Aile Şirketlerinde sık karşılaşılan sorunlar - Aile içi anlaşmazlıklar ve Aile Anayasası
Aile şirketlerinin diğer şirketlerden en büyük farkı; duyguların yoğun olarak yaşandığı, kişilerarası iletişimin ön planda olduğu bir yapıya sahip olmasıdır. Bu duygusal yapının şirkete bazı olumlu etkileri olmakla birlikte olumsuz etkileri daha çoktur. Ailede duygusallığın yoğun olması aile üyeleri arasındaki anlaşmazlıkların mantık kuralları çerçevesinde çözülmesine engel olabilir. Bu durum aile şirketlerine tahmin edilemeyecek zararlar verebilir.
Türkiye’de aile şirketlerinin %60’ının birinci kuşaktan ikinci kuşağa devrolurken yok olduğu, %96’sının ise üçüncü kuşağa devredilemediği yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır. Aile içi anlaşmazlıklar aileye zarar verirken, şirket faaliyetlerini de olumsuz olarak etkiler. Aile içi anlaşmazlıklar çok çeşitli nedenlerden olabilir. Ancak en çok karşılaşılan sorunlar olarak; aile üyeleri arasındaki rekabet, miras hakkı, yönetimin devri, şirket içinde aile üyelerinin yer alacağı noktaların belirlenmesi, kar payı hakkı, karşılıklı güvensizlik olarak sıralanabilir. Aile şirketinin birden fazla ailenin ortaklığı ile olarak kurulmuş olması ise sorunları artırabilecek bir başka olgudur.
Aile içi veya aileler arası anlaşmazlıkların gerçekte en büyük sebebi aile üyelerinin - ortakların şirkete yönelik beklentilerindeki farklılaşmadır. Ortakların beklentilerinin farklı olmasının engellenmesi halinde sorunlar büyük ölçüde azalacaktır. Beklentilerdeki farklılaşma ise çoğu zaman iletişim sorunundan doğmaktadır. İletişim sorununun çözümü ancak mantık ve kurallar zincirinden oluşan bir yapı ve iyi bir yönetim ile mümkündür. İyi bir yönetimin gerekliliği her ne kadar hep şirketler için düşünülse de, aile içinde de iyi yönetim kurallarının uygulanmasının faydaları büyüktür.
Günümüzde her kurumun, her toplumun kurallar dâhilinde hareket etmesi toplumsal yaşamın bir gereği olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kurallar yazılı veya yazılı olmayan ancak toplumun tüm bireyleri tarafından benimsenmiş kurallar olabilir. Ancak, yazılı olmayan kuralların uygulanmama ve zaman içerisinde yeni nesiller tarafından benimsenmeme veya yanlış uygulanma riski yüksektir. Bu nedenle yazılı olarak oluşturulmuş aile kuralları bütününün -“aile anayasası” -içi sorunların azaltılmasında etkisi çok daha fazla olacaktır. Çünkü söz konusu anayasa; aile içi ilişkilerin düzenlenmesi, kurumun ömrünün uzatılması, ortakların kavgalarının önlenmesi ve şirketin işleyişinin kurallı hale getirilmesini sağlayacaktır.
Aile Anayasası oluşturulurken en önemli kaynaklardan birisi de ailenin yazılı olmayan kurallarıdır. Dolayısıyla, aile anayasası ailenin değerlerini, ilkelerini ve alışkanlıklarını da içerecektir. Her ailenin anayasasının kendine özgü olması gerekmektedir. Bir aile için uygun olan bir anayasa bir diğeri için uygun olmayacaktır. Bu nedenle titizlikle yapılmış bir çalışma ve tüm aile bireylerinin hemfikir olacağı bir kurallar bütününün oluşturulması gereklidir. Bu kurallar bütünü ailenin şirket ile olan ilişkilerini, aile içi çalışmaların şirket yansıtılması şeklini, tepe yönetimin yapılandırılması, seçimi ve daha da önemlisi ortaklık vasfına sahip aile üyelerinin birbirlerine karşı hak ve sorumluluklarını belirlemelidir. Sonuçta ortaya çıkacak aile anayasasının bir veya birkaç kişinin beklentisine değil tüm ailenin ve işletmenin beklentilerine hitap etmesi gerekir.
Aile anayasasının uygulanabilmesi için hazırlanan anayasaya güven duyulması şarttır. Bu güveni sağlayacak unsur ise anayasanın ailede herhangi bir kişi veya gruba yakınlığı olmayacak ve aile üyesi ortaklara eşit mesafede durabilecek, objektif davranabilen, deneyimli bir profesyonel tarafından hazırlanmasıdır. Anayasanın hazırlanması bir ekip işi olmalıdır. Bu ekibin içerisinde anayasayı hazırlayacak olan uzman danışmanın yanı sıra bir avukat ve bilgi toplamada destek olacak bir veya birkaç uzman, liderlik ve mali işler konularında deneyimli kişiler de bulunmalıdır. Aile anayasasının hazırlanması esnasında ailede ve işletmede yer alan kişilerin fikirleri alınarak kişiler ve düşünceler bir ortak paydada toparlanmaya çalışılır.
Anayasa çalışmasının başlatılmasından önce şirketin ve ailenin analizinin yapılması ve sorunların belirlenmesi önemlidir. Aksi takdirde aile anayasasının var olan problemleri çözmede yetersiz kalması mümkündür. Aile anayasası hazırlanırken ortaklardan bir veya bir kaçının veya bazı profesyonellerin çalışmada yer alması tarafsızlık ilkesini bozabileceği için bu konuya özellikle dikkat edilmesi gerekir. Unutulmamalıdır ki karşılıklı güveni sarsacak her husus aileye ve aile şirketine zarar verecektir.
Kaynak: Belgin Aytekin | 