Sultanahmet Euphemia Kilisesi
Adliye Sarayı’nın yanındaki otoparktan girilen kalıntılar, 16 Eylül 307 tarihinde Khalkedon’da (Kadıköy) şehit edilen Azize Euphemia’ya adanan kiliseye aittir. Anlatılan efsaneye göre Ariuscu ve resmi düşünce kağıtlara yazılarak Azize’nin tabutunun içine bırakılmıştır. Bir hafta sonra tabut açıldığında resmi düşüncenin kağıdı azizenin kalbinin üzerinde, Ariuscu düşüncenin kağıdı ise ayaklarının dibinde bulunmuştur. Bu olay Azizenin gömüldüğü Khalkedon (Kadıköy) Şapeli’nde gerçekleşmiştir.
5. yüzyılda Pers asıllı Antiokhos’un Sarayı’nın kabul salonu, İmparator I. İustinos tarafından 518 - 528 arasında kiliseye dönüştürülmüştür. Azize Euphemia’nın Kadıköy Kilisesi’nde korunan rölikleri 616 yılında bu yeni kiliseye getirilmiştir. İkonoklast düşünce ile kilise ve mezar 766 yılında tahrip edilince kutsal eşyalar Lemnos Adası’na taşınmıştır. Eşyaların taşınmasının ardından kilise kısa bir süre silah deposu ve ahır olarak kullanılmıştır. 796 yılında röliklerin geri getirildiği kilise, Euphemia’ya yapılan işkencelerin anlatıldığı freskolar ile süslenmiştir. 20 Ağustos 1203 yangınından sonra hasar gören freskler, 1280 - 1290 arasında yenilenmiştir.
Fethin ardından rölikler 1454 yılında Pammakaristos Kilisesi’ne taşınınca kilisenin hiçbir önemi kalmamıştır. Baruthane olarak kullanılan binaya 1490 yılında yıldırım düşmesi büyük bir tahribata neden olmuştur. Kilise İbrahim Paşa Sarayı’nın 1522’deki yapımı sırasında tahrip olsa da asıl tahribat Nur-u Osmaniye caminin temel toprağının buraya dökülmesiyle gerçekleşmiştir. Son tahribat ise Adliye’nin 1939 yılındaki yapımında yaşanmıştır. Ayrıca kilisenin bazı mimari parçaları hemen yakındaki Server Dede Türbesi’ndedir. Azizenin tabutu bugün Patrikhane’nin Aziz Georgios Kilisesi’nde korunmaktadır.
Kilise, İstanbul’da bir azizenin inancı uğruna çektiği işkenceleri anlatan fresklerle süslü tek eserdir. Azizenin hayatının da anlatıldığı 14 sahneden 2 tanesi (13 altta, 14 yukarda) mezar duvarının yanındadır. Azizenin doğum sahnesi Meryem’in doğum sahnesini andırmaktadır. Koyu kırmızı elbisesi ile yatağa uzanmış haldeki annenin yanında ellerinde vazo ve tas olan iki misafir kadın vardır. Diğer sahnede taht üzerindeki Euphemia, önündeki gruba konuşur şekilde tasvir edilmiştir. İki farklı konunun işlendiği sahnenin mahkeme kısmında tahtta oturan yargıç ile tartışan Euphemia’nın arkasında, elleri bağlı 6 Hıristiyan görülmektedir. Alt tarafta ise Hıristiyanlara yapılan işkence anlatılmaktadır. Çark İşkencesi sahnesinde Euphemia’nın dua eder gibi başını gökyüzüne kaldırması oldukça etkileyicidir. Oldukça tahrip olmuş Ateş İşkencesi sahnesinde Euphemia melek tarafından söndürülen ateşin ortasında ayakta durmaktadır. Hz. İsa’yı görerek Hıristiyan olan iki asker, Viktor ve Sosthenes Euphemia’nın hemen yanı başındadır. Başları haleli olan Viktor ve Sosthenes diğer sahnede elleri bağlanmış yatar vaziyette resmedilmiştir. Askerlerin yanlarındaki aslanlar oldukça gerçekçi ve vahşi çizilmişlerdir.
Tekerlek İşkencesi sahnesinde Euphemia’ya yapılan işkence anlatılmaktadır. Deniz canavarları ile dolu Havuz sahnesinin üzerindeki yazıtta işkence anlatılmaktadır. Yazıta göre Priskus’un Hipodrom’un ortasına yaptırdığı havuz et yiyen canavarlarla doludur. Havuza atılan Euphemia’yı canavarlar yemedikleri gibi ayrıca suyun üzerinde tutmuşlardır. Sağdaki üçgen alınlıklı çatısı olan binadan Priskus olayı izlemektedir. Kurt Tuzağı sahnesi hakkındaki bilgi üstteki yazıttan alınmıştır. İçinde çeşitli kesici ve delici aletlerin bulunduğu tuzaktan Euphemia meleğin yardımıyla kurtulmuştur.
Falaka İşkencesi sahnesinin oldukça küçük bir bölümü günümüze ulaşmıştır. Yerdeki yarı çıplak Euphemia’ya iki kişi işkence yapmaktadır. Soldaki pencereden Priskus yapılan işkenceyi izlemektedir. Euphemia’ya uygulanan en vahşi işkencelerden biri olan Testere İşkencesi ile Euphemia’nın uzuvları kesilerek ateşe atılmak istenmektedir. Ancak testere Euphemia’yı kesmemiş, ateş yakmamıştır. Arenada Ölüm sahnesinin yazıtından 3 satır okunabilmektedir. Dua eder haldeki Euphemia’nın çevresini saran vahşi hayvanlar ayağına eğilmişlerdir. Euphemia duasını bitirdikten sonra çevresindeki ayının ısırması ile ölmüştür.
Euphemia’nın gömülme sahnesinde lahdin arkasındaki grup, Euphemia’nın ailesidir. Baba Philophron açık tabuta eğilmiş, anne ise dua eder durumda resmedilmiştir. Son sahnede anlatılan iki farklı olaydan bir tanesi Euphemia’nın Ariuscu düşünceyi nasıl reddettiğini anlatmaktadır. Kan mucizesi ise lahdin sağ tarafından akan kan ile anlatılmak istenmiştir.
kaynak: byzantiumistanbul.com | 