Türk Posta Teşkilatının Geçmişten Günümüze Gelişimi

Postanın tarihçesi Osmanlı İmparatorluğunun kuruluş yıllarına kadar uzanmaktadır. İlk Padişah Osman Gazi döneminde haberleşmeKoşucularla sağlanıyordu. Bu koşuculara Ulak, Tatar veya Çapar deniliyordu.

İmparatorluğun büyüyüp genişlemesiyle birlikte haberleşme kurumuna ihtiyaç duyulmuştur. 1.Abdülhamit ( 1774-1789) döneminde Tataran Ocağı adı altında organize edilmişler ve Devletin haberleşmesini temine çalışmışlardır. Osmanlı haberleşme kurumu Kanuni Sultan Süleyman'ın Sadrazamı Lütfi Paşa döneminde (1539-1541) ülke çapında Menzilhaneler yapılarak bir teşkilata kavuşturulmuştur. Bu teşkilat 1840 yılında kurulan Posta Nezareti'nin oluşumuna kadar devam etmiştir. 
Osmanlı İmparatorluğunda 23 Ekim 1840 yılında Ticaret Nezaretine bağlı olarak faaliyette bulunmak üzere Posta Nazırlığı kurulmuş ve Ahmet Şükrü Bey ilk nazır olarak atanmıştır. Uygulanmasına karar verilen yeni posta teşkilatına ilişkin posta yasası, posta nazırlığına atanan Ahmet Şükrü Bey´in başkanlığında oluşturulan bir komisyon tarafından Fransız Posta Yasasından yararlanılarak hazırlanmıştır. 44 maddeden oluşan ilk posta yasası 16 Kasım 1840 tarihinde yürürlüğe girmiştir. İlk postane 1840 yılında Postane-i Amire adı ile İstanbul'da açılmış ve daha sonra yurt çapında yaygınlaştırılmıştır. 1843 yılında Tatarlar Postane-i Amire'ye bağlanmıştır. 

Posta Nezaretinin kurulmasıyla birlikte, İstanbul - Edirne, İstanbul (Üsküdar) - Kartal ve hatta İstanbul (Üsküdar) - İznik düzenli posta hatları ihdas edilmiştir. Daha sonra bu hatlar genişletilerek İstanbul'dan Tokat, Diyarbakır, Musul ve Bağdat' a posta taşınmasına bağlanmış, daha önce kurulan İstanbul - Edirne posta hattı Sırbistan'a kadar uzatılmıştır.

Bu arada posta hatları ülke içinde İzmir, Aydın, Isparta ve Kütahya'ya Ülke dışında da yapılan ikili anlaşmalarla Avusturya, Fransa, Rusya, Almanya, İtalya, İngiltere, Yunanistan, Romanya ve Mısır'a kadar uzatılmış, İzmir, Selanik, İzmit, Gemlik ve Trabzon'a düzenli deniz postaları ihdas edilmiştir.
İlk uygulamada alınan ücret mektup üzerine kırmızı kalemle yazılırken 1863 yılında Posta Nazırı Agâh Efendi'nin teklifi üzerine yayımlanan bir padişah fermanıyla posta pulu kullanılmaya başlanılmış, o yıl, üzerinde ay, padişah Abdülaziz'in tuğrası ve Devleti Aliyye-i Osmaniyye ibaresi bulunan ilk posta pulu taşbaskı (litografik) teniği ile basılmıştır.

1840 yılında başlayan gelişmelerin telgrafa da yansıdığını ve ilk telgraf sisteminin Osmanlılarda kurulduğunu görüyoruz. Padişah Sultan Abdülmecit'in emri üzerine İstanbul - Edirne telgraf hattının yapılmasına başlanılmış, daha sonra bu hat Varna, Şumnu, Ruscuk ve Bükreş'e kadar uzatılmıştır. İstanbul - Edirne telgraf hattının yapımının 1855'de tamamlanması üzerine aynı yıl İstanbul'da ilk Telgraf Müdürlüğü kurulmuş ve böylece Ülkemizde telgraf haberleşmesine başlanılmıştır. Posta ve Telgraf idareleri 1871 yılında birleştirilerek Posta ve Telgraf Nezareti (Bakanlığı) adını almış ve aynı tarihte Dahiliye Nezaretine (İçişleri Bakanlığı) bağlanmıştır. 

1909 yılına kadar Posta ve Telgraf Nezareti adıyla anılan teşkilatın adı bu tarihten itibaren henüz ülkede Telefon işletmesi olmamasına rağmen Posta, Telgraf ve Telefon Nezareti adıyla anılmıştır. 14 Nisan 1919 tarihinde çıkarılan bir kararname ile Posta, Telgraf ve Telefon Nezareti Posta, Telgraf ve Telefon İdare-i Umumiyesi´ne (Genel Müdürlüğü) dönüştürülmüştür.

1840 yılında Nezaret (Bakanlık) olarak kurulan Posta - Telgraf teşkilatı, 1909 yılında Genel Müdürlük haline getirilerek Maliye Bakanlığına bağlanmış, 1911 yılında tekrar Nezarat (Bakanlığa ) dönüştürülmüştür. 1912 yılında Genel Müdürlük olarak İçişleri, 1936 yılında da Bayındırlık Bakanlıklarına bağlanan Teşkilat, son olarak 1943 yılında, T.C. Posta , Telgraf ve Telefon İşletmesi Genel Müdürlüğü (PTT) olarak Ulaştırma Bakanlığı' na bağlanmıştır. 4000 sayılı yasa ile PTT Genel Müdürlüğü' nün ikiye bölünmesi üzerine T.C. Posta İşletmesi Genel Müdürlüğü, yine Ulaştırma Bakanlığı'na bağlı bir KİT olarak işlevini devam ettirmektedir.

(Not: Son iki paragraf tarihleri birbirleriyle pek uyuşmuyor. Hangisinin doğru olduğunu bilmiyorum.)

Osmanlı imparatorluğu döneminde ülke toprakları üzerinde yabancılar da ayrı posta örgütüne sahipti. Avusturya , Rusya, Almanya, İtalya ve Yunanistan Osmanlı topraklarında 100´ü aşkın postane açmışlardır. Bu postaneler 1914 tarihinde kapatılsalar'da birçoğu 1918 yılında tekrar açılmıştır. Kurtuluş Savaşından sonra 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlaşmasının 28.maddesi gereğince kapitülasyonlarla birlikte kaldırılmıştır. 

Yaklaşık 160 yıllık bir geçmişi olan Posta İdaresi, hizmetlerinin çeşitliliğinden dolayı zaman içinde bünyesinden bir çok kuruluş çıkararak Türk halkının hizmetine sunmuştur. Türkiye Radyoları, Telsiz Genel Müdürlüğü, Teletaş ve en son Türk Telekom A.Ş., PTT'nin bünyesinden ayrılmış birer kuruluş olma vasfını taşımaktadırlar.

GEÇMİŞTEN BUGÜNE PTT

İlk Posta Teşkilatı Tanzimat Fermanı ile yaşanan gelişmelerin sonucu olarak Osmanlı Devletinin tüm halkının ve yabancıların posta ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla Nezaret olarak 23 Ekim 1840 tarihinde kurulmuştur.

kaynak: turkishpostalhistory.com