Muhammed Abdurrauf Münavi kimdir? Hayatı ve eserleri

Muhammed Abdurrauf Münavi kimdir? Hayatı ve eserleri: Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil’ârifîn b. Nûriddîn Alî el-Münâvî el-Haddâdî (ö. 1031/1622) Hadis âlimi, fakih ve süfî. 952′de (1545) Kahire’de doğdu. Büyük dedesi Şehâbeddin Ahmed, VII. (XIII.) yüz­yılda Tunus’taki Haddâde köyünden Mısır’­daki Münyetü Benî Hasîb’e gelip yerleşti­ği için Haddâdîve Münâvî (Münevî), ayrıca Kahiri ve Şafiî nisbeleriyle anılmıştır. Ba­bası, dedesi ve büyük dedeleri de tanın­mış âlimlerden olan Münâvî küçük yaşta Kur’ân-ı Kerîm’i ve hadis, fıkıh, nahiv gi­bi ilimlere dair bazı metinleri ezberledi. Başta Arap diline dair ilimleri okuduğu ba­bası ve en çok faydalandığı hocası Şem­seddin er-Remlî olmak üzere Muhammed b. Salim et-Tablâvî, Muhammed b. Ali el-Bekrî ve Nûreddin İbn Ganim gibi âlim­lerden tefsir, hadis, fıkıh ve tasavvuf oku­du. Kendisinden oğulları Tâceddin Muham­med ve Zeynelâbidîn ile Süleyman el-Bâbilî, Ahmed b. Muhammed el-Makkarî ve Üchûrî faydalandı. Müctehid hafızların so­nuncusu kabul edilen Münâvî hadiste ve “zamanın Şâfiîsi” diye anılacak kadar fıkıh­ta söz sahibi olduğundan mezhebinin ter­cihlerine aykırı da olsa daha sahih gördü­ğü hadisleri belirtmekten geri kalmadı. Ta­savvuf terbiyesini Abdülvehhâb b. Ahmed eş-Şa’rânî’den aldı ve Halvetiyye, Bayramiyye, Şâzeliyye, Nakşibendiyye tarikatla­rına intisap etti. Şafiî nâibliğiyle görevlen­dirilen Münâvî bu görevi bırakarak evinekapandı ve telifle meşgul oldu. Uzun süre kaldığı uzletten çıktıktan sonra Sâlihiyye Medresesi’nde hocalık yapmaya başladı. Münâvî 23 Safer 1031′de (7 Ocak 1622) Kahire’de vefat etti ve bugün Zâviyetü’l-Münâvî diye bilinen yere defnedildi. Ba­bası ve iki oğlu da orada medfundur. Düş­manlarından birinin Münâvî’yi zehirledi­ği, tedavi maksadıyla aldığı ilâçlar dolayı­sıyla çok zayıfladığı ve sonunda öldüğü zikredilmektedir. Oğulların­dan Zeynelâbidîn fıkıh, ferâiz ve hesap ala­nında iyi yetişmiş bir âlim, Halvetiyye tarikatına mensup bir zâhid olup Münâvî’nin sağlığında vefat etmiştir (ö. 1026/ 1617). Babasının hayatına dair İlâmü’l-hâdır ve’l-bâdî bi-tercemeti Abdirraûf el-Münâvî el-Haddâdî adlı bir eser ka­leme alan di­ğer oğlu Tâceddin Muhammed de İbnü’l-Fârız’ın et-Tâ’iyyetü’l-kübrâ adlı kaside­sini şerhetmiş, babası hayatının son yıllarında rahatsızlandığında eserlerinin teli­fine yardım etmiştir.

Eserleri

 A) Hadis.

Feyzü’l-kadîr şerhu’l-Câmii’s-sağir. Süyûtî’ye ait eserin şerhleri arasında en çok kabul görenidir. Münâvî hadisleri genişçe şerhetmiş, bazı yerlerde hadislerin râvileri hakkında bilgi vermiş, ancak çok defa hadisin sıhhatine dair görüş belirtmemiştir. Eser Alkamî’nin el-Kevkebü’l-münîr fî şerhi’l-Câmii’s-sağir’i ile ayrıca sayfaların üst tarafında el-Câmiu’s-sağir’in metniyle birlikte alt cilt ve Hamdî ed-Demirtaş Muhammed tarafından on üç cilt halinde yayımlanmış­tır. İbnü’s-Sıddîk Ebü’l-Feyz, bu kitaba el-Müdâvî li’ileli’l-Münâvî adıyla dört bü­yük cilt hacminde bir haşiye yazarak Münâvî’nin hadisleri değerlendirirken yaptı­ğı hataları göstermiştir.

