, 90⁰C’de yapılan boyamalarda ise kumaşların UV ışık altında renk değiştirdiğini belirtmişlerdir. Bu çalışmanın devamı olarak Billah ve arkadaşları bazı çözgenlerin (asetonitril, etanol, diklormetan ve toluen) fotokromik davranışa olan etkilerini de incelemişlerdir [13]. Çalışmada genel olarak seçilen çözgenler ile ıslatılan kumaşlar, su ile ıslatılan kumaşlara göre UV ışık etkisinde daha yüksek renk değişimi göstermişlerdir. Ayrıca yazarlar çözgenleri kendi içerisinde değerlendirmiş ve en yüksek polariteye sahip çözgen olan asetonitril ile ıslatılan kumaşın UV ışık etkisinde en yüksek K/S değerini verirken en düşük polariteye sahip olan toluen ile ıslatılan kumaşın UV ışık etkisinde en düşük K/S değerini verdiğini gözlemlemişlerdir. Ancak diğer çözgenlerde polarite ile ilgili böyle bir korelasyon görememişler ve bu durumu etkileyebilecek başka faktörlerin olabileceğini belirtmişlerdir. 

Billah ve arkadaşları [14] sentezledikleri anyonik spirooksazin esaslı boyalar ile yün kumaşı çektirme yöntemine göre boyamışlardır. Boyamalar sonucu kumaşların UV ışık altındaki renk değişim derecelerinin düşük olduğu belirtilmiş ve bunu arttırmak amacıyla boyamada stabilizatör, fiksatör vb. yardımcı maddeler kullanmışlardır. Ancak yardımcı madde eklenerek yapılan boyamalar sonucunda da UV ışık ile renk değişiminde artış elde edememişlerdir. Araştırmacılar, yünün hidrojen peroksit ile ağartma işlemi yapıldıktan sonra boyanması sonucunda kumaşların UV ışık ile renk değişiminde önemli artış olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca sıcaklığın ve pH’ın, UV ışık ile renk değişimine etkisini anlamak amacıyla 60 ve 90⁰C’de nötr ve asidik ortamlarda (pH 2-7) boyamalar yapılmış ve 60⁰C’de, nötr pH’da boyanan kumaşların UV ışık altında daha koyu renge dönüştüğü araştırıcılar tarafında bildirilmektedir. 

Little ve Christie [15], spirooksazin ve naftopiran yapısındaki 4 farklı ticari fotokromik boyayı pamuklu dokuma kumaş üzerine baskı yolu ile aktarmışlar ve bu kumaşların UV ışığı altındaki renk değişimlerinin ölçümü üzerine araştırmalar yapmışlardır. Her iki tipteki fotokromik boya ile basılan kumaşların, UV ışık altında renk değiştirdiğini ancak oda sıcaklığı arttıkça kumaşların renk değişimlerinin daha az olduğunu gözlemlemişlerdir. Bu durumu renk oluşum mekanizmasının eksotermik bir reaksiyon olmasına bağlamışlardır. Ayrıca sıcaklık artışı ile spirooksazin türü fotokromik boyalarda naftopiran türüne göre daha az renk değişimi olduğunu da vurgulamışlardır. 

Little ve Christie [16], bir başka çalışmalarında fotokromik boya ile basılmış pamuk ve poliester kumaşların UV ışık ile renk değişimini etkileyen faktörleri de incelemişlerdir. Poliester ile yapılan baskı işleminden sonra kumaşların renksiz olduğunu ancak ısıl fiksaj sonrası kumaşların yeşil renge dönüştüğünü gözlemlemişlerdir. Bu durum, fotokromik boyanın yüksek sıcaklıklarda, renksiz halkalı yapıdan renkli merosiyanin yapısına dönüşmesi ve boyanın bu şekilde polimerin kristalin yapısına hapsolmasıyla kalıcı renk oluşumuna neden olması ile açıklanmıştır. Çalışma kapsamında genel olarak pamuk üzerine yapılan baskılarda poliestere yapılan baskılara göre UV ışığı altında daha yüksek renk değerleri elde edilmiştir. Poliester aromatik yapısından dolayı belirli bir miktar UV ışığını absorblayabilirken pamuk ise UV ışığını yansıtmaktadır. Pamuktan yansıyan ışıkla birlikte yüzeydeki fotokromik boyanın maruz kaldığı UV ışığı etkisinin arttması ile renklenmenin daha kuvvetli olduğunu belirtmişlerdir. 

