SOSYAL BİLİMLERDE METOD VE ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ
Prof. Dr. İbrahim Arslanoğlu
ARAŞTIRMADA ANA BÖLÜMLER
1. Giriş
2. Yöntem
3. Bulgular ve Yorum
4. Özet, Yargı ve Öneriler
Giriş bölümünde problem, amaçlar, önem, sayıltılar, sınırlılıklar ve tanımlar yer alır.
Problem: Araştırma, problem çözmeye yönelik bir süreçtir. Problemin çözümü ise, mevcut durumdan özlenen duruma ulaşmaktır. Bunun için araştırmacı problemi yaratan nedenleri araştırır ve bunların sonucu(durumu) istenilen yönde etkileyecek biçimde değiştirilmesini sağlar.
Amaç: İyi tanımlanmış bir problem ifadesinde saklı olmakla beraber, yanlış anlamaları önlemek için ayrı bir alt bölümde verilir.
Amaçlar iki şekilde belirtilebilir.
- Soru cümleleri ile/veya
- Denenceler(hipotezler ile
Hipotezler(denenceler) değişkenler arasında varlığı öne sürülen belli ilişkilerin sınanmasını(test edilmesini) sağlar. Çoğunlukla deneysel araştırmalarda kullanılır ve en az bir karşılaştırmayı zorunlu kılar.Deneysel araştırmalar dışında amaçların soru cümleleri ile belirtilmesi yararlı ve çoğu kez zorunludur. Bir araştırmada amaçlardan bazıları denenceler bazıları da soru cümleleri ile saptanabilir. Ancak aynı amaç için hem soru cümlesi ve hem de hipotez birlikte kullanılamaz.
Soru cümleleri ve denenceler, toplanan verileri tanımlar nitelikte, işlevsel(fonksiyonel) olmalıdır. Her soru cümlesi veya denence yalnız bir tek ilişkiyi arayan veya sınamak isteyen bir ifadedir.
Denenceler, her zaman geniş zaman kipli cümlelerle kurulur. Çünkü denence, genel bir yargı olup, geçmişe bağlı değildir. Örneğin 3 yıldan fazla bekleyen aspirinin ağrı dindirme gücü en az % 75 oranında azalır.
Önem: Bir tür araştırmacının kendi amacının ortaya konmasıdır. Araştırmacının amacı ile araştırmanın amacı ayrı ayrı şeylerdir., Birincisi ise araştırmacının bunları hangi amaçlarla topladığını, ikincisi toplanan verileri anlatır.
Sayıltı: Araştırma sonuçlarının geçerliliği, sayıltıların geçerliliğine bağlıdır. Örneğin örneklemin evreni temsil ettiği bir sayıltı olabilir. Ancak bu gerçeği yansıtmıyorsa, bulguların evrene genellenmesi imkansızdır.
Sınırlılıklar: Araştırmanın yapmak isteyip de çeşitli sebeplerle yapamadığı şeylerdir. Bunlar araştırmacının bilgi, beceri ve imkanlarından kaynaklandığı gibi, problemin alanı, araştırmanın amaçları, yöntem ve öteki pratik zorluklardan da gelebilir.
Tanımlar: Okuyucuyu araştırmaya karşı genel bir bakış açısı kazandıracak türde olan tanımlar alt bölümde, ötekiler ise metinde ilk geçtikleri yerde yapılır. Bu konuda ölçüt, konuya yabancı olmayan birisinin, o konuyu anlayıp anlayamamasıdır. Yoksa tıp dalındaki bir araştırmayı hukukçunun anlayacağı şekilde tanımlamak değildir.
Yöntem: Bir başka araştırmacının aynı çalışmayı uygulayabilmesine imkan sağlayacak kapsam ve ayrıntıda verilmelidir. Bu olmadan okuyucunun bulguları değerlendirme imkanı olmadığı gibi, yöntemin açık-seçik ilkesi gerçekleşmiş olur.
Kullanılan teknikler için kısa tanım ve açıklamalar yeterli olduğu halde, yeni geliştirilenler yani araştırmaya özgü olanlar daha ayrıntılı açıklanır.