1. et-Teysîr bi-şerhi’l-Câmii’s-sağîr. Fazla geniş buldu­ğu Feyzü’l-kadîr’i bu çalışmasında üçte bir nisbetinde ihtisar eden Münâvî bu de­fa hadislerin sıhhat derecesini titizlikle be­lirtmiştir. Eser iki cilt olarak yayımlanmış­tır Mustafa Muhammed Amâre kitabı Mu.htasa.ru Şerhi’l-CâmFi’ş-şağîr adıyla ihtisar et­miştir.
2. el-Câmiu’l-ezher min hadîsi’n-nebiyyi’l-enver. Müellif bu eserinde 30.000 hadisi derle­miş, bunlardan Süyûtî’nin el-Câmi’ul-kebir’inde bulunmayanları göstermiş ve ha­dislerin sıhhat derecesini belirtmiştir. Abbas Ahmed Sakr ve Ahmed Abdülcevâd, el-Ehâdîsü’I-mevzûca mine’I-Câmii’l-kebîr ve’l-Câmii’l-ezher adlı çalışmalarında bu eserde 487 mevzu rivayet tesbit etmişlerdir. Münâvî, el-Câmicu’s-sağir’in zeyli üzerine Miftâhu’s-saâde bi-şerhi’z-ziyâde adıyla yarım kal­mış bir şerh daha yazmıştır.
3. Künûzü’l-hakâ’ik min hadîsi hayril-halaik. 1026 (1617) yılında tamamladığı bu eserinde müellif kırk dört hadis kitabından seçtiği kısa metinli, bir kısmı zayıf ve mevzu 10.349 hadisi sahâbî râvisini de zikretmeden alfabetik olarak sıralamış ve bunların hangi hadis kitaplarında yer aldığını rumuzlarla gös­termiştir. Abdülganî en-Nablusî, Kenzü’l-hakki’î-mübîn fî ehâdîsi seyyidi’l-mürselin adlı çalışmasında eserdeki 3800 hadisi bir ara­ya getirmiştir.
4. el-Fethu’s-semâvî bi(fî)-tahrîci ehâdîsi Tefsîri’l-Kadi’l-Beyzâvî. Münâvî bu eserinde tefsirde geçen, mükerrerleriyle birlikte 1051 merfû, mevkuf ve maktu rivayeti değerlendirmiş, bunları tahric ederken Zemahşeri’nin el-Keşşaf’ı üzerine Abdullah b. Yûsuf ez-Zeylaî ve İbn Hacer el-Askalâni’nin yaptığı tahriclerden, Tîbî ve İbnü’l-Irâkî’nin aynı esere dair ha­şiyelerinden ve Süyûtî’nin Beyzâvî tefsiri­ne yazdığı haşiyeden büyük ölçüde fay­dalanmıştır. Ahmed Müctebâ b. Nezîr es-Selefî’nin eser hakkında yaptığı yüksek li­sans çalışması yayımlanmıştır.
5. el İthâfâtü’s-seniyye bi’l-ehâdîsi’l-kudsiyye. Hasan Hüsnü Erdem, İlâhî Hadisler adlı kitabında bu eseri esas almıştır.
6. el-MetâIibü’l-Aliyye fil-ed’iyetî’z-zehiyyeti’l-muhteteme bi’l-ehâdîsi’l-kudsiyye.
7. İm’ânü (İs’âfü)’t-tullâb bi-şerhi tertibi’ş-Şihâb. Kudâî’nin Şihâbü’l-ahbar’ının şerhedildigi bu çalışmanın bir nüs­hası Arif Hikmet Kütüphanesi’nde diğer bir nüshası da Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de bulunmaktadır. Münâvî’nin Refu’n-nikâb ‘an Kitâbi’ş-Şihâb lil-Kudâ’î adlı bir çalışması daha vardır.
8. (et-Mecmû’u)’l-Fâik min (fi) hadîsi hâtimeti rusülil-halaik. Bu eserde de kısa hadisler derlenmiş ve sıhhat dereceleri gösterilmiştir. Escurial Library’den (Madrid) alınmış bir mikrofil­mi de el-Câmiatü’l-İslâmiyye’de (Medine) kayıtlıdır.