Little ve Christie [17] spirooksazin türü fotokromik boya ile bastıkları kumaşların yıkama sonrası renk dönüşümlerini inceledikleri çalışmalarında alışılagelmişin dışında kumaşların yıkamalar sonrası yıkama öncesine göre UV ışık ile fotokromizin arttığını görmüşlerdir. Bu durumu özellikle ilk yıkamalar sonrası binder film yapısının gevşeyerek fotokromik boyanın renk dönüşümü için daha uygun bir ortam oluşturduğuna bağlamışlardır. İlerleyen yıkamalarda ise yıkama ile boya uzaklaşması arttığı için fotokromizm zayıflamaktadır. 

Aldib ve Christie [18], fotokromik boya ile poliester kumaşı dispers boyama esasına göre boyamıştır. Yapılan boyamalar sonrasında kumaşların UV ışık ile renk değişimi incelenmiştir. 130⁰C de 20 dk. süre ile yapılan boyamalarda optimum renk sonuçları elde edilmiştir. Aldib ve Christie [19], çalışmalarının devamı olarak poliester kumaşı fotokromik boya ile emdirme yöntemine göre boyamıştır. Fotokromik boyanın sudaki çözünürlüğünün düşük olmasından dolayı boya banyosunun hazırlanmasında su yerine diklormetan kullanılarak boyamalar gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında boyama işlemi çözgen/kumaş oranı, boya konsantrasyonu ve fiksaj sıcaklığı esas alınarak optimize edilmiştir. 

Durasevic ve ark. [20] fotokromik boyaları aseton içerisinde çözmüşler ve bu çözeltilerle 100⁰C’de boyama yapmışlardır. UV ışığına maruz bırakılan kumaşlarda yapılan renk ölçümleri sonucunda poliamid lif örneklerinde, poliester lif örneklerine göre daha yüksek K/S değerleri elde etmişlerdir. Bu durum poliester lifinin poliamid liflerine göre daha sıkı bir yapıda olmasına bağlanmış ve bundan dolayı boyamada carrier kullanılması veya boyamanın 100⁰C’den daha yüksek sıcaklıkta yapılması gerektiği belirtilmiştir. Ancak bu noktada yüksek sıcaklıkla fotokromik boyaların fotokromizm özelliklerini kaybetme olasılığının bulunduğunu unutmamak gerekmektedir. 

Yapılan çalışmalarda fotokromik boyaların kaynama sıcaklığı üzerindeki sıcaklıklarda uzun süre işlem sonucunda bozulduğu görülmüş ve suda çözünürlüklerinin çok düşük olması nedeniyle bu boyalar öncelikle aseton gibi bir çözgende çözülerek boyamalar gerçekleştirilmiştir [13, 15, 20]. 

Fotokromik boyaların klasik aplikasyon yöntemleri ile direkt tekstil yüzeyine aktarımı dışında bu boyaların tekstil yüzeyine aplikasyonunda mikrokapsül, sol-jel yöntemi gibi farklı alternatif yöntemler de yer almaktadır. 

Mikrokapsülleme yöntemi ile çok küçük bir skaladaki sıvı damlacıklar, katı parçacıklar ya da gazlar devamlı bir film veya polimer bir maddeyle kaplanmakta ve kapsüllenen madde dış etkilerden korunmaktadır [21]. Fotokromik boyaların kapsüllenmesi ve tekstil yüzeyine aktarılması üzerine yapılan çalışmalar kısıtlı olmakla birlikte aşağıdaki gibi özetlenebilir: 