Evren ve örneklem: 60 bin kişilik grup üyelerinin görüşlerini saptamak için aralarından tesadüfen seçilmiş 200 kişinin görüşleri alınmakla yetinilirse birincisi evren, ikincisi ise örneklemdir. Örneklemin önemli özellikleri sayı, yaş, cinsiyet, eğitim durumu raporda belirlenip tanımlanmalı ve sınırlandırılmalıdır. Ayrıca örnekleme türü, örneklem büyüklüğü ve bunun saptanmasında kullanılan teknik, güven ve hata(sapma) sınırlarının neler olduğu gerekçelerle açıklanmalıdır. Karmaşık durumlarda bunların şekil ve çizelgelerle sunmak yararlıdır.
Örnek olay türünden araştırmalarda ise yalnızca incelenen örnek(aile, köy, toplum, okul vb.) tanıtılarak seçiliş nedeni açıklanır.
Araştırma Modeli: Araştırma amacına uygun ve ekonomik bir süreçle verilerin toplanarak çözümlenmesi için gerekli koşulların düzenlenmesidir.
Araştırmada model geliştirme, daha çok deneysel araştırmalar için düşünülmektedir. Ancak her araştırma için bir model düşünülüp geliştirilebilir.
Verilerin toplanması: Veri, araştırma sürecinde sonuca varmak veya anlam çıkarmak için kullanılan nicelikler, olaylar, kayıtlar veya sayı kümeleridir.
Veriler;
- Yazımlanmış veri kaynakları: kitaplar, dergiler, gazeteler, arşiv ve istatistik raporlarıdır.
- Yazımlanmamış veriler: görüşme, anket, gözlem tekniği ile elde edilen verilerdir. Bunlar araştırmacının doğrudan gözlemlerine ve ölçmelerine dayanan birey, obje ve olaylardır.
Toplanan ilk bilgiler ham verileri oluşturur. Araştırma hangi tür verilerin, hangi kaynaklardan, hangi tekniklerle, hangi araçlarla ve kimlerden, ne zaman toplandığının belirtilmesi önemli yöntem bilgilerindendir. Anket ve test gibi araçlar kullanılmışsa bunların amaçlarını, geçerlik ve güvenirliliklerinin bilinip bilinmediğinin açıklanması gerekir. Anketin ne kadarının geri alınabildiğinin ve ne kadarının kullanılabilir durumda olduğu belirtilmelidir.
Güvenirlik, verilerin güvenirliliği bilimsel çalışmanın ilk koşuludur. Her araştırma, bir başkası tarafından tekrar edilerek bulgular test edilebilir. Test etme, bir anlamda verilerin güvenirliliğinin kontrol edilmesi anlamına gelir.
Verilerin güvenirliliği, veri toplama aracının da güvenirliliğini gösterir. Yani veriler anket ve görüşme teknikleri ile elde edildi ise, bu tekniklerin güvenirliliğini anlamına gelir.
Verilerin geçerliliği, verilerin, elde edilmesi gereken verileri temsil edebilme derecesidir. Başka bir ifade ile gözlenmek istenen niteliğin başka bir nitelikle karıştırılmamasıdır. Ankette soruyu cevaplayan deneğin herhangi bir yanılgıya düşmeyeceği ve doğru algılayacağı bir ifadeyle önceden tanımlaması gerekir. Bu sebeple anketin bir pilot grup üzerinde denendikten sonra, araştırma örneklemine uygulanması yerinde olur.
Verilerin toplanmasıyla ilgili araçlar(anket, görüşme soruları) eklerde verilir ve bu durum yöntem bölümünde açıklanır.
Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması
Ham verilerin nasıl çözümlendiği ve nasıl yorumlandığını bilmek önemlidir. Bazen yanlış seçilmiş bir çözümleme şekli ile çok değerli veriler boşa gidebilir.