10. Tahricü’l-ehâdîsi’l-erba’în. Münâvî’nin, Nevevî’nin kırk ha­disi üzerine yapılan en güzel şerhlerden biri olduğu söylenen Şerhu’l-Erba’înin-Neveviyye’si ile Şerhu’l-ehâdîsi’n-nebeviyye’si de bu­rada anılmalıdır.

1. el-Yevâkît ve’d-dürer şerhu Şerhi Nuhbeti’l-fiker. İbn Ha­cer el-Askalânî’nin Nüzhetü’n-nazar fî tavzihi Nuhbeti’l-fiker’inin hâşiyesidir. Eser üzerinde Hasan Muhammed Abacı doktora çalışması yapmış, eseri ayrıca Ebû Abdullah Rebî’ b. Muhammed es-Suûdî ve Murtazâez-Zeyn Ahmed yayımlamış­tır. Münâvi’nin Nuhbetü’l-fiker üzerinde Netîcetü’l-fiker adlı bir şerhi daha bulun­maktadır.
2. Buğyetü’t-tâlibîn li-ma’rifeti ıstılâhi’l-muhaddisîn.

13. eI-Ediyetü’l-mebrûre (me’şûre) bi’l-ehâdîsi’l-me’şûre.

14. İsfârü’l-bedran (fazileti) leyleti’l-kadr.

15. (Şerhu) Fezâilü leyleti’n-nışf min şabân. Münâvî, Ebü’l-Hasan el-Bekrî es-Sıddîkî’nin şaban ayının on beşinci gecesinin faziletine dair Nübze adlı eserini de şerhetmiştir.

16. Mesânîdü’s-sahâbe. Bir nüs­hası İbrahim Bessâm’ın özel kütüphanesindedir.

17. el-Ehâdîsü’l-müntekât minel Mîzân ve’l-Lisân. Eserde Zehebî’nin Mîzânü’l-itidâl’i ile İbn Hacer el-Askalânî’nin Lisânül-Mîzan’ından derlenen rivayetler alfabetik olarak sıralanmış, mev­zu, zayıf ve metruk olanları belirtilmiştir. el-Müntekâ min Lisâni’l-Mîzân da muh­temelen aynı eserdir.

B) Fıkıh.

Fethu’r-raûfi’l-kâdir li’abdihî hâze’l-’âcizi’l-kâşir. Zekeriyyâ el-Ensârî’nin İslâm muhakeme hukukuna

dair ‘İmâdü’r-rızâ bi-beyâni âdâbi’l-kazâ’ adlı eserinin şerhidir. [1][1134]

2. Teysîrü’l-vuküf alâ gavâmizi ahkâmi’l-vukûf. Vakıf konusunda geniş bir çalışma olan eser üzerinde Ahmed Abdülcebbâr eş-Şa’bî’nin yaptığı doktora ça­lışması yayımlanmıştır.
3. İthafü’n-nâsik bi-ahkâmi’l-melnâsik.
4. İhsânü’t-takrîr bi-şerhi’t-Tahrîr. İbnü’l-Hümâm’ın eseri üzeri­ne olduğu anlaşılmaktadır. Münâvî ayrıca Müzenî’nin el-Muhtasar’ını şerhetmeye başlamış, ancak çalışmasını tamamlayamamıştır.
5. en-Nuküd ve’l-mekây’ü ve’l-mevûzîn.
6. el-Cevâhirü’l-mudıyye fî beyâni’l-âdâbi’s-sultâniyye.
7. Gâyetü’l-irşâd ilâ marifeti ahkâmi’I-hayevân ve’n-nebât ve’l-cemâd.

C) Kelâm.

