Süheyl ü Nevbahâr ve Ferhengnâme-i Sa’dî adlı eserleriyle tanınan Hoca Mesud, bu devirde bilhassa mesnevî türünün değerli simâları arasında yer almıştır. Yeğeni İzzeddîn Ahmed ile birlikte 1350 (H.751) yılında yazdığı Süheyl ü Nevbahâr ilk eserini teşkil eder. Eser daha çok manzum aşk ve macera hikâyeciliği içinde yer almaktadır. İlk bin beytini yeğeni İzzeddîn Ahmed, geriye kalan 4661 beyti de Hoca Mesud yazmıştır. Feûlün feûlün feûl vezninde olan eser 5669 beyittir. Eserde, daha sonraki mesnevîlerde sık sık görüleceği üzere Süheyl ile Nevbahâr’ın ağzından söylenilen gazeller vardır. Bu gazellerin vezni asıl eserin vezniyle aynı değildir. Konusu Fars edebiyatından alınan eserin aslına rastlanamamıştır. Eser Yemen hükümdarının oğlu

Süheyl ile Çin hükümdarının kızı Nevbahar arasında geçen derin aşkın hikâyesidir. Bu itibârla romantiktir. Bazen didaktik unsurlara yer verilen eserde, gerçeğe uymayan masal unsurları da bulunmaktadır. Fakat bunlar pek fazla olarak eserde yer işgal etmez ve göze batmazlar. Eserin işlenişi bu kabil masal unsurlarını örtmeyi başarmıştır. Asıl mühim mesele Süheyl ü Nevbahâr’ın saraylara yer vermesi ve idâre sistemini ve tebaayı ele alması, devrine göre bir nevî siyâset tarzını da ortaya koymaktadır. Eser, dili bakımından mühimdir. Kelime hazinesi de zengindir.

 

İşit saña bir òoş bir óikayet úılam

Eger Tengri’den uş èinâyet bulam

saŋa:

< sen - ge

sen: İsim kökü

-ge: Yönelme hali eki

hikayet kılam:

< hikayet kıl - a - m

hikayet: İsim

kıl-: Fiil kökü

-a-: İstek kip eki

-m: Teklik birinci şahıs eki

tengriden:

< teŋ(i)r - i - den

teŋ(i)r-: Fiil gövdesi

-i-: Fiilden isim yapım eki

-den: Ayrılma hali eki