Feczkó ve ark. [22] ticari bir fotokromik boyayı suda yağ emülsiyonunda çözgen buharlaştırma yöntemine göre kapsüllemişlerdir. Kapsül duvar polimeri olarak etil selüloz ve polimetil metakrilat polimerlerini kullanmışlardır. Geniş bir konsantrasyon aralığında (0–30 % boya içeriği) her iki polimerin de nanokapsül yapımına uygun olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca boya konsantrasyonunun nanokapsül boyutunu önemli oranda etkilemediğini ve ortalama olarak etil selüloz ve polimetil metakrilat polimerleri için sırasıyla 220 nm ve 250 nm boyutlarında kapsüller elde ettiklerini belirtmişlerdir. Boyanın UV-Vis absorbans değerinin her iki polimerde de boya konsantrasyon artışı ile lineer olarak arttığını gözlemlemişlerdir. Fotokromik boyanın renkli merosiyanin formundan kapalı renksiz forma dönüşünün nanokapsül içerisinde, organik çözgen içerisinde olduğundan daha yavaş olduğu belirtilmiştir. Feczkó ve ark. [23] elde ettikleri fotokromik boya kapsüllerini daha sonrasında pamuklu kumaş üzerine baskı yöntemiyle aktarmışlar ve elde ettikleri kumaşların UV ışık ile renk değişim özelliklerini değerlendirmişlerdir. Boya konsantrasyonu olarak  %0,045 ve  %0,09 ile çalışmışlar ve boyama sonucu elde ettikleri kumaşlardan %0,09 boya ile boyanan kumaşın düşük konsantrasyonla boyanan kumaşa göre UV ışık altında daha az renk değiştirdiğini gözlemlemişlerdir. Bu durumun daha önce Little ve Christie [18]’nin de belirttiği gibi konsantrasyon artışı ile boyanın agregasyonunun artması ve buna bağlı olarak fotokromik renk değişiminin zorlaşmasından dolayı kaynaklandığı belirtilmiştir. Ayrıca elde ettikleri kapsüllerin içerisine ışıkla parçalanmayı önleyici madde ekleyerek fotokromik kapsüllerin yarı ömürlerini incelemişler [24] ve bu şekilde elde edilen kapsüllerin daha uzun ömürlü olduklarını belirtmişlerdir. 

Kumbasar ve ark. [5, 6], fotokromik boya kapsüllerini farklı bağlayıcılar kullanarak pamuklu kumaşlara baskı ve emdirme yöntemiyle aktarmışlar ve boyalı kumaşların UV koruma ve UV ışık ile renk değişimini çoklu yıkamalara göre incelemişlerdir. Yapılan çalışmalar sonucunda kumaşların UV koruma özelliklerinin geliştiğini belirtmişler ve en yüksek yıkama verimini akrilat ve poliüretan esaslı binderler ile sağlamışlardır. Araştırmacılar [7] fotokromik boya aktarılmış kumaşların uzun süreli depolama veya UV ışığa maruz kalma durumunda fotokromizm özelliklerinin düştüğünü görmüşlerdir.

Fotokromik boyaların tekstil yüzeyine aktarılmasında bir diğer yöntem olarak sol-jel yöntemi de denenmiştir. Sol-jel teknolojisinde sol, bir sıvı ile kolloidal katı taneciklerinin stabil süspansiyonunu; jel ise sıvı ile katı arasında bir form olan ve 3-boyutlu olarak birbirine bağlanmış ağ yapısını ifade etmektedir. Jel yapısı, polimerik yapıda veya sol tanecikleri ile kolloidal yapıda üretilebilmektedir. Sol-jel yöntemi ile istenen biçim ve boyutta parçacıklar elde edilebilmekte ve yüksek saflıkta malzemeler sentezlenebilmektedir [25-28]. 

Fotokromik boyalar sol-jel yöntemi ile genel olarak cam, seramik gibi malzemelerin renklendirilmesinde kullanılmıştır [28-30]. Ancak fotokromik boyaların sol-jel yöntemi ile tekstil yüzeyine aktarımı ile ilgili çalışmalar oldukça sınırlıdır. 

Zimehl ve ark. [31], poliester kumaşa spiropiran türü fotokromik boyayı sol-jel işlemi ile aktarmış ve sonrasında elde edilen malzemenin UV ışık ile birlikte renk değişimini incelemişlerdir. 