Şerh alâ kasîdeti Bed’i’l-emâlî. Ali b. Osman el-Ûşî’nin el-Emâlî’sinin şerhi olup nüshaları Arif Hikmet Kütüphanesi ve Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de bulunmaktadır.

1. Şerhul Mevâkıf.
2. Şerhu esmâ’illâhi’l-hüsnâ mine’l-Câmi’i’s-sagîr.
3. el-Burhân fî delâlâti halki’l-İnsân ve’l-hayevân alâ vücûdi’s-sânii’r-rahmân. Münâvî ayrıca Teftâzânî’nin ‘Akaidü’n-Nesefî’ye yazdığı Şerhu’l’Aka’id üzerine Gayetü’l-emânî adlı bir haşiye, Burhâneddin İbn Ebû Şerifin Nazmü’l-’Akâ’idi’n-Nesefî’sine Şerhu Nazmi’l-Akâid’i yazmıştır. Onun bu konuda î’lâmü’l-a’lâm bi-usûli fenni’l-mantık ve’l-kelâm, Şerhu esmâillâhi’l-hüsnâ ve havâssuhâ adlı eserlerinin de bulunduğu zik­redilmiştir.

D)  Biyografi, Siyer, Şemail.

el-Kevâkibü’d-dürriyye fî teracimi’s-sâdeti’ş-şûfiyye. 1011 (1602-1603) yılında tamam­lanan esere kerametlere dair bir girişle başlanmış, Hz. Peygamber’in ve Hulefâyi Râşidîn’in biyografileri verilmiş, sahabedenmüellifin zamanına kadar olan dönem on bir tabaka halinde ele alınmış, her tabaka alfabetik olarak sıralanmak suretiyle 898 sûfînin biyografisi anlatılmıştır. Eserin ilk iki cildini Mahmûd Hasan Rebi neşretmiş, tamamını ise Abdülhamîd Salih Hamdan yayımlamıştır. Ki­tap, Rene R. Khawam tarafından Mahomet mystique et les quaîre premiers khalifes adıyla Fransızca’ya tercüme edil­miştir.

1. Tuhfetü’l-asfiyâ’ bi-menâkıbi’l-evliyâ. 216 biyografi ihti­va etmektedir.
2. el-Ucâletü’s-seniyye alâ Elfiyyeti’s-sîreti’n-nebeviyye. Zeynüddin el-Irâkî’nin Hz. Peygamber’in hayatını ve şemailini 1000 beyitte anlattığı ed-Dürerü’s-seniyye fî (nazmı)’s-siyeri’z-zekiyye adlı kitabının şerhidir. Müellifin El-fiyyetü’s-sîreti’n-nebeviyye üzerinde iki şerhi bulunmaktadır. Bunlardan el-Fütûhâtü’s-sübhâniyye, Abdülhay el-Kettânî’ye göre hacimli olanın, Muham­med b. Ca’fer el-Kettânî’ye göre ise muhtasarın adıdır.
3. Şerhu’ş-şemaili’n-nebeviyye ve’l-hasaisi’l-Muhammediyye. Münâvî bu çalışmasında, Tirmizî’nin Şemâ’ilü’n-nebîsine İsâmüddin el-İsferâyînî ve İbn Hacer el-Heytemi’nİn yazdığı şerhleri bazı bilgiler ekleyerek ihtisar etmiştir.
4. er-Ravzü’l-bâsim fî şemaili’l-Mustafâ Ebi’l-Kasım. Tirmizi’nİn Şemailü’n-nebi’sini geniş bilgiler ilâve etmek suretiyle ihtisar ettiği bir çalışmadır.
5. Şerhu’l-Hasais. Münâvî, Süyûtî’nin el-Hasâisü’s-şuğrâ olarak da bilinen Ünmûzecü’l-lebîb fîhasâ’isi’l-habîb adlı eserini üç defa şerhetmiş, birine Fethu’r-ra’ûti’l-mücîb bi-şerhi-hasâisi’l-habîb daha hacimli olana Tavzîhu Fethi’r-ra’ûfi’l-mü’cîb üçüncü şerhine de el-’Ucâletü’s-seniyye ‘ale’l-Hasaisi’n-nebeviyye adını vermiştir.
6. İthâfü’s-sâ’il bimâ li-Fâtımete mine’l-menâkıb: Seyyidetü nisâ’i ehli’l-cenne Fâtımetü’z-Zehra.