Araştırmada kullanılan(varsa) istatistik teknikleri, seçiliş gerekçeleri ile raporda açıklanmalıdır. Ayrıca işlemlerin elle mi, yoksa bilgisayarla mı yapıldığı belirtilerek(varsa) bilgisayar programına atıfta bulunulmalı ve sonuçların nasıl denetlendiği belirtilmelidir.
Alan araştırmalarında örneklem istatistikleri genellikle betimsel düzeyde olup yüzde, ortanca, ortalama olarak vasat ölçülerini; ranj, çeyrek kayma, standart kayma olarak değişim ölçülerini,korelasyon katsayısı olarak da ilişki ölçülerini gösterir.
Örneklem istatistiklerinin, önceden saptanan bir anlamlılık düzeyinde evren değerlerine genellenmesine test edilmesine hipotez test etme denir. Hipotez test etme, evrenin dağılım karakteri yerine, örneklem istatistiklerine dayalı bir yargıya varma işidir. Evrenin tamamından alınan verilerin dağılım karakteristiklerinin (yüzde, ortalama, ortanca, korelasyon katsayısı, çeyrek kayma, standart kayma vb.) test edilmesi söz konusu değildir.
Bulgular ve Yorum
Bulgular ve yorum aynı veya ayrı bölümlerde sunulabilir. Bu araştırılan probleme bulunan muhtemel çözümün sergilenmesidir.
Toplanan ham verilerin çeşitli tekniklerle işlenerek çözümlenmesi ile bulgular(kanıt bilgiler) elde edilir. Bulgular, araştırmacının konu ile ilgili tartışmalarda kullanıldığı kanıtlardır.
Problemin çözümü için bulguların yorumlanması ve çeşitli bakış açılarının değerlendirilmesi gerekir. Bulgular ne kadar geçerli ve güvenilir olursa olsun, iyi bir yorumlama ile bütünleştirilmezse problemin çözümüne ışık tutamaz.
Bulgular araştırmacının dışında oluştuğu halde, yorum kişisel ve özneldir. Aynı bulguların ayrı biçimlerde yorumlanması ihtimali vardır.
Bulgularda olgu ve görüş ayrımı sağlanmalıdır. Olgular objektif, görüşler ise sübjektiftir. Yorum yapılırken ilgili kaynaklarla sürekli ilişki kurulmalıdır. Bulgular, önceden geliştirilen denenceler(beklenti) ışığında yorumlanır. Yoksa rastgele sonuçlar önemli bulgular olarak nitelendirilemezler. Araştırmacı sonuçta bulmak istediğini değil, bulduğunu sunmak ve savunmak zorundadır. Denenceler çürütülmüş olabilir.
Yargı: Araştırmacının son sözüdür. Bu araştırma neleri gerçekleştirdi? Sorusunun cevabını verir. Araştırmacı, geçerliliğine en çok güvendiği bir yorumu yargı olarak seçebilir. Seçim yapmak da güçlük çekiliyorsa kararsız da kalınabilir. Çünkü bu da bir yargıdır. Yargı kişisel ve sübjektiftir. Fakat araştırmacı yargıda bulunmaktan kaçınamaz, çünkü son sözü söylemek zorundadır.
Sosyolojide Nasıl Bir Metot Kullanmak Gerekir?
Sosyolojide bir kısım sosyologlar, makro seviyede analiz metodunu benimsemişler ve makro yapıdan mikro yapıya doğru bir yol izlemişlerdir. Bazıları da mikro seviyede tahliller yaparak makro yapıyı açıklamak istemişlerdir. Bir diğer grup da orta bir yol izlemeyi tercih etmişlerdir. Hangi metot olursa olsun parçaların bütünle ilişkisi, parçaların bütüne bağlanışı ve şekillenen bütünün yapısı göz önünde bulundurulmadan yapılacak gözlemler ve tespitlerin isabet derecesi düşük olacaktır. Mikro seviyede sosyal sistemi; grup, makro seviyede ise bütün toplum temsil etmektedir.
Sosyolojide metodoloji konusunda yapılan tartışmaları iki genel kısma ayırmak mümkündür:
1.Kantitatif metodoloji 2. Kalitatif metodoloji
| 