Cheng ve ark. [4], yün kumaşa spirooksazin türü fotokromik boyayı iki farklı silika kullanarak sol-jel yöntemi ile aktarmıştır. Elde edilen kumaşların UV ışık ile renk değişimi, yıkama dayanımı, temas açısı, tutum gibi özelliklerini değerlendirmişlerdir. Yapılan çalışmada UV ışık ile renklenmenin yıkama karşı dayanımı düşük bulunduğundan araştırmacılar (Cheng ve ark. [32]) yıkamaya karşı renklenme dayanımı arttırmak amacıyla sol-jel yöntemi ile oluşturdukları silika matriksi içerisine epoksi gruplarını eklemişlerdir.  Bu sayede, fotokromik boya ile boyalı yünlü kumaşın renklenme yıkama dayanımının geliştiğini belirtmişlerdir. Bir diğer çalışmada Cheng ve ark. [33], yünlü kumaşa fotokromik boyayı 5 farklı silika yapısı kullanarak sol-jel yöntemi ile aktarmışlardır. Bu çalışmada uzun alkil zinciri içeren silika yapısının daha iyi fotokromik performans gösterdiği belirtilmiştir.

Sonuç 

Fotokromik boyaların tekstil malzemelerine aktarımı ile farklı moda efektleri ya da UV ışıktan koruyucu tekstil ürünleri elde etmek mümkündür. Ancak bu boyaların tekstil liflerine yıkamaya karşı dayanıklı bir şekilde bağlanması problemi çözülmüş değildir. Ayrıca boyalar zaman içerisinde fotokromizm özelliklerini yitirebilmektedir.

Kaynaklar 

1. El-Shishtawy, R.M., Functional Dyes, and Some Hi-Tech Applications, International Journal of Photoenergy, Volume 2009, Article ID 434897, 21 pages, 2009. 

2. Bouas-Laurent, H., Dürr, H., Organic Photochromism, Pure Appl. Chem.,, 73:4, 639-665, 2001. 

3. Bamfield, P., Chromic Phenomena The Technological Applications of Colour Chemistry, The Royal Society of Chemistry, Cambridge, UK, 2001. 

4. Cheng, T., Lin, T., Fang, J., Brady, R., Photochromic Wool Fabrics from a Hybrid Silica Coating, Textile Research Journal, 77(12), 923-928, 2007.

5. Akçakoca Kumbasar EP., Voncina B., Çay A., Elemen S., Vivod V., UV protective cotton fabrics with nano-encapsulated photochromic dye (poster presentation), NanoTR 8, 8th Nanoscience and Nanotechnology Congress, Ankara, Turkey, 2012. 

6. Akçakoca Kumbasar EP., Voncina B., Çay A., Elemen S., Vivod V., Application of encapsulated photochromic dye for UV protective textile materials, Egemeditex - International Congress on Healthcare and Medical Textiles, , Izmir, Turkey, 2012. 

7. Akçakoca Kumbasar E.P., Çay A., Elemen S., Voncina B., Vivod V., An investigation on the fatigue resistance of photochromic textiles, 13th Autex World Textile Conference, Dresden, Germany, 2013. 

8. Wang, P.Y. Wu, C.J., Photochromic behaviour of some phenoxyanthraquinone dyes in solution and on polyester substrate, Dyes and Pigments, 35, 279-288, 1997. 

9. Viková, M., Vik, M., Colour shift photochromic pigments in colour space cıe L*a*b*, Molecular Crystals and Liquid Crystals Science and Technology. Section A. Molecular Crystals and Liquid Crystals, 431, 103-116, 2005. 

10. Lee, S., Son, Y., Suh, H., Lee, D., Kim, S., Preliminary exhaustion studies of spiroxazine dyes on polyamide fibers and their photochromic properties, Dyes and Pigments, 69: 18-21, 2006. 

11. Son, Y., Park, Y., Park, S., Shin, C., Kim, S., Exhaustion studies of spiroxazine dye having reactive anchor on polyamide fibers and its photochromic properties, Dyes and Pigments, 73, 76-80, 2007. 

12. Billah, S.M.R., Christie, R.M., Shamey, R., Direct coloration of textiles with photochromic dyes. Part 1: Application of spiroindolinonaphthoxazines as disperse dyes to polyester, nylon and acrylic fabrics, Coloration Technology, 124, 223–228, 2008. 

13. Billah, S.M.R., Christie, R.M., Morgan, K.M., Direct coloration of textiles with photochromic dyes. Part 2: The effect of solvents on the colour change of photochromic textiles, Coloration Technology, 124, 229–233, 2008. 

14. Billah, S.M.R., Christie, R.M., Shamey, R., Direct coloration of textiles with photochromic dyes. Part 3: dyeing of wool with photochromic acid dyes, Coloration Technology, 128, 488-492, 2012. 