8. Şerhu’ş-Şifâ. Kâdî İyâz’ın eserinin birinci babının şerhidir.

9. İrgamü evliyâi’ş-şeytân bi-zikri menâkıbi evliyai’r-rahmân.

1. Menâki’bü’ş-Şâffî.

E)  Ahlâk ve Tasavvuf.

ed-Dürrü’l-mendûd fî zemmi’l-buhl ve medhi’l-cûd.

1. Tezkiretü üli’l-elbâb bi-marifeti’l-âdâb. Nüshaları Süleymaniye Kütüphanesi’nde Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye ve Mektebetü Câmiati Ümmi’l-kurâ el-Merkeziyye’de bulunmaktadır.
2. Fethu’r-raûfi’l’ cevâd bi-şerhi Manzûmeti İbni’l-’îmâd. Akfehsînin yemek yeme âdabına dair manzumesinin şerhidir.
3. ed-Dürerü’l-cevherîyye fi şerhi’l-Hikemi’l-Atâiyye. Şâzeliyye şeyhlerinden İbn Atâullah el-İskenderî’nin hikmetli sözlerinin şerhidir. Münâvî, Muttaki el-Hİndî’nin yine ay­nı eser hakkındaki bir çalışmasıyla muh­temelen en-Nehcü’l-etem fî tebvîbi’l-Hikem’le ilgili olarak Fethu’l-hakîmi’l-hikem fî tertîb ve şerhi isimli bir eser yazmış, ayrıca Hâce Abdullah Herevi’nin Menâzilü’s-sa’irin adlı kitabını da şerhetmiştir.

F) Dil ve Edebiyat.

1. Şerhu Hutbeti’l-Kâmûs. Mü­ellifin Fîrûzâbâdî’nin el-Kâmûsü’l-muhît’ine bir şerh yazdığı, dâl veya zâl harflerine kadar geldiği halde çalışmasını tamamlayamadığı belirtilmekte ve bu ese­rin Arif Hikmet Kütüphanesi’nde bulunduğu bilinmektedir.

2. İmadü’I-belâğa. Münâvî ayrıca İhkâmü’l-esâs fi’htisâril-Esâs adlı eserinde Zemahşerî’nin Esâsü’l-belâğa’sını ihtisar ederek Cevherînin Sıhâhu’l-luğa’sı tar­zında tertip etmiş, Süyûtî’nin eş-Şem’atül-mudie fî ilmi’l-Arabiyye’si üzerine de el-Muhâdaratü’l-vefiyye adıyla bir çalışma yapmıştır.

G) Felsefe, Tıp.

1. Şerhu’l-Kasîdeti’l-ayniyye.
2. et-Tevkif alâ mühimmatı’t-te’ârîf. Çeşitli ilimlere dair alfabetik terimler sözlüğü olup büyük ölçüde Seyyid Şerif el-Cürcânînin ef-Ta’rîfât’ına dayanmakta, onda bulunma­yan daha pek çok tarifi de kapsamaktadır.
3. en-Nüzhetü’z-zehiyye fî ahkâmi’l-hammâmi’ş-şer’iyye ve’t-tıbbiyye. Üç bölümden meydana gelen eserde hamamla ilgili şiir ve hikâyelere de yer verilmiştir. Münâvi’nin bunlar­dan başka Bugyetü’l-muhtâc ilâ ma’rifeti usûli’t-tıb ve’l-’ilâc ve Kitab fi’t-teşrih ve’r-rûh ve mâ bihî fesâdü’l-insân adlı eserleri zikredilmektedir. Onun akaid, usûl-i fıkıh, ferâiz, nahiv, teşrih, tıp, hey’et, tecvid ve tasavvufla ilgili konuları bir ara­ya getirdiği Kitâb Cami li-aşreti ulûm, ayrıca es-Safve bi-menâkıbi Âli beyti’n-nübüvve ve Kitâb fi’t-tafzîl beyne’l-melek ve’l-insân gibi eserlerinin günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.

KAYNAK: TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSLAM ANSİKLOPEDİSİ, 31. CİLT