15. Little, A.F., Christie, R.M., Textile applications of photochromic dyes. Part 1: establishment of a methodology for evaluation of photochromic textiles using traditional colour measurement instrumentation, Coloration Technology, 126, 157–163, 2010. 

16. Little, A.F., Christie, R.M., Textile applications of photochromic dyes. Part 2: factors affecting the photocoloration of textiles screen-printed with commercial photochromic dyes, Coloration Technology, 126, 164–170, 2010. 

17. Little, A.F., Christie, R.M., Textile applications of photochromic dyes. Part 3: factors affecting the technical performance of textiles screen-printed with commercial photochromic dyes, Coloration Technology, 127, 275–281, 2011. 

18. Aldib, M., Christie, R.M., Textile applications of photochromic dyes. Part 4: application of commercial photochromic dyes as disperse dyes to polyester by exhaust dyeing, Coloration Technology, 127, 282–287, 2011. 

19. Aldib, M., Christie, R.M., Textile applications of photochromic dyes. Part 5: application of commercial photochromic dyes to polyester fabric by a solvent-based dyeing method, Coloration Technology, 129, 131-143, 2013. 

20. Durasevic, V., Osterman, D.P., Sutlovic, A., From murex purpura to sensory photochromic textiles, Textile Dyeing, Peter J. Hauser (Ed.), ISBN: 978-953-307-565-5, InTech, Available from: http://www.intechopen.com/books/textile-dyeing/from-murex-purpura-to-sensory-photochromic-textiles. 2011.

21. Benita, S., Microencapsulation: Methods and Industrial Applications, Marcel Dekker, Inc., New York, United States of Amirica, 1996. 

22. Feczkóa, T., Vargad, O., Kovácse, M., Vidóczyd, T., Voncina, B., Preparation and characterization of photochromic poly(methyl methacrylate) and ethyl cellulose nanocapsules containing a spirooxazine dye, Journal of Photochemistry and Photobiology A: Chemistry, 222, 293– 298, 2011. 

23. Feczkóa, T., Samu, K., Wenzel, K., Neral, B., Voncina, B., Textiles screen-printed with photochromic ethyl cellulose–spirooxazine composite nanoparticles, Color. Technol., 129, 18–23, 2012. 

24. Feczkóa, T., Kovács, M., Voncina, B., Improvement of fatigue resistance of spirooxazine in ethyl cellulose and poly(methyl methacrylate) nanoparticles using a hindered amine light stabilizer, Journal of Photochemistry and Photobiology A: Chemistry, 247, 1–7, 2012. 

25. Akşit, A.C., Onar, N., Leaching and fastness behavior of cotton fabrics dyed with different type of dyes using sol-gel process, Journal of Applied Polymer Science, 109, 97-105, 2008. 

26.Mackenzie, J.D., Applications of sol-gel process, Journal of Non-Crystalline Solids, 100, 162-168, 1998. 

27. Kallala, M., Sanchez, C, Cabane, B., Structures of inorganic polymers in sol-gel processes based on titanium oxide, Physical Review E., 48:5, 3692–3704, 1993. 

28.Mennıng, M., Fink, C., Schmidt, H.K., A sol-gel derived AgCl photochromic coating on glasses, XVI. International Congress on Glass, Madrid, 1992. 

29. Schmidt, H., Multifunctional inorganic-organic composite sol-gel coatings for glass surfaces, Journal of Non-Crystalline Solids, Vol. 178, 302–312, 1994. 

30. Fujıı, T., Kodaira, K., Kawauchi, O., Tanaka, N., Photochromic Behavior in the Fluorescence Spectra of 9-Anthrol Encapsulated in Si−Al Glasses Prepared by the Sol−Gel Method, J. Phys. Chem. B, 101 (50), 10631–10637, 1997. 

31. Zimehl, R., Textor, T., Bahners, T., Schollmeyer, E., Smart textiles – when colloid chemistry bears a challenge, Progress in Colloid and Polymer Science, Vol. 125, 49-53, 2004. 

32. Cheng, T., Lin, T., Brady, R., Wang, X., Photochromic fabrics with improved durability and photochromic performance, Fibers and Polymers, Vol. 9, 521-526, 2008. 

33. Cheng, T., Lin, T., Brady, R., Wang, X., Fast response photochromic textiles from hybrid silica surface coating, Fibers and Polymers, Vol. 9, 301-306, 2008.